مکان‌ها

جزیره ابوموسی

محسن شیرمحمد
2524 بازدید

جزیره ابوموسی از جزایر ایرانی در خلیج‌فارس است.

جزیره ابوموسی با جمعیتی بالغ بر 7402 نفر[1] از شهرستان‌های استان هرمزگان محسوب می‌شود و شامل یک بخش مرکزی و دهستان‌های جزیره سیری و تنب است.[2] مساحت این جزیره 8/12 کیلومترمربع است. نام آن از دو کلمه «بو» کوتاه‌شده «بوم» و «موسی»، نام شخص گرفته شده است. به نظر می‌رسد یک شخص ایرانی به نام موسی قبل از حمله اعراب در این جزیره زندگی و حکومت می‌کرده است.[3]

جزیره ابوموسی تقریباً در وسط آب‌های خلیج‌فارس بین بندرلنگه و شارجه قرار دارد. فاصله ابوموسی تا جزیره سیری 45 کیلومتر، تا تنب بزرگ 46 کیلومتر و تا تنب کوچک 44 کیلومتر است.[4] ازآنجاکه هریک از جزایر تنب، قشم، فارو، ابوموسی و سیری دارای دریای سرزمینی با فاصله 12 مایل دریایی از خط جزری خود بوده و فاصله بین جزایر یادشده با یکدیگر کمتر از دو برابر فاصله دریای سرزمینی دو جزیره مجاور یعنی 24 مایل می‌باشد، بر طبق حقوق دریایی جمهوری اسلامی ایران، این جزایر جزو آب‌های داخلی و تحت حاکمیت ایران است.[5]

تمام کشتی‌هایی که از تنگه هرمز عبور می‌کنند، از میان جزایر ایرانی تنب بزرگ، فارور، ابوموسی و سیری رد می‌شوند. ترسیم یک خط فرضی که از کنار این جزایر و ازجمله ابوموسی می‌گذرد، ارزش ژئواستراتژیکی آن‌ها را در دفاع از کشتیرانی بین‌المللی در تنگه هرمز و پدافند از سواحل و بنادر ایران نشان می‌دهد. جزیره ابوموسی به دلیل نزدیکی به تنگه هرمز، محل مناسبی برای استقرار تجهیزات نظامی است و فراهم‌کننده صحنه مناسب عملیات دریایی در پهنه خلیج‌فارس برای ایران است. این جزیره سکوی دیده‌بانی و کنترل است و مانند یک ناو هواپیمابر ثابت و غیرقابل غرق‌شدن، در پدافند خلیج‌فارس و دریای عمان به کار گرفته می‌شود.[6]

ابوموسی تا سال 1263 ه ق تابع مناطق فارس، کرمان، مکران و هرمزگان بود. در حدود سال 1309 ه ق به مدت 117 سال به اشغال پرتغالی‌ها درآمد. انگلیسی‌ها در ژوئن 1904 پرچم خود را در جزیره ابوموسی و تنب بزرگ برافراشتند که با مخالفت شدید ایران مواجه شد. انگلستان بعداً سعی کرد ابوموسی را به شیخ‌نشین شارجه واگذار کند که با مخالفت شدید ایران مواجه شد.[7] روز 9 آذر 1350 یگان‌های نیروی دریایی در سواحل سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک پیاده شدند و حاکمیت ایران بر این جزایر را اعاده و تثبیت کردند.[8]

فروردین سال 1359 و به دنبال آغاز تجاوزات مرزی و تحرکات ارتش عراق، نیروی دریایی طرح دفاعی درفش را در خلیج‌فارس به اجرا گذاشت.[9] در طرح درفش، با توجه به تهدیدات عراق مبنی بر حمله به جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک با همکاری برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و به دست آمدن برخی شواهد مبنی بر امکان حمله به این سه جزیره، یک گروهان تکاور دریایی به همراه یک گروهان نیروهای هوابرد در جزایر ابوموسی و تنب مستقر شدند و دو فروند هواناو بی.اِچ 7 نیز از خارک به بندرعباس مأمور شدند تا به همراه شناورهای لجستیکی، عملیات پشتیبانی یگان‌های مستقر در این جزایر را انجام دهند. سپس با تشکیل یگان تفنگداران دریایی(مقارن با مهر 1359)، پدافند از جزیره بر عهده این یگان گذارده شد.[10]

