ناوچه
محسن شیرمحمد
65 بازدید
در طول جنگ تحمیلی عراق، ناوچه‌های نیروی دریایی ایران در عملیات‌های دریایی نقش مؤثری داشتند.
ناوچه، شناور نظامی کوچکی است و با توجه به ساختمان، تجهیزات و سلاح‌های مستقر در آن، کاربردهای ویژه‌ای دارد. بیشتر ناوچه‌ها در خدمت امور ساحلی هستند و گشت و حفاظت بنادر را به عهده دارند. ناوچه‌ها موتورهای قوی و سرعت زیاد دارند،[1] اما در دریای طوفانی قادر به عملیات نیستند. ناوچه‌ها معمولاً بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ تن وزن دارند و دارای انواع مختلف توپ‌دار و موشک‌انداز هستند.[2]
نیروی دریایی ایران قبل از جنگ تحمیلی دارای 3 فروند ناوچه توپ‌دار کلاس بهرام در منطقه یکم دریایی بندرعباس، 4 فروند ناوچه توپ‌دار کلاس مهران در منطقه سوم دریایی خرمشهر و 9 فروند ناوچه موشک‌انداز کلاس کمان (پیکان) در منطقه دوم دریایی بوشهر، به همراه 26 فروند ناوچه 65 پایی در این مناطق سه‌گانه دریایی بود.[3]
قبل از انقلاب اسلامی، ترکیب تاکتیک هوادریا و ناوچه‌های موشک‌انداز و تکاوران نیروی دریایی، همراه با پشتیبانی نیروی هوایی در شمال خلیج فارس بهترین ترکیب در برابر نیروی دریایی عراق بود.[4]
نیروی دریایی عراق نیز قبل از تحمیل جنگ به ایران 14 فروند ناوچه موشک‌انداز کلاس اوزا، 12 فروند ناوچه تندرو اژدرافکن کلاس پی-6 و 20 فروند انواع ناوچه گشت ساحلی (همگی ساخت شوروی) داشت. البته ناوچه‌های اوزا به دلیل مجهز بودن به موشک‌های استیکس اهمیت بیشتری داشتند.[5]
در دوران دفاع مقدس مهم‌ترین ناوچه‌ها در ایران، ناوچه‌های کلاس پیکان (کمان) بودند.[6] این ناوچه‌ها در سال 1353 به فرانسه سفارش داده شدند[7] که 9 فروند از آنها قبل از انقلاب اسلامی و 3 فروند باقی‌مانده در سال 1360 تحویل ایران شد.[8]
نوع دیگری از تجهیزات نیروی دریایی، ناوچه‌های موشک‌انداز کلاس کمان یا کلاس کمباتانت، مجهز به موشک‌های ضد کشتی هارپون با سرعت بالا و سیستم‌های مدرن کنترل آتش و جنگ الکترونیک و توپ‌های سبک پدافند هوایی و سطحی تمام اتوماتیک بود.[9]
پس از انقلاب اسلامی به دلیل لغو خریدهای تسلیحاتی توسط دولت موقت، دریافت 200 فروند موشک هارپون (برای ناوچه‌های موشک‌انداز) میسر نشد.[10] در جنگ تحمیلی تنها ۱۲ فروند موشک هارپون در زرادخانه نیروی دریایی موجود بود. این یک نقطه ضعف اساسی و محدودیت قابل ملاحظه برای نیروی دریایی به حساب می‌آمد. هر ناوچه تنها می‌توانست یک موشک در اختیار داشته باشد. پس از مدتی که از آغاز جنگ گذشت و چند موشک علیه اهداف عراقی در دریا شلیک شد، بعضی ناوچه‌ها برای اجرای مأموریت مجبور به جابجایی موشک از یک ناوچه به ناوچه دیگر بودند.[11]
