مکان‌ها

اشنویه

افسانه دانش‌رفتار
1360 بازدید

اشنویه یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان غربی است که از اوایل پیروزی انقلاب اسلامی با فعالیت گروه‌های تجزیه‌طلب دچار بحران شد. نیروهای نظامی از همان زمان تا مهر 1363 بارها این منطقه را از وجود ضدانقلاب پاکسازی کردند. این شهر در زمان جنگ تحمیلی، بارها با هواپیماهای عراقی بمباران شده است. عملیات قادر در سال 1364 و بمباران شیمیایی در سال 1367 از رویدادهای مهم این شهر است.

اشنویه یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان غربی است که در غرب این استان قرار دارد. این شهرستان از جنوب به پیرانشهر، از شرق به نقده و از غرب به مرز ایران و عراق محدود می‌شود. تقریباً تمامی ساکنان این شهر کردنشین، اهل سنت هستند.

ستون و کتیبه کله‌شین به زبان‌های اورارتویی و آشوری متعلق به قرن هشتم پیش از میلاد در دره چلاشی در شمال غربی اشنویه گواه انکارناشدنی بر قدمت تاریخی این ناحیه است. در کتیبه‌ کوروش‌ از ایالت‌ اشنوناک‌ که‌ همان‌ اشنویه‌ باشد، به‌ عنوان‌ خراجگزار نام‌ برده‌ شده ‌است.[1]

از اوایل پیروزی انقلاب اسلامی، گروه‌های تجزیه‌طلب با ایجاد تشکیلاتی برای خودمختاری، کنترل شهر را ‌به دست گرفتند و این شهر به‌سرعت دچار بحران شد. علاوه بر فعالیت ضدانقلاب، از سوی ارتش عراق هم در مناطق مرزی اشنویه تجاوزهای آشکاری صورت می‌گرفت. بعد از صدور فرمان امام خمینی در 27 مرداد 1358، مردم در 12 شهریور همان سال شورشیان را از شهر بیرون کردند. دو روز بعد، نیروهای سپاه و ارتش وارد اشنویه شدند و امنیت را تا حدودی برقرار کردند. اما این آرامش چندان دوامی نداشت. آبان 1358 مهاجمان مسلح از طریق ارتفاعات شهر، به پایگاه‌های ژاندارمری حمله کردند.

اوایل فروردین 1359، دومین عملیات پاکسازی اشنویه آغاز شد و در نهایت 28 اردیبهشت 1359، نیروهای جمهوری اسلامی توانستند منطقه را کنترل کنند. آنها با تصرف ارتفاعات اطراف اشنویه، این شهر را محاصره کردند و با صدور اطلاعیه‌ای، از افراد مسلح خواستند سلاح‌های خود را به نزدیک‌ترین پایگاه‌های نظامی تحویل دهند.

در 27 خرداد 1359، پس از سه ماه نبرد لشکر 64 ارومیه با ضدانقلاب، نقاط مهم و حساس شهر اشنویه به کنترل نیروهای جمهوری اسلامی درآمد. نیروهای ژاندارمری نیز در 18 تیر همان سال، با پشتیبانی لشکر 64 ارومیه وارد اشنویه شدند.[2]

سومین عملیات پاکسازی اشنویه، در 19 شهریور 1360 صورت گرفت. این شهر به‌رغم پاکسازی‌های مکرر، دوباره به اشغال احزاب و گروهک‌های ضدانقلاب درآمده بود. این بار حرکت نیروهای جمهوری اسلامی برای اجرای عملیات از سمت سلماس به طرف ارومیه و اشنویه آغاز شد. در نتیجه این عملیات که با حضور نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ارتش جمهوری اسلامی و پیشمرگان مسلمان کرد اجرا شد، علاوه بر اشنویه، ارتفاعات آق‌بلاغ، مناطق صومای برادوست، سرو، ترگور، مرگور، دره شهیدان و کلاشین که در مسیر حرکت نیروها قرار داشت، آزاد شد.[3]

