مکان‌ها

پایگاه هشتم شکاری

محسن شیرمحمد
2785 بازدید

پایگاه هشتم شکاری اصفهان ازجمله پایگاه‌های هوایی فعال در دفاع مقدس بود.

تاریخچه تأسیس پایگاه اصفهان به اوایل دهه 1350 بازمی‌گردد. به دنبال عقد قرارداد خرید جنگنده‌های اف 14 در سال 1353، ساخت یک پایگاه بزرگ با نام پایگاه هشتم شکاری در اصفهان آغاز شد. چون اصفهان تقریباً در مرکز کشور قرار دارد لذا این پایگاه باید به‌صورت یک پایگاه مادر با استفاده از جنگنده‌های اف 14 پوشش تمام مناطق کشور را بر عهده می‌گرفت.[1] به دنبال جان‌باختن ارتشبد محمد خاتمی، فرمانده وقت نیروی هوایی در 21 شهریور 1354 براثر سقوط کایت در سد دز،[2] این پایگاه نام خاتمی را بر خود گرفت.[3] اولین هواپیماهای اف 14 در20 بهمن 1354 وارد پایگاه اصفهان شدند.[4]

شهریور 1359 در آستانه جنگ تحمیلی، پایگاه هشتم دارای 61 فروند جنگنده اف 14 به همراه 35 نفر خلبان کابین‌جلو و پنجاه خلبان کابین‌عقب این نوع هواپیما بود که البته از تعداد مورد اشاره فقط سیزده فروند آمادگی انجام عملیات را داشتند.[5]

پایگاه اصفهان، ازجمله پایگاه‌های هوایی بود که در 31 شهریور 1359 عراق به آن حمله کرد.[6] البته در همین روز، پایگاه هشتم شکاری اقداماتی برای مقابله با دشمن انجام داد و پوشش هوایی بر فراز منطقه شمال غرب، غرب، جنوب غرب و مرکز کشور را به‌وسیله جنگنده‌های اف 14 برقرار کرد.[7] همان شب و با کوشش متخصصان فنی پایگاه اصفهان سی فروند از هواپیماهای اف 14 به حالت عملیاتی درآمدند.[8]

اول مهر 1359 و در چارچوب عملیات کمان 99، پایگاه هشتم برای حمله هوایی گسترده به پایگاه‌ها و مراکز اصلی نظامی عراق، وارد عمل شد و جنگنده‌های اف 14 برای حمایت از جنگنده‌های خودی و مقابله با حملات هوایی دشمن، 28 سورتی پرواز انجام دادند و موفق به سرنگونی دو فروند از هواپیماهای عراقی شدند.[9]

در جریان عملیات مروارید و انهدام نیروی دریایی عراق در 7 آذر 1359 نیز پایگاه اصفهان نقش داشت. در این روز، جنگنده‌های اف 14 این پایگاه، نُه سورتی پرواز پوششی در حمایت از نیروی دریایی انجام دادند و یک فروند از هواپیماهای دشمن را نیز ساقط کردند.[10]

در سلسله عملیات آزادسازی خوزستان، پایگاه اصفهان در دفاع هوایی جبهه خودی مشارکت داشت. مهر 1360 و در عملیات ثامن‌الائمه گردان‌های 81 و 82 پایگاه هشتم پوشش هوایی منطقه را بر عهده داشتند.[11] پرواز هواپیماهای اف 14 جهت حمایت از لشکر 77 خراسان به‌صورت شبانه‌روزی انجام شد.[12] به‌طوری‌که هواپیماهای دشمن در منطقه با مشاهده جنگنده‌های اف 14 بمب‌های خود را بی‌هدف رها و به سمت عراق بازمی‌گشتند.[13] این موضوع باعث شد تا لشکر 77 بدون تلفات ناشی از بمباران‌های هوایی به پیشروی خود در میدان نبرد ادامه دهد.[14]

آذر 1360 و در عملیات طریق‌القدس نیز پایگاه هشتم با یک اسکادران هواپیماهای جنگنده اف 14 حضور داشت.‌‌[15] طبق طرح شبح (طرح هوایی عملیات طریق‌القدس) مراقبت مسلحانه هوایی به‌وسیله دو فروند اف 14 بر فراز منطقه غرب بستان تا سوسنگرد پیش‌بینی شد تا از نفوذ هواپیماهای دشمن جلوگیری شود.[16] در جریان این اقدامات برای اولین‌بار یک فروند جنگنده اف 14 نیز به‌وسیله هواپیماهای میراژ عراق هدف قرار گرفت و سقوط کرد.[17]

در عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر، گردان 81 اصفهان همراه با گردان 71 پایگاه شیراز به دفاع هوایی از منطقه نبرد پرداخت[18] که منجر به سرنگونی نوزده فروند از هواپیماهای مهاجم دشمن شد.[19]

در جنگ نفت‌کش‌ها در خلیج‌فارس نیز هواپیماهای اف 14 پایگاه هشتم با انجام سوخت‌گیری هوایی و پروازهای شبانه‌روزی به اسکورت نفت‌کش‌ها ‌پرداختند و مانع حملات هوایی دشمن شدند تا صادرات نفت ایران تداوم یابد.[20] در همین راستا و در آذر 1364، چهار  فروند از جنگنده‌های اف 14 به پایگاه بوشهر فرستاده شدند تا مقابله با دشمن سریع‌تر صورت گیرد.[21]

نیمه دوم سال 1364 جنگنده‌های اف 14 به‌منظور ایجاد یکپارچگی در نگهداری این هواپیماها، از پایگاه هفتم شیراز به اصفهان فرستاده شدند.[22]

در جریان عملیات خیبر که به تصرف جزایر مجنون انجامید، جنگنده‌های اف 14 پایگاه اصفهان به‌صورت پروازهای دوفروندی به‌عنوان مینی آواکس بر فراز قرارگاه خاتم‌الانبیا (قرارگاه مشترک ارتش و سپاه) در ارتفاع پایین به پرواز درآمده و به مراقبت هوایی از منطقه پرداختند.[23]

در عملیات والفجر 8 در سال 1364، پایگاه هشتم همراه با پایگاه هفتم شیراز بخشی از دفاع از آسمان هوایی منطقه نبرد را بر عهده داشت. هشت فروند اف 14 به‌صورت دسته‌های دوفروندی با انجام سوخت‌گیری هوایی بدون توقف پوشش هوایی جبهه را برقرار کردند.[24]

شهریور 1365 یک فروند هواپیمای اف 14 به خلبانی سرگرد احمد مرادی به‌منظور یک مأموریت گشت رزمی از پایگاه اصفهان برخاست و سپس با هماهنگی سرویس‌های اطلاعاتی دشمن به‌سوی عراق گریخت. مرادی به عراق پناهنده شد، اما سروان نجفی، کابین‌عقب وی، حاضر به پناهندگی نشد و تا سال 1369 در اسارت به سر برد.[25]

جنگنده‌های اف 14 پایگاه اصفهان در عملیات کربلای 5 در سال 1365 نیز حضور داشتند.[26] در این عملیات برای اولین‌بار از جنگنده‌های اف 14 برای بمباران دشمن استفاده شد.[27]

یکی از اقدامات مهم در مورد جنگنده اف 14، تجهیز آن به موشک هاگ بود که یک فروند از این نوع هواپیماها متعلق به پایگاه هشتم توانست در سال 1367 یک فروند میگ 29 عراق را هدف قرار داده و سرنگون کند.[28]

همچنین، پس از انقلاب اسلامی، دانشکده خلبانی در پایگاه اصفهان بنیان گذاشته شد و به‌تدریج دوره‌های مختلف آموزش خلبانان در داخل کشور برقرار و نیاز به خارج از کشور مرتفع شد.[29]

بعد از دوران دفاع مقدس، پایگاه اصفهان به افتخار سرلشکر خلبان عباس بابایی، معاون عملیات نهاجا که در سال 1366 به شهادت رسید، به نام منطقه هوایی شهید بابایی نام‌گذاری شد.[30]

بعد از جنگ، بدترین واقعه تاریخ پایگاه اصفهان رقم خورد. هواپیمای حامل سرتیپ منصور ستاری فرمانده وقت نهاجا و افسران بلندپایه این نیرو شامل سرتیپ مصطفی اردستانی معاون عملیات نهاجا و سرتیپ علی‌رضا یاسینی رئیس ستاد نهاجا، 15 دی 1373، در نزدیکی باند پایگاه اصفهان دچار سانحه شد که منجر به شهادت ایشان شد.[31]

در دوران جنگ و بعد از آن، علاوه‌بر هواپیماهای اف 14 و پی.سی 7، جنگنده‌های اف 5 و اف 7 نیز در پایگاه اصفهان مستقر شدند.[32] اکنون این پایگاه دارای دو تیپ پروازی مجزا با وظیفه شکاری و آموزشی می‌باشد. خلبانان هواپیماهای شکاری پس از پایان دوره پرواز با هواپیمای بونانزا برای طی آموزش‌های پیشرفته به پایگاه اصفهان فرستاده می‌شوند و با هواپیماهای پی.سی 7، اف 7 پروازهای آموزشی را انجام می‌دهند. همچنین تعمیرات هواپیماهای اف 14، پی.سی 7 و اف 7 نیز در نیروی هوایی ایران تنها در این پایگاه انجام می‌شود.[33]