اوایل سال 1359 اعلام شد که عراق قصد دارد از 16 فروردین، به مدت سه روز در منطقه ام‌القصر مانور دریایی و آبی خاکی برگزار کند.[11] برای پاسخ به این مانور و نیز تحرکات نظامی عراق در همراهی با امارات درخصوص جزایر سه‌گانه، مسئولان کشور تصمیم گرفتند در طرح درفش و برای دفاع از جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک مانوری در خلیج‌فارس برگزار کنند. به دنبال این تصمیم، بزرگ‌ترین تمرین دریایی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با نام تمرین رزمی مشترک 1-59 با حضور نیروهای سه‌گانه ارتش از تاریخ 26 تا 30 اردیبهشت 1359 برگزار شد. در این مانور یگان‌هایی شامل یازده فروند شناور، یک فروند بالگرد و دو فروند هواناو به همراه یک گروهان از تکاوران نیروی دریایی، یک گروهان چترباز از تیپ 55 هوابرد نیروی زمینی، چهار فروند هواپیمای اف 4 و چهار فروند هواپیمای سی 130 از نیروی هوایی حضور داشتند.[12]

پس از حمله عراق به ایران در 31 شهریور 1359 و بعد از تهدید صدام حسین مبنی بر اینکه نیروی کافی برای اشغال جزایر سه‌گانه در اختیار دارد، یگان‌هایی از تکاوران دریایی به این جزایر اعزام شدند و با نمایش نیرو و انجام رزمایش (مهر 1359) حضور خود را در منطقه اعلام کردند. با توجه به درگیری ارتش عراق در خوزستان، موضوع اشغال جزایر سه‌گانه از سوی عراق مسکوت ماند. با توجه به نیاز نیرو در جبهه خرمشهر، یگان‌های تکاور دریایی به آنجا اعزام و در جزیره ابوموسی یک یگان کوچک حفاظتی مستقر شد.[13]

با تشدید جنگ نفت‌کش‌ها در خلیج‌فارس و تصمیم ایران به مقابله مثل با حملات عراق، از اردیبهشت 1363،[14] بالگردهای ایرانی از جزیره ابوموسی به عنوان پایگاهی برای هدف قراردادن نفت‌کش‌ها استفاده کردند.[15] همچنین نیروی دریایی سپاه پاسداران نیز در سال 1987 (1366)در ابوموسی مستقر شد.[16] برای مقابله با حملات هوایی عراق در آذر 1365 نُه قبضه توپ ضد هوایی در ابوموسی مستقر شد.[17] پس از جنگ، نیروهای سپاه پاسداران در آبان 1367 جزیره ابوموسی را ترک کردند.[18]

