گروه‌ها، نهادها، سازمان‌ها

لشکر 30 گرگان

محسن شیرمحمد
1611 بازدید

لشکر 30 گرگان از جمله یگان‌های ارتش در دفاع مقدس بود.

تاریخچه تشکیل لشکر 30 گرگان به اوایل دهه 1310 بازمی‌گردد. در سال 1311 یک هنگ در گرگان تشکیل شد که بعداً و قبل از آغاز جنگ جهانی دوم به لشکر تبدیل شد.‌‌[1] سال 1350 این لشکر منحل و به جای آن یک هنگ از سپاهیان دانش در این منطقه فعال شد.‌‌[2]

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال 1358، تیپ 3 از لشکر یک مرکز در گرگان تشکیل شد. این تیپ شامل گردان 188 در گرگان،190 در ساری و 189 در گنبد بود. افراد این گردان‌ها از نیروهای سابق گارد جاویدان و کسانی بود که می‌خواستند در محل سکونتشان خدمت کنند.‌‌[3] اولین مأموریت تیپ 3 در اوایل سال 1358 در غائله گنبد بود و گردان 188 این تیپ به این منطقه اعزام شد تا با بحران مقابله کند.‌‌[4]

شهریور 1359 و هجده روز قبل از آغاز جنگ، یگان‌های دو لشکر 1 و 2 مرکز در هم ادغام و لشکر 21 حمزه در تهران تشکیل شد.‌‌[5] با آغاز جنگ تحمیلی، گردان 188 گرگان و 190 ساری به تهران اعزام و پس از سازماندهی در یگان‌های جدید لشکر 21 در 7 مهر 1359 به منطقه عملیاتی جنوب فرستاده شدند.‌‌[6]

یک سال بعد و در 23 شهریور 1360، گردان‌های مستقر در گرگان، گنبد و ساری با عنوان تیپ 30 گرگان از لشکر 21 حمزه به صورت یک تیپ مستقل درآمدند. در این زمان و برای تقویت تیپ 30، تعدادی سرباز منقضی به‌صورت داوطلبانه و عقد قراراداد به نیروهای این یگان افزوده شدند.‌‌[7] این تیپ در اولین مأموریت پس از مستقل‌شدن، برای پاک‌سازی نیروهای ضدانقلاب به منطقه شمال غرب کشور اعزام شد.‌‌[8]

اردیبهشت و خرداد 1361، در عملیات بیت‌المقدس، گردان‌های 188 و 190 تیپ 30 گرگان تحت امر لشکر 21 حمزه و در قالب قرارگاه نصر همراه با سایر یگان‌های ارتش و سپاه در جناح چپ منطقه نبرد حضور یافتند.‌‌[9] قرارگاه نصر در جبهه جنوبی مأموریت یافت تا از رودخانه کارون عبور کرده و سرپل منطقه را تأمین کند و در پنج محور، ضمن انهدام نیروی دشمن و محاصره خرمشهر، جناح چپ عملیات را پوشش دهد.‌‌[10] با آغاز عملیات در 10 اردیبهشت 1361، نیروهای لشکر 21 و گردان‌های 188 و 190 شبانه و با استفاده از پل‌های شناور از کارون گذشتند و پس از نبرد با دشمن، خود را به جاده اهواز ـ خرمشهر رساندند.‌‌[11] در ادامه عملیات یگان‌های لشکر 21 و گردان‌های 188 و 190 در چارچوب قرارگاه نصر مأموریت یافتند تا ضمن رسیدن به مرزهای بین‌المللی در غرب خوزستان، به سمت شلمچه پیشروی کنند. در ادامه، این نیروها موفق شدند خود را به شمال خرمشهر برسانند که در نهایت منجر به آزادسازی این شهر در 3 خرداد 1361 شد.‌‌[12]

چند ماه بعد، در مهر 1361، در عملیات مسلم‌بن‌عقیل نیز، گردان 805 تیپ 30 گرگان تحت امر تیپ 55 هوابرد برای آزادسازی مناطق غربی سومار حضور داشت.‌‌[13]

همچنین در تابستان 1361 پادگان‌های گرگان و ساری این تیپ موظف به نگهداری از اسرای عراقی شدند. تعداد این اسرا تا پایان جنگ به حدود شش هزار نفر بالغ شد.‌‌[14] از دی 1361 تیپ 30 وظیفه پدافند به منطقه سومار جابه‌جا شد.‌‌[15]

از اواخر اسفند 1361 که نیروهای احتیاط با عنوان گردان‌های قدس در نیروی زمینی و ازجمله تیپ 30 شکل گرفته بودند، پادگان‌های گرگان، گنبد و ساری در امور آموزش سربازان جدید‌الورود فعال شدند.‌‌[16]