علی صیاد شیرازی که با سمت فرمانده عملیات شمال‌غرب، این عملیات را فرماندهی می‌کرد، همراه با نیروهایش توانستند در مدت 44 روز نبرد در منطقه شمال غرب، دو شهر اشنویه و بوکان را آزاد کنند و تشکل مناسبی در منطقه، برای ادامه عملیات و پاکسازی، به وجود آورند. وی با هماهنگی با محسن رضایی فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، منطقه شمال‌غرب را منطقه قرارگاه حمزه سیدالشهدا نامگذاری کردند.[4]

پس از آزادسازی شهر اشنویه، نیروهای ژاندارمری در 22 شهریور 1360، جاده نقده اشنویه را از تسلط ضدانقلاب خارج و با ایجاد پایگاه در اطراف آن، امنیت عبورومرور را در این جاده برقرار کردند.

پس از آنکه شهر و جاده‌های اشنویه به کنترل نیروهای جمهوری اسلامی درآمد، نیروهای ضدانقلاب در ارتفاعات مرزی مستقر شدند و چند پایگاه در خاک عراق، به‌ویژه در دره خارکوک ایجاد کردند و سپس نیروهایشان را برای ایجاد ناامنی به روستاها و جاده‌های ارتباطی و حتی شهرهای اشنویه و ارومیه فرستادند.

قرارگاه حمزه سیدالشهدا، برای افزایش ضریب امنیتی شهرهای اشنویه و ارومیه و روستاهای نواحی مرزی، به قرارگاه نصر، مستقر در اشنویه، مأموریت داد گروه‌های ضدانقلاب این منطقه را سرکوب، ارتفاعات مرزی اشنویه را تصرف و چند پایگاه در روستاهای کانی‌رش، گلازرده، لولان، کانی‌سرخ و آق‌بلاغ ایجاد کند.

قرارگاه نصر، این عملیات را 25 بهمن 1363 در حالی آغاز کرد که ارتفاعات منطقه پوشیده از برف بود. نیروهای ضدانقلاب با مشاهده نیروهای جمهوری اسلامی، به خاک عراق گریختند و به همین دلیل ضربه اساسی به آنان وارد نشد. اما یگان‌های عملیاتی چند پایگاه در ارتفاعات و روستاهای منطقه احداث کردند و با برقراری امنیت منطقه، اهداف اصلی عملیات تأمین شد.[5]

نیروهای جمهوری اسلامی از شهریور 1360 تا مهر 1363، در محدوده اشنویه یازده عملیات انجام دادند که نتیجه آنها پاکسازی حدود 23 منطقه از وجود ضدانقلاب بود. برخی از این مناطق بیش از یک ‌بار پاکسازی شد؛ از جمله روستاهای میرآباد سه بار، آق‌بلاغ و گرجی هر کدام دو بار.[6]

تا قبل از عملیات والفجر 2 (29 تیر 1364)، منطقه عمومی سیدکان عراق که در منطقه عمومی اشنویه قرار داشت، برای نیروهای ایرانی چندان شناخته‌شده نبود. اما بعد از این عملیات و همزمان با حضور نیروهای ضدانقلاب در این منطقه، جمهوری اسلامی ایران به اهمیت منطقه حساس شد و نیروهای اطلاعاتی خود را در این منطقه فعال کرد. این نیروها با شناسایی منطقه توانستند اطلاعات دقیقی از کل منطقه سیدکان به‌دست آورند.

