فرانسه
عماد عزت‌آبادی
45 بازدید
فرانسه در جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران حمایت‌های مالی و تسلیحاتی فراوانی از عراق به عمل آورد.
پایتخت جمهوری فرانسه پاریس است.[1] این کشور در غرب قاره اروپا قرار دارد و وسیع‌ترین کشور اروپای غربی است.[2] در سال ۹۸۳ ش سه راهب فرانسوی به فرمان پاپ کلمان به ایران آمدند و با موافقت شاه‌عباس یک کلیسا در اصفهان و دو مرکز دینی در بندرعباس و بندر لنگه ایجاد کردند. در سال ۱۰۴۳ ش دولت فرانسه نخستین هیئت سیاسی خود را به ایران فرستاد و اجازه یافتند در اصفهان و بندرعباس تجارتخانه تشکیل دهند.[3] فرانسه در جنگ جهانی اول با کمک متحدان خود توانست در مقابل هجوم آلمان‌ها پیروز شود. این کشور در جنگ جهانی دوم مغلوب آلمان‌ها شد، اما در نهایت در ۲ آذر ۱۳۲۳ از دست آلمان نازی نجات یافت.[4] در همان سال رئیس‌جمهور فرانسه ژنرال دوگول در سفر به ایران با پهلوی دوم دیدار کرد و در سال ۱۹۵۰ کار ساخت مدرسه فرانسوی‌ها که بعدها رازی نامیده شد در تهران شروع شد. در سال ۱۳۵۳ ش بین دو کشور توافق‌نامه‌ای امضا شد که به موجب آن ایران به کنسرسیوم هستهای اورودیف ملحق شد که می‌توانست ۱۰% از اورانیوم غنی شده را برای خود بردارد. برای استفاده از این امتیاز، شاه ۱ میلیارد دلار به فرانسه برای ساخت این کارخانه وام داد.[5] این کنسرسیوم میان سازمان انرژی اتمی ایران و کمیساریای انرژی هستهای فرانسه ایجاد شد و پاریس را متعهد می‌کرد کمک‌های فنی و امکانات لازم را برای تأسیس مرکز تحقیقات و توسعه هستهای ایران در اصفهان فراهم آورد.[6] در سال ۱۳۵۳ ش دولت فرانسه با عقد قراردادی با ایران، فناوری هستهای خود را به ایران فروخت، اما وقوع انقلاب اسلامی روابط دو کشور را با چالش مواجه کرد.[7]
در ۱۰ مهر ۱۳۵۷ امام خمینی به سمت کویت حرکت کردند که از آن کشور به سوریه هجرت کنند، اما به علت ممانعت کویت، ایشان در ۱۳ مهر به فرانسه رفتند و در ۱۲ بهمن همان سال به ایران بازگشتند. [8]
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران دولت فرانسه دست به اقداماتی علیه ایران زد و به فراریانی مانند شاپور بختیار پناه داد و ایران قرارداد منعقد شده بین دو کشور در حوزه هستهای را لغو کرد.[9] در سال ۱۹۷۶ م صدام به فرانسه سفر کرد و قراردادهای متعددی با این کشور در حوزه‌های مختلف منعقد کرد. در تیر ۱۳۵۹ دو ماه قبل از آغاز جنگ نیز، سعدون حمادی وزیر امور خارجه عراق ضمن سفر به پاریس با مقامات این کشور توافقاتی درباره دور نگه‌داشتن منطقه خلیج فارس از درگیری‌های بین‌المللی اعلام کردند.[10] در ۳ مهر ۱۳۵۹ سخنگوی ریاست‌جمهوری فرانسه در واکنش به حمله عراق به ایران اعلام کرد که ریشه اختلاف بین ایران و عراق دوجانبه است و دولت فرانسه نسبت به عواقب این رویارویی نگران است و خواستار آن است که این مشکل از راه سیاسی حل‌وفصل شود،[11] اما علی‌رغم این به ظاهر واکنش بی‌طرفانه، نخست‌وزیر فرانسه در ۷ مهر ۱۳۵۹ ضمن حمایت از عراق، اقدام این کشور را پس گرفتن خاک خود از ایران توصیف کرد و فروش سلاح به عراق را در چارچوب همکاری بین دو کشور توجیه نمود.