از برجسته‌ترین فرماندهان پایگاه اصفهان در دوران دفاع مقدس می‌توان به سرهنگ حبیب‌الله صادق‌پور و سرهنگ عباس بابایی اشاره کرد.[34] اکنون فرمانده پایگاه سرتیپ دوم خلبان علی‌رضا انگیزه است.[35]

[1]. بابامحمودی، مهدی، آخرین اسکادران، تهران: آتشبار، 1399، ص68 و 315.

[2]. طلوعی، مرتضی، تاریخ نیروی هوایی شاهنشاهی، تهران: ستاد فرماندهی نیروی هوایی، 1355، ص311.

[3]. بابامحمودی، مهدی، آخرین اسکادران، ص68 و 315.

[4]. پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران، www.aja.ir/portal/home/?PAPER/71464/71646/1701079

[5]. تاریخ نبردهای هوایی، ج1: تا آغاز تهاجم سراسری عراق، تهران: مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1393، ص393.

[6]. انصاری، مهدی و دیگران، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب چهارم: هجوم سراسری، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، چ دوم، 1375، ص57.

[7]. تقویم مستند عملکرد نیروی الهی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ج3: مهرماه 1359، تهران: مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1397، ص16.

[8]. نمکی عراقی، علی‌رضا و همکاران، تاریخ نبردهای هوایی، ج3: عملیات کمان 99 موسوم به 140 فروندی و انهدام نیروی هوایی دشمن، تهران: مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص60.

[9]. تقویم مستند عملکرد نیروی الهی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ج3، ص63 و 81

[10]. مسبوق، محمد و علی‌رضا جواهری، عملیات مروارید، تهران: مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1394، ص171 و 157.

[11]. نمکی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس، تهران: ایران سبز، 1389، ص178.

[12]. همان، ص184.

[13]. همان، ص187.

[14]. همان، ص191.

[15]. همان، ص212.

[16]. همان، ص219.

[17]. همان، ص225 و 226.

[18]. همان، ص251.

[19]. همان، ص255.

[20]. خلیلی، حسین، نبردهای هوایی ایران، تهران، ایران سبز، 1398، ص247؛ معما، محمد، نبرد در آسمان: خاطرات سرتیپ خلبان فضل‌الله جاویدنیا، تهران: کتاب یوسف، 1389، ص120.

[21]. همان، ص277.

[22]. نمکی عراقی، علی‌رضا و همکاران، تاریخ نبردهای هوایی، ج3، ص58.

[23]. خلیلی، حسین، نبردهای هوایی ایران، ص242.

[24]. نمکی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس، ص293 و 298

[25]. خلیلی، حسین، نبردهای هوایی ایران، ص294.

[26]. معما، محمد، نبرد در آسمان: خاطرات سرتیپ خلبان فضل‌الله جاویدنیا، ص164.

[27]. خلیلی، حسین، نبردهای هوایی ایران، ص311.

[28]. همان، ص345 و 346.

[29]. ماهنامه صف، ش37، دی 1361، ص54.

[30]. خبرگزاری فارس، 13 اسفند 1391 www.farsnews.ir/news/13911212001049

[31]. اکبر، علی، پاکباز عرصه عشق، تهران: عقیدتی سیاسی نهاجا، 1375، ص1؛ گودرزی، محمد و دیگران، اعجوبه قرن: مروری بر زندگی شهید سرلشکر خلبان مصطفی اردستانی، تهران: انتشارات عقیدتی سیاسی ارتش، 1377، ص18؛ گودرزی، محمد و دیگران، انتخابی دیگر: مروری بر زندگی شهید سرلشکر خلبان علیرضا یاسینی، تهران: انتشارات عقیدتی سیاسی ارتش، 1377، ص18.

[32]. نمکی عراقی، علی‌رضا و همکاران، تاریخ نبردهای هوایی، ج3، ص99.

[33]. پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران، www.aja.ir/portal/home/?PAPER/71464/71646/1701079

[34]. خلیلی، حسین، نبردهای هوایی ایران، ص166.

[35]. خبرگزاری ایسنا، 24 تیر 1400 www.isna.ir/news/1400042417652