در تیر 1364، منطقه غرب اشنویه برای عملیات به ارتش واگذار شد. اولین عملیات مستقل ارتش با نام قادر در اشنویه و اربیل و سیدکان عراق به فرماندهی علی صیاد شیرازی (فرمانده نیروی زمینی ارتش در آن زمان) و با همکاری یگان‌هایی از سپاه پاسداران، طرح‌ریزی شد. عملیات 23 تیر 1364 با اهداف تصرف ارتفاعات مهم و حساس منطقه، قطع خطوط ارتباطی و تدارکاتی ضدانقلاب، انهدام نیروهای عراقی، تصرف بخشی از خاک عراق، نزدیک شدن به راه‌های اصلی و خطوط مواصلاتی عراق در منطقه آغاز شد. این عملیات در مدت دو ماه و در سه مرحله با عناوین عملیات قادر 1، عملیات قادر 2 و عملیات قادر 3 اجرا شد. رزمندگان ایرانی موفق شدند در هر یک از مراحل این عملیات هدف‌هایی را تأمین کنند. آنها با شکاف در خطوط پدافندی عراق، از غرب اشنویه به سمت بلندی‌های کلاشین عراق پیشروی کردند. اما عواملی چون پاتک‌های عراقی‌ها موجب شد این عملیات در 18 شهریور 1364 به پایان برسد و فقط به انهدام نیروها و ماشین‌های جنگی عراقی اکتفا شود.[7]

در دوران جنگ تحمیلی، هواپیماهای عراق نه بار اشنویه را بمباران کردند که براثر آن تعداد زیادی از مردم این شهر شهید و مجروح شدند.[8]

علاوه بر این، بمباران شیمیایی این شهر در 11 مرداد 1367 حادثه پرتلفاتی بود که وقوع آن بعد از آتش‌بس، موجب تعجب دنیا شد. در ساعت 2:45 سه‌شنبه 11 مرداد 1367، زمانی ‌که مردم شهر اشنویه در خواب بودند، هواپیماهای عراقی چندین محل مسکونی را در مناطق کچل‌آباد، برده زرد، مام تمر واقع در غرب و جنوب‌غربی این شهر، بمباران شیمیایی کردند. در این بمباران هزاران نفر از مردم مصدوم و مجروح و عده‌ای نیز شهید شدند. هنوز هم تعدادی از مردم این شهر درگیر آثار این بمباران هستند.[9]

خرداد 1391، علی کاظمی، نماینده استانداری آذربایجان‌غربی در طرح مین‌زدایی استان، اعلام کرد تمام نقاط اشنویه به غیر از دو پایگاه در ارتفاعات مرزی، از مین پاکسازی شده است.[10]

اواخر تیر 1396، محسن تیموری، مدیرکل بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس آذربایجان غربی، از ساخت فیلمی مستند درباره عملیات آزادسازی اشنویه در شهریور 1360، خبر داد. به گفته وی این فیلم قرار است به معرفی و ترسیم سیمای اشنویه و منطقه عملیاتی آن بپردازد و پیامدهای تداوم حضور ضدانقلاب در این شهر و اشغال آن و تلاش‌های مکرر جمهوری اسلامی ایران برای پاکسازی این منطقه را به تصویر بکشد.[11]

[1]. آقامیرزایی، محمدعلی، اشنویه، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1394، ص16-14.

[2]. همان. ص21-18.

[3]. ایزدی، مصطفی، استکی، جواد، یاران، مسعود، تاریخ بیست‌ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، ج4: مقابله با ضدانقلاب و تجزیه‌طلبی، تهران: دانشگاه امام حسین‌(ع)، دانشکده فرماندهی و ستاد و علوم دفاعی، مرکز مطالعات و تحقیقات توسعه امنیت پایدار، 1387، ص194.

[4]. دهقان، احمد، ناگفته‌های جنگ: خاطرات سپهبد شهید علی صیاد شیرازی. تهران: سوره مهر، چ ششم، 1381، ص177.

[5]. آقامیرزایی، محمدعلی، اشنویه، ص33 و 34.

[6]. ایزدی، مصطفی، استکی، جواد، یاران، مسعود، تاریخ بیست‌ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، ج4، ص346.

[7]. آقامیرزایی، محمدعلی، اشنویه، ص46-42.

[8]. حبیب‌اللهی، محمد، ره‌توشه راویان، تبریز: انتشارات 31 (سی‌و‌یک) عاشورا، 1395، ص224.

[9]. آقامیرزایی، محمدعلی، اشنویه، ص87 و 88 و 93 و 94.

[10]. روزنامه کیهان، ش20221، 9 خرداد 1391، ص15.

[11]. روزنامه جام جم، 27 تیر 1396، ص12.