[12] قطع حمایت نظامی شوروی از عراق در ابتدای جنگ به علت آن که این کشور اعتقاد داشت آمریکا تلاش می‌کند از این جنگ برای مقاصد خود استفاده کند،[13]موجب گسترش روابط بین عراق و فرانسه شد؛ طارق عزیز معاون وزیر خارجه عراق به پاریس سفر کرد و برای تأمین تجهیزات نظامی عراق یک توافق‌نامه امضا نمود. بعد از این دیدار فرانسه اعلام کرد ارسال تسلیحات سفارش داده شده عراق، از جمله بخشی از معامله تسلیحاتی ۶/۱ میلیارد دلاری با این کشور شامل ۶۰۰ فروند جنگنده میراژ، رادار، موشک هوا به هوا و هوا به زمین، تسلیحات ضدتانک را ادامه خواهد داد. در ۱۳ بهمن ۱۳۵۹ عراق اعلام کرد ۴ فروند جنگنده میراژ از فرانسه تحویل گرفته است. تحویل میراژها در حالی رخ می‌داد که سه فروند ناوچه موشک‌انداز که ایران پیش از انقلاب به فرانسه سفارش داده بود به بهانه تحریم اقتصادی بازار مشترک اروپا علیه ایران در یکی از بنادر فرانسه توقیف بود.[14] هواپیماهای میراژ مسلح به غلاف عکس‌برداری، ضعف جنگنده‌های میگ ۲۱ شوروی را در شناسایی هوایی برای عراق رفع می‌کردند.[15]
بیشترین کمک تسلیحاتی فرانسه به عراق شامل تجهیزاتی بود که عراق را قادر به انجام عملیات در خلیج فارس و علیه بنادر و خطوط مواصلاتی دریایی ایران می‌کرد، در نتیجه می‌توانست ایران را از صادرات نفت، به‌عنوان مهم‌ترین منبع درآمد کشور محروم کند. [16] در همین سال بسیاری از خلبان‌ها و مکانیک‌های عراقی در فرانسه مشغول آموزش درباره موشک‌های دفاع هوایی رولند ۲، زره‌پوش پانارد مجهز به موشک ضدتانک، موشک اگزوسه و ... بودند، اما مهم‌ترین همکاری بین دو کشور مربوط به احداث نیروگاه اتمی اوسیراک بود.[17] در اردیبهشت ۱۳۶۰ قراردادی به مبلغ ۹۰۰ میلیون دلار بین عراق و شرکت تامسون بی‌سی‌اف فرانسه منعقد شد که برای تحویل یک شبکه صنعتی الکترونیکی در سامرا بود و به ساخت رادیو و رادار اختصاص یافت. در مهر همان سال وزیر بازرگانی فرانسه ضمن سفر به بغداد گفتگوهایی برای تحکیم همکاری دو کشور در حوزه اقتصادی و اتمی آغاز کردند. در همین سال به علت فرار ابوالحسن بنی‌صدر و مسعود رجوی در ۷ مرداد به فرانسه و پناهنده شدن آنان به این کشور، وزارت امور خارجه ایران به مقامات سفارت فرانسه در تهران سه روز فرصت داد تهران را ترک کنند.[18] در همین احوال فرانسه ۵ فروند هواپیمای سوپراتاندارد به عراق تحویل داد و بدهی‌های این کشور را تقسیط کرد و یک وام ۱ میلیارد دلاری نیز به این کشور پرداخت نمود. در واکنش به این اقدام، ایران مؤسسه تحقیقات فرانسه در ایران و نمایندگی تجاری فرانسه در تهران را بست و کالاهای فرانسوی را تحریم کرد.[19]
فرانسه هواپیمای سوپراتاندارد را به صورت اجاره به عراق تحویل می‌داد که بیشتر توسط خلبانان خارجی هدایت می‌شدند، البته با هدف قرار گرفتن یکی از آنها توسط ایران، فرانسه آنها را از صحنه خلیج فارس خارج کرد.[20] تحویل موشک اگزوسه به عراق نیز این امکان را برای فرانسه فراهم می‌کرد تا با هزینه عراق و در یک محیط جنگ واقعی از عیوب ساختاری و سامانه‌ای این موشک اطلاع یابد.[21]
پس از بازپس گرفتن خرمشهر توسط ایران، مناسبات عراق با فرانسه توسعه یافت و فناوران فرانسوی مأموریت تعمیر و سرویس میراژها، بالگردهای گازل و رایانه‌های نظامی عراق را بر عهده گرفتند.[22] کمک‌های فرانسه به عراق به حدی افزایش یافت که یکی از فرودگاه‌های پیمان ناتو در فرانسه مرکز بارگیری هواپیماهای نظامی عراق شد و از این طریق موشک‌های فرانسوی، بمب‌های خوشه‌ای، فیوز و تجهیزات الکترونیکی هواپیما به عراق تحویل داده شد. این حجم انبوه تحویل سلاح باعث شد که در سال ۱۳۶۵ حتی هواپیماهای غیرنظامی خطوط هوایی بغداد - پاریس نیز برای عراق سلاح حمل کنند.