آثار

حمله به اچ۳

مریم لطیفی
43 بازدید

فیلم حمله به اچ-3 درباره عملیات نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران علیه پایگاه‌های سه‌گانه الولید یا اچ-3 در عراق و انهدام بخشی از هواپیماها و تجهیزات موجود در این پایگاه‌هاست.

حمله به اچ-3 در سال 1373 به تهیه کنندگی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و کارگردانی شهریار بحرانی در 147 دقیقه ساخته شد. عوامل این فیلم عبارتند از: بازیگران جعفر دهقان، فرامرز شهنی، حسن عباسی، حسین یاری، سعید خوشدل، عطاءالله مرادی، حبیب‌الله حداد، محمد کاسبی و ...؛ فیلمنامه‌نویسان شهریار بحرانی و سیدناصر هاشمی، مشاور نظامی فیلمنامه محمدحسین نیکوکار، منشی صحنه تورج عطاری، مسئول عکس و فیلمبرداری پشت صحنه حافظ احمدی، چهره‌پرداز فریدون کش فلاح، طراح صحنه حمید قدیریان، مسئول جلوه‌های ویژه جواد شریفی، متصدی صدا اسحاق خانزادی، دستیار اول کارگردان و برنامه‌ریز مجتبی فرآورده، دستیار دوم کارگردان مهران برومند، تدوین‌گر حسین زندباف، سازنده موسیقی متن مجید انتظامی، مدیر فیلمبرداری رسول احدی، و مدیر تولید روح‌الله برادری.

سرتیپ منصور ستاری فرمانده وقت نیروی هوایی، پس از تماشای فیلم «گذرگاه» ساخته شهریار بحرانی، از وی خواست فیلمی با موضوع حمله هوایی به الولید بسازد. بدین ترتیب، شهریار بحرانی به پیشنهاد و با حمایت منصور ستاری، فیلم سینمایی حمله به اچ-3 را ساخت.[1]

داستان فیلم به این شرح است که در 21 دی 1359 جلسه‌ای با حضور فرمانده اطلاعات و عملیات نیروی هوایی عراق (محمد کاسبی) در بغداد برگزار می‌شود. در این جلسه، با توجه به انهدام تعدادی از هواپیماهای عراقی در بمباران پایگاه‌ها و نیاز به آنها در عملیات آینده، تصمیم گرفته می‌شود هواپیماها را به پایگاه‌های اچ-3 در منطقه الولید، نزدیک مرز اردن منتقل کنند. این کار به سرعت انجام شده و هواپیماهای عراقی تا 29 دی به پایگاه‌های اچ-3 منتقل می‌شوند.

پس از آن که اخبار این نقل و انتقالات به ایران می‌رسد، در 15 بهمن جلسه‌ای در ستاد نیروی هوایی در تهران برگزار می‌شود. در این جلسه، فرمانده نیروی هوایی (عطاء‌الله مرادی) از افسران حاضر می‌خواهد طرحی برای حمله به این پایگاه‌ها طراحی کنند تا در صورت حمله ایران به نیروهای عراقی برای شکست حصر آبادان و آزادسازی خرمشهر، عراق نتواند از نیروی هوایی خود علیه رزمندگان استفاده کند. در ابتدا انجام چنین طرحی غیر ممکن به نظر می‌رسد، اما سرهنگ هوشیار (سعید قائمی) از فرمانده نیروی هوایی می‌خواهد تا دفتر طرح‌های سری نیروی هوایی را مأمور مطالعه در این زمینه کند. بخش ویژه این دفتر نیز پس از بررسی طرح‌های مختلف اعلام می‌کند که در حال حاضر، امکان این عملیات وجود ندارد.

ولی سرهنگ ستایش (فرامرز شهنی) از افسران دفتر طرح‌های سری به مطالعات خود ادامه داده و موفق به ارائه طرح حمله هوایی به اچ-3 می‌شود. وی در جلسه‌ای، جزئیات طرح را به فرمانده نیروی هوایی و سرهنگ هوشیار توضیح می‌دهد ولی از فرمانده نیروی هوایی می‌خواهد که در جلسه بعدی، شکست طرح را اعلام کند تا موضوع به کلی محرمانه بماند. وی همچنین می‌خواهد به مجریان طرح اختیار تام داده شود تا خلبانان زبده را در اختیار بگیرند. سرگرد سلیم‌پور (جعفر دهقان) به عنوان فرمانده دسته پروازی انتخاب می‌شود و پس از شرح مأموریت برای وی، طرح وارد مرحله اجرایی می‌شود.

پس از توجیه خلبانان و مسلح نمودن هواپیماها، در روز 15 فروردین 1360 هشت هواپیمای فانتوم اف-4 از پایگاه هوایی همدان بلند شده و با سوخت‌گیری بر روی دریاچه ارومیه، وارد خاک عراق می‌شوند. آنها یک بار دیگر در نوار مرزی عراق و ترکیه سوخت‌گیری کرده و به سمت اهداف پیش می‌روند. همزمان دو فروند هواپیمای اف-5 در عملیاتی گمراه کننده به پالایشگاه کرکوک حمله می‌کنند و پس از بمباران باز می‌گردند. هشت فروند فانتوم پس از نزدیک شدن به پایگاه‌های اچ-3، به سه گروه تقسیم می‌شوند و هر گروه یکی از پایگاه‌ها را هدف قرار می‌دهند.

