اتوبوس شب
مریم لطیفی
48 بازدید
فیلم سینمایی اتوبوس شب توسط کیومرث پوراحمد در سال 1385 ساخته شد و موضوع آن انتقال تعدادی از اسیران عراقی دفاع مقدس به عقب و حوادث مربوط به آن است.
کارگردان کیومرث پوراحمد، تهیه‌کننده مهدی همایون‌فر، فیلمنامه کوتاه حبیب احمدزاده، گسترش داستان محسن شکاری، نویسنده فیلمنامه کیومرث پوراحمد، منشی صحنه هنگامه فرازمند، مدیر فیلمبرداری مهدی جعفری، صحنه‌آرایی علی مربی، عکس محسن نوری، صدابردار همزمان محمد مختاری، صداگذاری و ترکیب صداها مسعود بهنام و حسین ابوالفضل، موسیقی متن فردین خلعتبری، تدوین کیومرث پوراحمد، تدوین نهایی بهرام دهقانی، چهره‌پردازان امیر ترابی و رامین ظهوری، مجری طرح و مدیر تولید سعید سعدی و بازیگران خسرو شکیبایی، مهرداد صدیقیان، الناز شاکردوست، محمدرضا فروتن، کوروش سلیمانی، امیرمحمد زند و ... هستند.
این فیلم محصول سیما فیلم است و در سال 1386 به نمایش درآمد. قیمت هر بلیط آن 12.256 ریال بود. این فیلم با 112.915 نفر تماشاچی در رده بیست و ششم به لحاظ بیشترین تماشاچی قرار گرفت و در مجموع 1٬383٬899٬000 ریال فروش کرد.
عماد (امیرمحمد زند) و عیسی (مهرداد صدیقیان) مأموریت می‌یابند سی و هشت اسیر عراقی را با اتوبوس به عقب منتقل کنند. در میان اسیران، یک دو رگه ایرانی- عراقی به نام فاروق (محمدرضا فروتن)، یک فرمانده حزب بعث (احمد کاوری) و یک بهیار کرد به نام سیروان (کوروش سلیمانی) هستند و سیروان نیز با عماد سابقه آشنایی دارد. عماد برای امنیت بیشتر به عمو رحیم (خسرو شکیبایی) می‌گوید از مسیر فرعی به عقب برگردد. زمانی که عماد بالای تپه‌ای رفته تا مسیر را بررسی کند، بر اثر ترکش خمپاره دشمن چشم‌هایش صدمه می‌بیند. کمی جلوتر اتوبوس خراب می‌شود و عمو رحیم برای تعمیر در جایی نگه می‌دارد. در همین زمان عیسی متوجه می‌شود ترکش به قلب یکی از اسیران اصابت کرده و او را کشته است. عیسی و سیروان اسیر کشته شده را دفن می‌کنند. پس از طی مسیری، جاده بسته می‌شود و عیسی پس از نگاه به آسمان می‌گوید: گمانم به کل اشتباه آمده‌ایم. عمو رحیم مسیر را برمی‌گردد. در بین راه اتوبوس پنچر می‌شود. عیسی برای پنچرگیری اسرا را پیاده می‌کند و برای این که فاروق به عمو رحیم در پنچرگیری کمک کند، دست‌های وی را باز و پاهایش را می‌بندد. پس از پایان پنجرگیری، عیسی متوجه می‌شود چشم‌بند فاروق پایین آمده است. عیسی بسیار عصبانی شده اما با مداخله عمو رحیم و با دیدن ترس فاروق از کشتن فاروق منصرف می‌شود و وی را به اتوبوس برمی‌گرداند. کمی جلوتر، اتوبوس وارد میدان مین می‌شود. عیسی مین‌های اطراف اتوبوس را خنثی می‌کند. یکی از اسیران که چاقویی به همراه دارد، زمانی که عیسی مشغول شمارش اسرا در بیرون از اتوبوس است، عماد را به گروگان گرفته و عیسی را مجبور به تسلیم می‌کند. عیسی و عماد مجبور می‌شوند در میدان مین به جلو بروند. فاروق در فرصت مناسبی اعتماد عمو رحیم را جلب، دومین تفنگ را به دست آورده و فرمانده حزبی را دستگیر می‌کند. عیسی از میدان مین به عقب آورده می‌شود، اما از عماد تنها یک پلاک باقی می‌ماند. اتوبوس اسرا در نهایت به مسیر بازگشته و به قرارگاه می‌رسد. ریحانه (الناز شاکردوست) منتظر عماد است تا به وی بگوید که باردار است. عمو رحیم و عیسی که قادر به گفتن حقیت نیستند، ریحانه را بدون این که چیزی بگویند ترک می‌کنند.