[23] فرانسه با فرستادن یک نماینده به بغداد، به وزیر دفاع این کشور، عدنان خیرالله، اعلام کرد فرانسه زمینه اعطاء یک بمب اتم به عراق را بررسی می‌کند.[24] علت این حجم از حمایت فرانسه از عراق را می‌توان در سه امر دانست؛ نگرانی فرانسه از بدهی سنگین عراق به خود که در اثر شکست این کشور سرمایه مالی خود را از دست رفته می‌دید، نزدیکی عراق به کشورهای عربی منطقه مانند عربستان که فرانسه خود را مجبور به حمایت از آنها می‌دید و در نهایت با عدم حمایت فرانسه از عراق، زحمات ده‌ساله این کشور برای نفوذ به منطقه خلیج فارس از بین می‌رفت.[25] ثمره حمایت‌های فرانسه از عراق، کاهش حجم درآمدهای نفتی ایران بود، چراکه به علت حملات هوایی عراق، به خصوص هدف قراردادن تأسیسات و خطوط لوله نفت و کشتی‌های حامل نفت ایران در خلیج فارس با استفاده از تجهیزات فرانسوی، درآمدهای ایران به شدت کاهش یافت.[26]
پس از موفقیت ایران در عملیات‌هایی چون والفجر ۸، حامیان عراق که به هراس افتاده بودند، دور جدیدی از فشارها و تهاجم منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای علیه ایران را آغاز کردند.
در ۲۹ تیر ۱۳۶۶ و بر اساس فصل هفت منشور سازمان ملل متحد، قطعنامه ۵۹۸ به اتفاق آرا در شورای امنیت سازمان ملل به تصویب رسید و حداقل خواسته‌های ایران در آن به رسمیت شناخته شد. کلود شسون وزیر امور خارجه سابق فرانسه اعلام کرد که اعضاء دائم شورای امنیت در یک تصمیم اعلام نشده بر حمایت از عراق با هم به توافق رسیدند. پس از تصویب این قطعنامه، همکاری فرانسه با سایر کشورها برای افزایش فشار بر ایران و متقاعد کردن آن به پذیرش قطعنامه افزایش یافت.[27] در نهایت پس از گذشــت یک سال و در ۲۷ تیر ۱۳۶۷ ایران قطعنامه ۵۹۸ را پذیرفت که منجر به پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران شد. [28]
پس از پذیرش قطعنامه 598 توسط طرفین درگیر، علی‌رغم عدم تحویل بخشی از ناوگان میراژهای سفارشی به عراق به علت بحرانی شدن اوضاع مالی این کشور، تحویل آنها متوقف شد و با حمله عراق به کویت، فرانسه ارسال هواپیماهای شکاری را نیز متوقف کرد.[29] پس از پایان جنگ تحمیلی، فرانسه خواستار حضور در بازسازی ایران شد و از سال ۱۹۸۳ م به بعد روابط خود را با ایران بهبود بخشید.
در ماجرای میکونوس در ۱۷ سپتامبر ۱۹۷۶، فرانسه مانند سایر کشورهای اروپایی رویکردی کاملاً ضد ایرانی اتخاذ کرد.[30] کنگره جهانی احزاب سوسیالیست و سوسیال‌دموکرات در هتل میکونوس شهر برلین آلمان تشکیل شد و فعالان سیاسی عضو جریان‌های کرد ضدانقلاب در این هتل مشغول رایزنی و گفتگو بودند که چند نفر از سران آنها به دست افراد ناشناس کشته شدند و اروپایی‌ها بلافاصله ایران را متهم کردند و با این بهانه سفیران خود را از تهران فراخواندند. [31] البته به دنبال تصویب تحریم‌های داماتو (قطع کلیه روابط تجاری ایران و آمریکا) در سال ۱۳۷۵ش توسط آمریکا، فرانسه با آن مخالفت کرد و ژاک شیراک در سال ۱۳۷۴ اعلام کرد که روابط خود را با ایران گسترش می‌دهد.[32]
بیشترین چالش‌های ایران و فرانسه تحت‌تأثیر روابط ایران و آمریکاست. سیاست‌های فرانسه در قبال ایران منفعلانه و متأثر از اقدامات ایالات متحده علیه انقلاب اسلامی است.[33]
[1] . برازش، محمودرضا، آشنایی با کشورهای جهان ـ فرانسه، مشهد، آفتاب هشتم،1395، ص9.
[2] . همان، ص10 تا 11.