از سال 1981 تا 1992 امارات ادعایی در مورد ابوموسی مطرح نکرده بود.[19] سال 1371 (اوت 1992) امارات حدود ده نفر را به نام آموزگار به جزیره ابوموسی اعزام کرد، ولی دولت ایران از حرکت آن‌ها به جزیره جلوگیری کرد[20] و اعلام کرد که از درون قایق‌های حامل این افراد، اسنادی به دست آمده که نشان می‌دهد آن‌ها قصد جاسوسی دارند.[21] در اقدام بعدی در ماه اوت 1992، ایران مانع از ورود یک کشتی متعلق به امارات با 104 مسافر فاقد مجوز به جزیره ابوموسی شد. هدف امارات از چنین اقداماتی برهم‌زدن ترکیب جمعیتی ابوموسی به نفع خود بود.[22] ایران نیز تصمیم به تقویت مواضع دفاعی جزیره ابوموسی گرفت و یک یگان از تفنگداران دریایی ارتش را از منجیل به بندرعباس فرستاد و سپس در جزیره ابوموسی مستقر کرد. این یگان به نام یگان پدافند از جزایر نام‌گذاری شد و با اضافه‌شدن نیروها، جزیره تنب بزرگ و تنب کوچک نیز تحت پوشش دفاعی قرار گرفتند. جزیره سیری نیز به علت اهمیت و داشتن تأسیسات نفتی، فرودگاه و باند مناسب برای فرود هواپیماهای سنگین در طرح پدافند از جزایر گنجانده شد. با انجام این اقدامات، شیخ‌نشین‌هایی که روابط خود را به حالت تعلیق درآورده بودند، ضمن صرف‌نظر از حرکات نظامی مجدداً آمادگی خود را برای برقراری روابط با ایران اعلام کردند.[23]

از سال 1374 و به دنبال تفکیک مأموریت‌های دریایی، حفاظت از خلیج‌فارس بر عهده نیروی دریایی سپاه پاسداران گذاشته شد[24]و تیپ‌های تفنگدار دریایی سپاه پاسداران در جزایر سه‌گانه مستقر شدند و اکنون وظیفه دفاع از آن‌ها را بر عهده دارند.[25]

[1]. سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395، ص88.

[2]. گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، تهران: ایران سبز، 1393، ص485.

[3]. همان، ص484.

[4]. اطاعت، جواد و حمیدرضا بیات، تبیین حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه از دیدگاه تاریخی و حقوق بین‌المللی، مجموعه مقالات همایش ملی خلیج‌فارس، 1392، ص438؛ پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی www.sid.ir/fa/seminar/viewpaper.aspx?id=77062

[5]. همان، ص439.

[6]. گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، ص487.

[7]. همان، ص485.

[8]. شیرمحمد، محسن، بر فراز دریاها: نگاهی به تاریخ هوادریا و حماسه اسکادران‌های هواناو، بالگرد و بال ثابت در جنگ تحمیلی، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نداجا، 1400، ص68.

[9]. همان، ص97

[10]. گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، ص447 و 489.

[11]. جعفری‌جبلّی، علی، منصوری، مجید، تقویم تاریخ دفاع مقدس نداجا، ج1: زمینه‌های بروز جنگ، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش جمهوری، 1388، ص169.

[12].همان، ص237.

[13]. گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، ص488 و 489.

[14]. ناویاس، مارتین اس و ای.آر.هوتَن، جنگ نفتکش‌ها، ترجمه پژمان پورجباری و رحمت قره، تهران: بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس،1392، ص154 و 155.

[15]. همان، ص232 و 233

[16]. همان، ص288.

[17]. غلامی، براتعلی، پدافند هوایی، ج3: گسترش‌های دفاع مقدس، تهران: ایران سبز، 1399، ص162.

[18]. ناویاس، مارتین اس و ای.آر.هوتَن، جنگ نفتکش‌ها، ص340

[19]. جعفری ولدانی، اصغر، نگاهی تاریخی به جزایر ایرانی تنب و ابوموسی، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، 1376، ص461.

[20]. گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، ص488.

[21]. جعفری ولدانی، اصغر، نگاهی تاریخی به جزایر ایرانی تنب و ابوموسی، ص471 و 472.

[22]. گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، ص476 و 479.

[23]. همان، ص489 و 490.

[24]. روزنامه دنیای اقتصاد، 16 تیر 1399 donya-e-eqtesad.com.www

[25]. مرکز مطالعات خلیج‌فارس www.persiangulfstudies.com/fa/ArticleView/133

استقرار تفنگداران دریایی سپاه در جزایر سه‌گانه، 20 /2/1391