فیلم اتوبوس شب در بیست و پنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر در بخش مسابقه سینمای ایران، دیپلم افتخار برای بهترین بازیگر نقش اول مرد[1] و در بخش سینمای آسیا، جایزه بهترین کارگردانی؛[2] در بیست و ششمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر در بخش مواد تبلیغی، سیمرغ بلورین برای تیزر و آنونس؛[3] در یازدهمین جشن خانه سینما جایزه بهترین فیلم، بهترین فیلمنامه، بهترین بازیگر نقش اول مرد و بهترین صداگذاری و میکس؛[4] در جشنواره فیلم آسیا پاسیفیک 2007 جایزه ویژه هیئت داوران؛[5] در بیست و یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان پروانه زرین برای بهترین کارگردانی؛[6] در جشنواره بین‌المللی فیلم خروس طلایی و صدگل، جایزه بهترین کارگردانی و بهترین بازیگری از نگاه مردم[7] و در یازدهمین جشنواره بین‌المللی دفاع مقدس در بخش پرتو حضور ملی، جایزه وزارت آموزش و پرورش و مرکز امور مناطق آزاد تجاری، صنعتی و ویژه اقتصادی[8]را دریافت کرد.
اتوبوس شب هفدهمین فیلم سینمایی کیومرث پوراحمد است. وی پس از مطالعه داستان «سی و نه و یک اسیر» از مجموعه «داستان‌های شهر جنگی» حبیب احمدزاده تصمیم گرفت بر اساس آن فیلمی بسازد. پوراحمد قصه اتوبوس شب را در طول نه ماه، پنج بار بازنویسی کرد تا آماده‌ی ساخت شود. حبیب احمدزاده نیز ضمن همکاری با پوراحمد، سیما فیلم را برای ساخت این فیلم توسط وی متقاعد کرد و ساخت آن پانزده ماه به طول کشید.[9]
در گزارشات و مقاله‌های متعددی این فیلم بررسی و معرفی شده است. برخی منتقدین ضمن برشمردن نقاط ضعف و قوت فیلم، آن را فیلمی قابل اعتنا در کارنامه سینمایی کیومرث پوراحمد[10] و سینمای جنگ ایران می‌دانند.[11] برخی نیز این فیلم را ادای دین کارگردان به نادیده‌های جنگ می‌دانند و نگاه متفاوت پوراحمد به جنگ را تحسین می‌کنند.[12]
برخی کارشناسان نقاط قوت فیلم را فیلمنامه و بازیگران می‌دانند.[13]
برخی کارشناسان نیز در کنار قوت فیلم، نقاط ضعف آن را برشمرده‌اند.[14] به نظر این عده فیلمنامه اتوبوس شب از جمله نمونه‌های مورد مطالعه است که به بررسی قهرمان داستان و مظلومیت آن می‌پردازد.[15] برخی مقاله‌ها نیز تصویر عراقی‌های حاضر در فیلم اتوبوس شب را بررسی کرده‌اند.[16]
کیومرث پوراحمد در مصاحبه‌های متعددی به انگیزه‌های ساخت این فیلم، روند شکل‌گیری فیلمنامه، مدت زمان ساخت، علت سیاه و سفید بودن فیلم، نحوه فیلمبرداری در اتوبوس و بحث ضد جنگ بودن آن پرداخته است.[17]
[1]. فغفوری، گیسو، «اتفاقی که نیفتاد، مروری بر بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر»، ماهنامه آیین، ش 6، اسفند 1385، ص 143.
[2]. روزنامه دنیای اقتصاد، ش 1173، 21/11/1385، ص 24.
[3]. روزنامه ایران، ش 3852، 13/11/1386 ، ص 7.
[4]. روزنامه آفتاب یزد، ش 2167، 22/6/1386، ص 10.
[5]. روزنامه اعتماد، ش 1540، 24/8/1386، ص 16.
[6]. همان.
[7]. روزنامه آفتاب یزد، ش 2449، 24/6/1387، ص 10.
[8]. روزنامه جام جم، ش 2956، 7/7/1389، ص .5
[9]. https://www.isna.ir/news/8708-00131؛ روزنامه آفتاب یزد، ش 2233، 13/9/1386، ص 10.
[10]. روزنامه اعتماد، ش 1580، 12/10/1386، ص 10.
[11]. روزنامه ایران، ش 3800، 10/9/1386، ص 17.
[12]. روزنامه آفتاب یزد، ش 2226، 5/9/1386، ص 10.
[13]. روزنامه جام جم، ش 2411، 2/8/1387، ص 3.
[14]. روزنامه اعتماد، ش 1438، 19/4/1386، ص 20.
[15]. پورالخاص، شکرالله و محمد یحیایی، «بازنمایی اسطوره‌ی قهرمان مظلوم در روایت‌های داستانی سینمای جنگ تحمیلی ...»، فصلنامه رسانه و فرهنگ، ش 16، پاییز و زمستان 1397.
[16]. گیویان، عبدالله و زهره توکلی، «تصویر عراقی‌ها در سینمای دفاع مقدس»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، ش 14، تابستان 1390.
[17]. روزنامه ایران، ش 3685، 21/4/1386، ص 24 و ش 3736، 22/6/1386، ص 24؛ روزنامه آفتاب یزد، ش 2222، 30/8/1386، ص7 و ش 2233، 13/9/1386، ص 10.
