گروه‌ها، نهادها، سازمان‌ها

لشکر 64 ارومیه

محسن شیرمحمد
127 بازدید

لشکر 64 ارومیه در استان آذربایجان غربی در دوران دفاع مقدس درگیر نبرد با دشمن در جبهه شمال غرب کشور بود.

در سال 1309 یک گردان نظامی در ارومیه تشکیل شد که تا سال 1320 توسعه یافت و به لشکر 4 تبدیل شد.‌‌[1] نیمه دوم دهه ۱۳۴۰، طرح تغییرات جدید در ساختار نیروی زمینی موسوم به تاج به اجرا درآمد و لشکر 4 به لشکر 64 ارومیه تغییر نام یافت. لشکر 64 دارای سه تیپ شد. تیپ 1 پیاده شامل گردان‌های 164، 173 و 198 در پیرانشهر، تیپ 2 پیاده در سلماس شامل گردان‌های 109، 117 و 132، تیپ 3 شامل گردان‌های 115، 127 و 167 در مهاباد، گردان‌های توپخانه و تانک در قوشچی و گردان 203 زرهی در مرند، یگان‌های لشکر 64 را تشکیل دادند.‌‌[2]

از سال 1352 و در چارچوب عملیات آرارات (عملیات پشتیبانی ارتش ایران در کردستان عراق برای کمک به کردهای معارض عراق به رهبری ملامصطفی بارزانی)، یگان‌های لشکر 64 ارومیه وارد خاک این کشور شدند و با آتش توپخانه، خمپاره‌انداز و پوشش ضدهوایی به مقابله با ارتش عراق پرداختند. این اقدامات تا انعقاد عهدنامه الجزایر بین ایران و عراق در سال 1354 (1975م) ادامه یافت.‌‌[3]

تیپ 2 لشکر 64 در سال 1354 برای سرکوب شورش ظفار در عمان حضور یافت.‌‌[4]

پس از انقلاب اسلامی، یگان‌های لشکر 64 ارومیه درگیر مأموریت آرام‌سازی شمال غرب کشور شدند.‌‌[5] تیپ 3 مهاباد در یکم اسفند 1357 مورد حمله ضدانقلاب (حزب دمکرات) قرار گرفت‌‌[6] و تمامی تسلیحات سبک و سنگین آن شامل یک آتشبار توپخانه 105 میلی‌متری، تعدادی توپ ضدهوایی 23 میلی‌متری و ده‌ها خمپاره‌انداز60، 81 و 120 میلی‌متری، تیربار، ده‌ها قبضه راکت‌انداز، آرپی‌جی و تفنگ‌های انفرادی به استعداد یک تیپ غارت شد.‌‌[7] از این زمان مهاباد به تصرف ضدانقلاب (حزب دمکرات)‌‌[8] درآمد تا اینکه 12 شهریور 1358 یگان‌های لشکر 64 ارومیه شهر را محاصره و به کمک نیروهای سپاه پاسداران و پشتیبانی هوانیروز و نیروی هوایی به دنبال فرار ضدانقلاب، مهاباد را بدون خونریزی آزاد کردند.‌‌[9]

برای مقابله با ضدانقلاب در شمال غرب کشور در سال 1360، قرارگاه شمال غرب به فرماندهی سرهنگ صیادشیرازی در ارومیه تشکیل و لشکر 64 به همراه  لشکر 23 و نیروهای سپاه پاسداران تحت امر آن قرار گرفت. نیروهای این قرارگاه و یگان‌های لشکر 64 ارومیه، از 2  تا 22 شهریور 1360 مناطق اشنویه و بوکان در آذربایجان غربی را از دست ضدانقلاب آزاد کردند.‌‌[10]

با حمله عراق در 31 شهریور 1359 به ایران، در منطقه مرزی شمال غرب در سال اول و دوم جنگ، درگیری زمینی عمده‌ای بین ایران و عراق وجود نداشت. از سال سوم جنگ با هدف آسیب به تأسیسات حیاتی و صنعتی عراق و آزادسازی بخش‌هایی از کردستان عراق و سپردن آن به نیروهای کرد محلی، عملیات نیروهای مسلح ایران در طول نوار مرزی آغاز شد.‌‌[11]

سال 1362 عملیات والفجر 2 برای تصرف پادگان حاج‌عمران عراق در جبهه شمال غرب توسط قرارگاه حمزه سیدالشهدا طرح‌ریزی شد. در این عملیات که 29 تیر 1362 آغاز شد، لشکر 64 ارومیه به همراه سایر یگان‌های ارتش و سپاه شرکت کرد که پس از 25 روز نبرد توانستند پادگان حاج‌عمران و ارتفاعات اطراف آن را تصرف کنند و 510 نیروی دشمن را به اسارت درآورند.‌‌[12]

تیر 1364 و در همین منطقه دوباره یگان‌های لشکر 64 ارومیه در عملیات آفندی حاج‌عمران، دو پایگاه دشمن را منهدم و به پانزده پایگاه نیز آسیب رساندند و حدود صد نفر از نیروهای عراقی را کشتند.‌‌[13]

اسفند 1364 نیروهای عراقی در منطقه کوهستانی چوارتا در جبهه شمال غرب دست به یک حمله گسترده زدند. برای مقابله با این تهاجم یگان‌های لشکر 64 ارومیه و سایر یگان‌های ارتش به کمک نیروهای سپاه پاسداران شتافتند و توانستند دشمن را متوقف کنند.‌‌[14]

اردیبهشت 1365، ارتش عراق در منطقه حاج‌عمران دست به یک حمله گسترده زد که با مقاومت یگان‌های لشکر 64 روبه‌رو شد، ولی توانست بخشی از ارتفاعات منطقه را تصرف کند.‌‌[15]