[3] . سایبانی، احمد، جغرافیای تاریخی هرمزگان، بندرعباس، نسیم بادگیر، 1399، ص 15 و 16.
[4] . ریویر، دانیل، سرزمین گل تاریخ جامع کشور فرانسه، ترجمه حسین قنبری و رضا نیری ، مشهد، گوهرشاد،1377، ص 415،375.
[5] . ترک لادانی، صفورا، تاریخ روابط ایران و فرانسه از سده‌های میانی تا کنون، تهران، الهدی، 1399، ص 21 و22.
[6]. یاسینی، سید حسام‌الدین و الناز نیک‌سرشت، «راهبرد هستهای ایران در دورة پهلوی دوم از منظر واقعگرایی»، فصلنامۀ تاریخ روابط خارجی، سال 16، ش 62، بهار1394، ص 154.
[7] . همان، ص 35.
[8] . پرتال امام خمینی، http://www.imam-khomeini.ir/fa/c504_2701/%D8%B2%D
[9]. حسینی، صدیقه، «روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران و فرانسه، (1384-1357)»، نشریه علوم سیاسی، سال 9، ش 36، زمستان 1385، ص 173.
[10]. ربیعی، زهرا، «بررسی مواضع فرانسه در قبال جنگ تحمیلی»، فصلنامه مطالعات دفاع مقدس نگین ایران، سال هشتم، ش سی و یکم، زمستان 1388، ص72-73.
[11]. همان ص 74.
[12]. «قدرت‌های بزرگ و جنگ 8 ساله عراق علیه ایران»، نشریه خبرگزاری صدا و سیما، ص7، https://www.iribnews.ir/fa/news/1300840/%D9%
[13]. ایزدی، نعمت‌الله، عملکرد شوروی در جنگ تحمیلی، تهران، اطلاعات، 1392، ص 93؛ درودیان، محمد، جنگ بازیابی ثبات تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، ج 2، ص 81-78.
[14]. ربیعی، زهرا، همان، 75 و 74.
[15]. بابامحمودی، مهدی، «هشت سال جنگ تحمیلی در آسمان»، ماهنامه صنایع هوایی، سال 22، ش 262، خرداد 1392، ص5.
[16]. سوادکوهی، شاهرخ، اقدامات و نتایج عملیات نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران ...، تهران، دافوس،1397، ص100.
[17]. رزم‌دیده، سجاد، «مشهورترین عملیات‌های هوایی جهان»، ماهنامه صنایع هوایی، سال 22، ش 261، اردیبهشت 1392، ص54.
[18]. ربیعی، زهرا، همان، 76 و 75.
[19]. رحمانی، خالد، نقش گردانندگان جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، 1396، ص7، https://www.sid.ir/paper/897027/fa
[20]. سوادکوهی، شاهرخ، همان، ص 101.
[21]. «هشت سال جنگ تحمیلی در آسمان»، ماهنامه صنایع هوایی سال 24، ش 282، بهمن 1392، ص14.
[22]. «قدرت‌های بزرگ و جنگ 8 ساله عراق علیه ایران»، همان.
[23]. سوادکوهی، شاهرخ، همان، ص 101.
[24]. «قدرت‌های بزرگ و جنگ 8 ساله عراق علیه ایران»، همان.
[25]. رحمانی، خالد، همان، ص 7 و 6.
[26]. علایی، حسین، «بررسی نقش دولت جمهوری اسلامی ایران در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران»، فصلنامه مطالعات بین المللی سال 16، ش 4، بهار 1399، ص138.
[27]. ربیعی، زهرا، همان، 90 و 89.
[28]. امامقلی، مهدی، «14 نکته‌ای که باید درباره قطعنامه 598 بدانید»، روزنامه کیهان، ش 22236، پنج‌شنبه 27 تیر 1398، ص 7.
[29] . بابامحمودی، مهدی، همان، ص29.
[30] . حسینی، صدیقه، همان، ص 179 تا 181.
[31]. شفیعی، احمد و دیگران، «نقش ولایت و رهبری در ثبات سیاسی جمهوری اسلامی ایران ـ مطالعه موردی رهبری امام خامنه‌ای (مدظله العالی)»، فصلنامه آفاق امنیت، سال نهم ، ش سی ام، بهار 1395، ص 32 و 33.
[32]. حسینی، صدیقه ، همان، ص 181.
[33]. احمدی نوحدانی، سیروس و حمیدرضا یوسفی، «تبیین چالش‌های ژئوپلیتیکی روابط ایران و فرانسه»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 17، ش 3، پاییز 1400، ص 26.