یکی از فانتوم‌ها به نام الوند 4 که در حین عملیات، تیر خورده و قادر به سوخت‌گیری برای بازگشت به وطن نیست، با هدایت فرمانده دسته پروازی، نزدیک یکی از شهرهای مرزی و روی جاده فرود می‌آید. سایر فانتوم‌ها نیز به سلامت به میهن بر می‌گردند.

فیلم حمله به اچ-3 در سال 1374 به نمایش در آمد و قیمت بلیط آن ۸۰۰ ریال بود. این فیلم با 950410  تماشاچی در رده سیزدهم به لحاظ بیشترین تعداد تماشاچی و با 759218200 ریال فروش در رده دهم فیلم‌های پر فروش در این سال قرار گرفت.[2]

این فیلم پس از نمایش در سینماهای کشور، تاکنون بارها از شبکه‌های مختلف صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شده است. در 31 شهریور 1400 نیز همزمان با آغاز هفته دفاع مقدس، موسیقی متن فیلم در قالب یک آلبوم مستقل در دسترس مخاطبان قرار گرفت.[3]

فیلم حمله به اچ-3 در سیزدهمین جشنواره فیلم فجر، دیپلم افتخار را برای بهترین فیلم و سیمرغ بلورین را برای بهترین تدوین دریافت کرد.[4] در ششمین جشنواره فیلم دفاع مقدس نیز در بخش‌های صداگذاری، تدوین و تهیه کنندگی فیلم‌های جنگی، برنده پلاک بلورین شد.[5] 

در گزارش‌ها و مقالات متعددی این فیلم از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در گزارشی تحت عنوان «تئاتر: معضلات ریشه‌دار»، حمله به اچ-3 فیلمی منسجم و استوار توصیف شده است.[6] شاپور عظیمی در مقاله‌ای با عنوان «آینه‌های روبه‌رو» این فیلم را نمایشی از دین‌پروری و حماسه دفاع و انقلاب دانسته، بدون این که حاوی ابداعی از لحاظ زیباشناسی باشند.[7]

سعید مستغاثی در مقاله «تحول ژانر در سینمای پس از انقلاب» می‌نویسد: این نخستین فیلم حادثه‌ای جنگی است که از صحنه‌های واقعی نبرد و بمباران هوایی سود برده است. موفقیت این فیلم موجب شد که جمال شورجه نیز با همین ساختار و با استفاده از برخی صحنه‌های آن، دایره سرخ را جلوی دوربین ببرد.[8]

در مقاله «تحلیل محتوای جلوه‌های ایثار در سینمای دفاع مقدس طی سال‌های 1360 تا 1386» نمایش ایثارگری در این فیلم بررسی شده[9] و در مقاله «تصویر عراقی‌ها در سینمای دفاع مقدس»، بازنمایی نظامیان عراقی‌[10] در این فیلم مورد بررسی قرار گرفته است.

دست‌اندرکاران ساخت فیلم حمله به اچ-۳ در مصاحبه‌های مختلفی به تشریح تجربیات خود در این مورد پرداخته‌اند. از جمله، شهریار بحرانی نقش شهید منصور ستاری در ساخت این فیلم، کمک‌های وی و دشواری‌های تولید آن را بیان کرد.[11]جعفر دهقان نیز در مصاحبه‌ای به بیان تجربیات بازیگری خود در این فیلم، دشواری ساخت آن، کارگردانی موفق شهریار بحرانی، و نقش منصور ستاری در ساخت آن پرداخت.[12]


[1]- مهرنیا، احمد، حمله هوایی به الولید (اچ-3)، تهران، سوره مهر، چ دوم، 1390، ص 16؛

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/07/18/2365056

[2] - فتحی، زهره و پانته‌آ خاموشی اصفهانی، سالنامه آماری سینمای ایران سال 1374، تهران، معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی، 1396، ص 7، ص 21 

[3]- روزنامه جام جم، ش 6040، 1/7/1400، ص 9.

[4] - نقد سینما، ش 29، بهمن 1380، ص 15؛

http://www.sourehcinema.com/Festival/AwardsOfFestival.aspx?FestId=138112170002

[5] - نشریه رسانه، ش 27، پاییز 1375، ص 126.

[6] - نشریه کیهان فرهنگی، ش 125، بهمن و اسفند 1374،  ص 68.

[7]- عظیمی، شاپور، «آینه‌های روبه‌رو (مخاطب و فیلمساز در سینمای ایران)»، فارابی، ش 37، تابستان 1379، ص 92.

[8]- مستغاثی، سعید، «تحول ژانر در سینمای پس از انقلاب»، فارابی، ش 42 و 43، پاییز و زمستان 1380، ص 57.

[9] - بخشی، حامد و زهرا بستان، «تحلیل محتوای جلوه‌های ایثار در سینمای دفاع مقدس طی سال‌های 1360 تا 1386»، مطالعات ملی، ش 57، بهار 1393، ص 58، 70، 72.

[10] - گیویان، عبدالله و زهره توکلی، «تصویر عراقی‌ها در سینمای دفاع مقدس»، تحقیقات فرهنگی ایران، ش 14، تابستان 1390، ص 96، 98، 106.

[11]- https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/07/18/2365056 .

[12]- https://iqna.ir/fa/news/977849 .