بعد از منطقه سومار، تیپ 30 به مریوان فرستاده شد تا دفاع از این منطقه را بر عهده بگیرد که تا اواخر سال 1364در این منطقه حضور داشت.‌‌[17]

اواخر اردیبهشت 1363 تیپ 30 ارتقا یافت و به لشکر عملیاتی تبدیل شد.‌‌[18] آذر 1364 لشکر 30 به جبهه جنوب منتقل شد.‌‌[19]

پشتیانی گردان 336 توپخانه لشکر 30 از نیروهای سپاه پاسداران در عملیات والفجر 8 از اقدامات این یگان در جبهه جنوب بود.‌‌[20]

در آذر و اسفند 1365، تیپ 1 و 2 در لشکر 30 ایجاد و این تیپ‌ها، قرارگاه‌های مستقل فرماندهی مربوط به خود را دارا شدند و فرماندهی مستقل توپخانه نیز شکل گرفت.‌‌[21]

لشکر 30 ابتدای سال 1366 کماکان در منطقه عملیاتی بانه مستقر بود.‌‌[22] این لشکر در فروردین 1367 و در آخرین حضور آفندی در جنگ، در عملیات بیت‌المقدس 5 در منطقه پنجوین با گردان 742 خود شرکت کرد.‌‌[23]

در دوران دفاع مقدس، 1061 نفر از افراد لشکر 30 گرگان به شهادت رسیدند.‌‌[24]

با پایان جنگ، یگان‌های لشکر 30 گرگان به مدت چهار سال در مناطق جنوب و شمال غرب کشور باقی ماندند و در سال 1371 به منطقه سرزمینی خود در استان گلستان و مازندران بازگشتند.‌‌[25]

با اجرای طرح ثامن در سال1390 و تبدیل لشکرها به تیپ‌های مستقل،‌‌[26] تیپ‌های لشکر 30 نیز مستقل شده و با نام تیپ 130 شهید دلجویان در بجنورد و تیپ 230 شهید متاجی در گرگان به فعالیت پرداختند و اکنون فقط از نظر عملیاتی تحت هدایت قرارگاه لشکر 30 قرار دارند.‌‌[27]

از برجسته‌ترین فرماندهان لشکر 30 در دوران دفاع مقدس می‌توان به سرهنگ محمدعلی کمانگیری، سرهنگ رحیم درفشان و سرهنگ ابوالقاسم شرف‌الزیاد اشاره کرد.‌‌[28] این سمت را اکنون سرتیپ دوم محمد غفاری بر عهده دارد.‌‌[29]

[1]. کاظمی، محمد، تاریخ 50 ساله نیروی زمینی شاهنشاهی، تهران: ستاد نیروی زمینی،1355، ص150 و 220.

[2]. حسن‌نیا، عباس، تاریخچه عملیاتی لشکر 30، تهران: صریر، 1396، ص24 و 25.

[3]. همان، ص28.

[4]. همان، ص37 و 38.

[5]. مفید، عبدالحسین، بازخوانی جنگ تحمیلی، تهران: ایران سبز، 1398، ص52.

[6]. حسن‌نیا، عباس، تاریخچه عملیاتی لشکر 30، ص44.

[7] همان، ص59 و 60.

[8]. همان، ص62.

[9]. همان، ص80 و 83؛ درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج1: از خونین‌شهر تا خرمشهر، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران، چ چهارم، 1377، ص113.

[10]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج1، ص119.

[11]. سلیمانجاه، بهروز، هفتاد سال خاطرات سرتیپ بهروز سلیمانجاه، تهران: ایران سبز، 1393، ص239.

[12]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج1، ص146، 147، 149 و 152

[13]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: سوره سبز، چ سی‌وپنجم، 1393، ص82.

[14]. حسن‌نیا، عباس، تاریخچه عملیاتی لشکر 30، ص119 و 489.

[15]. همان، ص107.

[16]. همان، ص119ـ117 و 121

[17]. همان، ص163.

[18] همان، ص188.

[19]. همان، ص240.

[20]. همان، ص248.

[21]. همان، ص326 و 328.

[22]. همان، ص347.

[23] همان، ص432.

[24]. همان، ص537.

[25]. همان، ص490.

[26]. فصلنامه علوم و فنون نظامی، ش55، بهار 1400، ص171.

[27]. خبرگزاری فارس، 15 شهریور 1396، www.farsnews.ir/news/13960615000156/

خبرگزاری مهر،22 فروردین 1402www.mehrnews.com/news/5752393/.

[28]. حسن‌نیا، عباس، تاریخچه عملیاتی لشکر 30، ص193 و 404.

[29]. خبرگزاری صداوسیما، 28 مرداد 1397 www.iribnews.ir/fa/news/2207114