قطعنامه 514 شورای امنیت
سجاد نادری‌پور
23 بازدید
قطعنامه 514، دومین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود که در 21 تیر 1361 به تصویب رسید.
شورای امنیت از آغاز جنگ تحمیلی رژیم بعث علیه ایران تا زمان پذیرش قطعنامه 598 توسط ایران، هر سال یک قطعنامه صادر صادر کرد که البته تمامی آنها فاقد معرفی متجاوز بود. در این قطعنامه‌ها، از جنگ دو کشور با عنوان وضعیت بین ایران و عراق نام برده می‌شد. عموم قطعنامه‌های شورای امنیت، همواره لحنی توصیه‌گونه داشته و هیچ‌گونه تحریم اقتصادی، دریایی و هوایی علیه عراق متجاوز پیش‌بینی نکرده بود. این وضعیت تا زمانی ادامه داشت که رزمندگان ایران در صحنه‌های نبرد، به پیروزی‌هایی دست یافتند و دشمن را شکست دادند.[1]
با تغییر روند جنگ، رویه شورای امنیت سازمان ملل نیز در صدور قطعنامه تغییر کرد و برای جلوگیری از پیشروی نیروهای ایران و به منظور حمایت از عراق، قطعنامه دوم شورای امنیت صادر شد. شورای امنیت با صدور قطعنامه 514، موضع قبلی خود را تکرار و طرفین را به آتش‌بس و عقب‌نشینی به مرزهای بین‌المللی توصیه کرد. این قطعنامه در واکنش به رشادت رزمندگان ایران و برای ایجاد وقفه در پیشروی‌های آنان صادر شد. در مقدمه این قطعنامه، شورای امنیت نگرانی خود را از «طولانی شدن درگیری بین دو کشور و کشته شدن انسان‌های بی‌گناه، آسیب رسیدن به اماکن و تأسیسات و در خطر بودن صلح و امنیت جهانی» ابراز کرده و خواستار آتش‌بس سریع و عقب‌نشینی نیروهای دو طرف به مرزهای شناخته‌شده بین‌المللی از طریق اعزام نیروهای حافظ صلح و ناظران سازمان ملل به منطقه شد.[2]
متن قطعنامه 514 شورای امنیت به قرار زیر است:
«شورای امنیت با بررسی مجدد موضوع تحت عنوان «وضعیت مابین ایران و عراق» با نگرانی عمیق در مورد ادامه مناقشه میان دو کشور که منجر به خسارات سنگین انسانی و مادی گردیده و صلح و امنیت را در معرض خطر قرار داده است؛
با یادآوری مفاد ماده 2 منشور ملل متحد و یادآوری اینکه لازمه استقرار صلح و امنیت در منطقه رعایت کامل این مفاد است؛
با یادآوری ماده 24 منشور، که به موجب آن، مسئولیت اولیه حفظ صلح و امنیت بین‌الملل به عهده شورای امنیت واگذار گردیده است؛
با یادآوری قطعنامه (1980) 479 که به اتفاق آرا در 28 سپتامبر 1980 (6/7/1359) تصویب شد و نیز بیانیه رئیس شورا، مورخ 5 نوامبر 1980 (14/8/1359) (14244/S)؛
با در نظر گرفتن کوشش‌هایی که مخصوصاً دبیرکل سازمان ملل متحد و نماینده او و نیز جنبش کشورهای غیرمتعهد و سازمان کنفرانس اسلامی در جهت میانجی‌گری مبذول داشته‌اند،
1. خواستار آتش‌بس و خاتمه فوری کلیه عملیات نظامی است.
2. علاوه بر آن، خواستار عقب کشیدن نیروها به مرزهای شناخته‌شده بین‌المللی است.
3. تصمیم می‌گیرد که گروهی از ناظران سازمان ملل متحد را به منظور بررسی، تأیید و نظارت بر آتش‌بس و عقب‌نشینی، اعزام دارد و از دبیرکل می‌خواهد که گزارش خود را در مورد ترتیباتی که بدین منظور مورد نیاز است، به شورای امنیت تسلیم نماید.
4. مصرانه می‌خواهد که کوشش‌های میانجی‌گری به نحو هماهنگ‌شده از طریق دبیرکل به منظور نیل به حل جامع اختلافات به نحو عادلانه و شرافتمندانه که مورد قبول هر دو طرف در زمینه کلیه مسائل مهم بر اساس اصول منشور ملل متحد، از جمله احترام به حاکمیت، استقلال، تمامیت ارضی، عدم مداخله در امور داخلی کشورها باشد، ادامه یابد.
5. از همه کشورهای دیگر درخواست می‌نماید که از هر اقدامی که می‌تواند به ادامه اختلافات دامن زند، خودداری ورزند و اجرای قطعنامه حاضر را تسهیل کنند.
6. از دبیرکل تقاضا می‌نماید که ظرف سه ماه در مورد اجرای این قطعنامه گزارش خود را تسلیم نماید».[3]
این قطعنامه که پس از عملیات‌های موفق ثامن‌الائمه (5 مهر 1360)[4]، طریق‌القدس (8 آذر 1360)[5]، فتح‌المبین (2 فروردین 1361)[6] و سرانجام بیت‌المقدس (10 اردیبهشت 1361)[7] صادر شده بود،[8] مورد پذیرش ایران قرار نگرفت. دبیرکل نیز در روز 24 تیر 1361، گزارش خود را مبنی بر پذیرش قطعنامه 514 از سوی رژیم بعث و رد آن توسط ایران، تسلیم شورای امنیت کرد.[9]
دلیل مخالفت ایران با قطعنامه 514 این بود که این قطعنامه، تنها به موضوع بازگشت به مرزهای بین‌المللی اشاره می‌کرد و در آن، خبری از تبادل اسرا و تعیین مسئول آغاز جنگ نبود. البته صدام، با توجه به قرار گرفتن در موضع ضعف، بلافاصله این قطعنامه را پذیرفت و بر طبل صلح کوبید، در حالی که این قطعنامه، اصولاً تکلیف جنگ را حتی درباره بدیهی‌ترین موارد، یعنی تبادل اسرا، تعیین نمی‌کرد و همه چیز را به آینده می‌سپرد.[10] این رویه ادامه داشت، تا این که در سال 1367، قطعنامه 598 صادر شد که هر دو کشور پس از طی مراحلی آن را پذیرفتند.
[1]. قریشی، سیدرسول، «بازخوانی مسئولیت بین‌المللی رژیم بعث عراق در جنگ تحمیلی علیه ایران: تحلیل قطعنامه‌های شورای امنیت و سازوکار تعیین متجاوز»، فصلنامه علمی ترویجی مطالعات دفاع مقدس، دوره 4، ش 3، 1397، ص 56.
[2] سایت مرکز اسناد انقلاب اسلام، «قطعنامه‌های شورای امنیت در حمایت از جنایت صدام»، https://irdc.ir/fa/news/69.
.[3] سایت مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، «قطعنامه 514 شورای امنیت»، /psri.ir.
[4]. دری، حسن، اطلس راهنما 5 - کارنامه نبردهای زمینی، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1381، ص 78.
[5].همان، ص 79.
[6]. همان، ص 80.
[7]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، چ 35، تهران، سوره سبز، 1393، ص 76.
[8]. قریشی، سیدرسول، همان، ص 58 و 59.
[9]. همان، ص 59.
[10]. نوائیان رودسری، جواد، «آیا پذیرش صلح بعد از آزادسازی خرمشهر ممکن بود؟»، روزنامه خراسان، سال هفتادوپنجم، ش 21316، 1402، ص 6.
