رهایی
مرتضی حیدری
71 بازدید
فیلم سینمایی رهایی، ساخته رسول صدر عاملی در سال 1361 است و ماجرای یک جانباز جنگ تحمیلی را در عملیات آزادسازی خرمشهر به تصویر کشیده است.
کارگردان رسول صدر عاملی، دستیار کارگردان علی عسگری، فیلمنامه‌نویس رسول صدر عاملی و فریدون جیرانی، فیلمبردار علی مزینانی، تدوینگر روح‌الله امامی، موسیقی متن محمدرضا علیقلی، خواننده بیژن کامکار، چهره‌پرداز روح‌الله مفیدی، طراح و اجرای جلوه‌های ویژه عبدالکریم صادقی و بازیگران داوود رضایی، داوود رشیدی، پریدخت اقبالپور، زهرا برومند، افشین مزینانی، هادی خاوری، محمد سپهری، ایرج سرباز، هیلدا پیرزاد و ... هستند.[1]
این فیلم 105 دقیقه‌ای محصول اداره تولید فیلم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان سینمایی میلاد است[2] که 31 شهریور 1362 در سینماهای شهر قصه، آسیا، قدس، میلاد، مرکزی، تهران، ماندانا، سایه، لاله، بهمن، اروپا، کیهان، پیروزی، آرام و آستارا به نمایش عموم درآمد و 56.000.000 ریال فروش کرد.[3]
قاسم، بسیجی ایرانی در عملیات آزادسازی خرمشهر و حین تسخیر سنگرهای عراقی، نامه‌ای به همراه عکس خانوادگی از یک سرباز عراقی پیدا می‌کند. در ادامه جنگ، قاسم یک پای خود را از دست داده و در بیمارستان بستری می‌شود. تلقین ناتوانی برای حضور مجدد در جبهه‌های نبرد، قاسم را دچار دلزدگی از جنگ و زندگی می‌کند. او از ازدواج با دختر دایی خود نیز منصرف می‌شود. پس از خروج قاسم از بیمارستان، نامه به دست طلبه‌ای مسلط به زبان عربی می‌افتد. متن نامه، سرشار از تحسین دین اسلام، رزمندگان ایرانی و نکوهش صدام حسین است. اشاره نامه به خداوند واحد، قرآن واحد و پیامبر واحد در دین اسلام، در کنار اهمیت بنیادین خانواده، قاسم را مشتاق دیدار با سرباز اسیر می‌کند. یافتن سرباز عراقی و ایجاد دوستی میان او و قاسم، به بازیابی و تقویت روحیه قاسم می‌انجامد. در ادامه قاسم، مراسم ازدواج با دختر دایی‌اش را پی گرفته و با سرباز عراقی نیز پیمان برادری می‌خواند.[4]
کارگردان فیلم درباره شکل‌گیری ایده اولیه آن، به پیداشدن نامه‌ای با مضمون همدلی سرباز اسیر عراقی با رزمندگان ایرانی اشاره دارد. پیگیری وضعیت اسیر عراقی و یافتن او، منجر به طرح موضوع با اداره تولید فیلم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌شود. ابتدا قالب فیلم مستند برای طرح برگزیده شده بود که با پیشنهاد مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به قالب داستانی بلند تغییر می‌کند.[5]
رسول صدر عاملی با کارگردانی فیلم رهایی به عنوان استعداد نوظهور گونه جنگ در سینمای ایران شناخته شد. این فیلم به مناسبت سومین سالگرد آغاز جنگ تحمیلی به عنوان نخستین نمایش هفته فیلم از تلویزیون پخش شد.
به گفته کارشناسان در این فیلم نویسنده و کارگردان کوشیده‌اند موضوع پیوستگی بنیانی توده‌های متخاصم را که در جنگ تحمیلی به ناچار مقابل هم قرار گرفته‌اند به نمایش بگذارند. فیلم با اشاره به این مضمون در پی بیان هدف مشترکی برای ایجاد وحدت دینی میان سربازان دو سوی میدان جنگ است. تأکید بر توسل صدام حسین به تهدید و اجبار جوانان عراقی برای پیوستن به ارتش برای نبرد علیه ایران در این راستاست.
برخی منتقدان ایراد فیلم را دوپاره بودن آن می‌دانند. بخش نخست فیلم در مورد جبهه جنگ است و ریتم و روال عادی دارد اما بخش دوم فیلم که درباره یافتن سرباز عراقی و اتفاقات مربوط به او است، ریتم ندارد. هرچند دلیل این اختلاف کیفیت، کمبود بودجه و نبود امکانات سینمایی پیشرفته عنوان شده است.
برخی نیز معتقدند شخصیت‌پردازی فیلم اشکال دارد. گذشته شخصیت نقش اول (قاسم) به طور دقیق معرفی نشده و دگرگونی احوال او پس از جراحت نیز به روشنی ترسیم نشده است. [6]
برخی نیز مضمون اصلی فیلم را ضد جنگ می‌دانند و پخش آن را از تلویزیون در بحبوحه جنگ، جایز ندانسته‌اند.[7]
گروهی از کارشناسان نیز کارکردهای این فیلم را ایجاد سرگرمی برای عامه مردم و تقویت روحیه دشمن‌ستیزی دانسته‌اند.[8]
از نکات شاخص فنی فیلم، نورپردازی، صحنه‌پردازی و تلفیق موفق موسیقی متن با بخش نخست فیلم دانسته شده است.
[1]. اسماعیلی، امیر، سینمای ایران ـ از تولد تا بلوغ از بلوغ تا تبلور، تهران، گستره، 1380، ص ۱۶۷؛ پایگاه اینترنتی ضیاءالصالحین، https://www.ziaossalehin.ir/fa/content/24585.
[2]. امید، جمال، تاریخ سینمای ایران ـ 1358-1369، تهران، روزنه، 1384، ص ۱۶۷ و ۱۶۸.
[3]. همان.
[4] . فراستی، مسعود، جنگ برای صلح ـ مروری بر سینمای انقلاب و دفاع مقدس (گزیده مقالات)، ج 2، تهران، انجمن سینمای دفاع مقدس، 1379، ص 139-143.
[5]. امید، جمال، همان.
[6]. ماهنامه فیلم، دوره اول، ش 5، شهریور 1362، ص 4 و5.
[7]. روزنامه جمهوری اسلامی، 15 بهمن 1363، ضمیمه صحیفه.
[8]. فراستی، مسعود، همان، ص 144-161.