عملیات کربلای 7 در 13 اسفند 1365 در غرب پیرانشهر و منطقه حاج‌عمران توسط یگان‌های تکاور لشکر 64 ارومیه در منطقه‌ای کوهستانی و پوشیده از برف با ارتفاع چند متر، به اجرا درآمد که در نتیجه آن بعد از پنج روز نبرد، ارتفاع 2519 به تصرف ایران درآمد. در این عملیات هزار نفر از نیروهای دشمن کشته و زخمی شدند. در جریان عملیات کربلای 7، امام خمینی‌قدس‌سره‌الشریف با فرمانده عملیات گفت‌وگوی تلفنی کردند.‌‌[16]

آذر 1366 چهار گردان تکاور از لشکر 64 ارومیه به همراه یک گردان از تیپ 25 تکاور ارتش، در عملیات نصر 9 در منطقه حاج‌عمران به نیروهای عراقی یورش بردند که پس از سه روز نبرد، سیصد نفر از نیروهای دشمن کشته شدند.‌‌[17]

بیست‌ونهم تیر 1367 و 48 ساعت بعد از اعلام پذیرش و موافقت ایران با قطعنامه 598 شورای امنیت ســازمان ملل متحد، چهار تیپ از یگان‌های عراقی مستقر در منطقه عمومی تمرچین و ارتفاعات سه‌کانیان به‌منظور دست‌یابی به ارتفاعات حساس منطقه به مواضع نیروهای ایران حمله کردند. یگان‌هایی از لشکر 64 ارومیه همراه با گردان 795 از تیپ 25 تکاور و دو گردان از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ژاندارمری به مقابله با دشمن پرداختند و بعد از پنج روز نبرد، نیروهای عراقی با دادن پانصد کشته و برجای‌گذاشتن پنج عراده توپ مجبور به عقب‌نشینی شدند.‌‌[18]

در دوران دفاع مقدس، 3435 نفر از پرسنل لشکر 64 ارومیه به شهادت رسیدند و 7800 نفر جانباز و 435 نفر نیز اسیر شدند.‌‌[19]

سرتیپ قاسمعلی ظهیرنژاد، سرتیپ غضنفر آذرفر، سرتیپ محمد ذکی ذکیانی و شهید سپهبد علی صیاد شیرازی ازجمله فرماندهان لشکر 64 در دوران پس از انقلاب و دفاع مقدس بودند.‌‌[20]

از سال 1390 تغییرات جدید در ساختار یگان‌های نیروی زمینی با عنوان طرح ثامن، به وجود آمد و تیپ‌های هر لشکر به‌صورت مستقل در مناطق مختلف به فعالیت پرداختند.‌‌[21] در این راستا تیپ‌های لشکر 64 نیز مستقل شدند و با نام تیپ ۳۶۴ در مهاباد، تیپ ۲۶۴ در سلماس و تیپ ۱۶۴ در پیرانشهر به فعالیت پرداختند و اکنون فقط از نظر عملیاتی تحت نظارت ستاد لشکر 64 قرار دارند.‌‌[22] اکنون سرتیپ دوم سیروس ‌محمدی فرماندهی لشکر 64 ارومیه را بر عهده دارد.‌‌[23]

[1]. کاظمی، محمد، تاریخ 50ساله نیروی زمینی شاهنشاهی، تهران: ستاد نیروی زمینی، 1355، ص152 و 220.

[2]. هاشمی، میرموسی، خاطرات یک سرباز، سوئد: چاپخانه باقر مرتضوی، 1386، ص66 و 67.

[3]. همان، ص76-72.

[4]. زارع، امیرقلی، افسر مخابرات، تهران: ایران سبز، 1394، ص78.

[5]. حسینی، سید یعقوب و دیگران، ارتش در هشت سال دفاع مقدس، ج1: نبردهای غرب دزفول، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، 1373، ص75.

[6]. سرابندی، محمدرضا، خاطرات سرهنگ کتیبه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382، ص147؛ گروه اساتید معارف جنگ، معارف جننگ، تهران: ایران سبز، 1393، ص70؛ نخعی، هادی، حسین یکتا، روزشمار جنگ ایران و عراق، جنگ‌نامه اول: پیدایش نظام جدید، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران، 1375، ص164.

[7]. اسدی، احمد، دلاورمردان روزهای سخت، تهران: ایران سبز، 1394، ص29.

[8]. صادقی، رضا، راهنمای مناطق جنگی و پدافند داخلی، مهاباد، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1388، www.defamoghaddas.ir

[9]. روزنامه جمهوری اسلامی، 13 شهریور 1358، ش80، ص2؛ گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، ص70.

[10]. گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، ص98-96.

[11]. همان، ص227.

[12]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: سوره سبز، چ سی‌وپنجم، 1393، ص89.

[13]. همان، ص106.

[14]. همان، ص121.

[15]. همان، ص124.

[16]. همان، ص136.

[17]. همان، ص146.

[18]. همان، ص156.

[19]. خبرگزاری تسنیم، 26 شهریور1393، www.tasnimnews.com/fa/news/1393/06/26/501588

[20]. لشکر ۶۴ پیاده ارومیه www.wikipedia.org/wik

[21]. فصلنامه علوم و فنون نظامی، ش55، بهار 1400، ص171.

[22]. خبرگزاری صداوسیما،2 بهمن 1398 www.iribnews.ir/fa/news/2627705؛

خبرگزاری صداوسیما، 6 تیر 1401 www.iribnews.ir/fa/news/3490422؛

خبرگزاری فارس، 29 اردیبهشت 1394 www.farsnews.ir/news/13940229001100

[23]. خبرگزاری جمهوری اسلامی، 6 اردیبهشت 1400www. irna. ir./ news