مهم‌ترین تاکتیک نیروی دریایی ایران، بیرون کشاندن یگان‌های شناور به ویژه ناوچه‌های عراقی از بندر ام‌القصر به داخل خلیج فارس و سپس انهدام آنها در یک عملیات مشترک هوایی - دریایی بود. ابتدای جنگ که یگان‌های شناور نیروی دریایی از پشتیبانی قدرتمند نیروی هوایی برخوردار بودند، حتی تا دهانه و داخل خورعبدالله نیز پیش رفتند و با تحریک یگان‌های عراقی آنها را بیرون کشیده و منهدم کردند. یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های نیروی دریایی ایران در اوایل جنگ عملیات غافلگیرانه ناوچه‌های موشک‌انداز عراقی علیه بنادر ایران بود. این امکان وجود داشت که ناوچه‌های عراقی با استفاده از تاریکی شب از طریق سواحل کشورهای عرب خلیج فارس خود را به سواحل ایران نزدیک کرده و به بنادری مانند بندرعباس، بوشهر و بندر امام خمینی و همچنین تأسیسات نفت و گاز ایران در خلیج فارس حمله کنند. برای جلوگیری از چنین اقدامی، نیروی دریایی ایران با استفاده از تمام جزایر و سکوهای نفتی خود در خلیج فارس، زنجیره یکپارچه و مطمئنی برای مراقبت و شناسایی هرگونه تحرک یگان‌های عراقی تشکیل داد. در طول دفاع مقدس یگان‌های شناور نیروی دریایی (شامل ناوچه‌های موشک‌انداز) با گشت‌های مداوم از خورعبدالله تا تنگه هرمز را به دقت مورد مراقبت و شناسایی قرار می‌دادند. حاصل تمامی اقدامات آن بود که عراق هیچ‌گاه نتوانست حرکت جدی علیه بنادر ایران در خلیج فارس انجام دهد.[12]
عملیات اشکان در 10 آبان 1359 توسط نیروی دریایی ایران انجام شد و سه فروند از ناوچه‌های موشک‌انداز کلاس کمان (ناوچه‌های جوشن، گردونه و پیکان) و یک فروند بالگرد اس.اچ-3 دی در آن شرکت داشتند که سکوهای البکر و العمیه را زیر آتش توپخانه قرار دادند و قسمتی از سکوها را تخریب و به تأسیسات آن صدمات جدی وارد کردند. همچنین در این عملیات، یک فروند هواپیمای عراقی قصد حمله به ناوچه‌ها را داشت که توسط ناوچه پیکان هدف قرار گرفت و سرنگون شد.[13]
13 آبان 1359 به منظور تخریب کامل سکوهای البکر و العمیه تیم عملیات ویژه تکاوران دریایی و دو فروند ناوچه موشک‌انداز و دو فروند بالگرد اس.اچ-3 دی و یک فروند کشتی کوچک برای حمل مواد منفجره و پایگاه ششم شکاری برای تأمین پوشش هوایی شرکت داشتند.[14] در این عملیات خسارات شدیدی به سکوها وارد شد و قطع کامل صادرات نفتی از آنها را به دنبال داشت.[15] در این عملیات، ناوچه پیکان، دو فروند ناوچه دشمن را در دهانه خورعبدالله با شلیک توپ و موشک هدف قرار داده و منهدم کرد.[16]
7 آذر 1359، عملیات مروارید با محوریت ناوچه پیکان و پشتیبانی فانتوم‌های نیروی هوایی انجام شد.[17] در این عملیات ناوچه جوشن نیز شرکت داشت.[18] پیش‌بینی شده بود تکاوران دریایی سکوی البکر را به تسخیر خود درآورند.[19] در این عملیات 5 فروند ناوچه موشک‌انداز اوزا، 3 فروند ناوچه تندرو، یک فروند مین جمع‌کن، 1 فروند ناو نیروبر نیروی دریایی عراق و 2 فروند یگان شناور ناشناخته منهدم و 3 فروند ناوچه نیز دچار صدمات کلی و تعداد 11 فروند هواپیمای دشمن سرنگون شد.[20] پایان روز عملیات، ناوچه پیکان مورد اصابت موشک‌های استیکس یک ناوچه اوزای عراقی قرار گرفت و منهدم شد.[21] با تلاش بالگردهای نیروی دریایی، 16 نفر از افراد ناوچه و تیم عملیات ویژه و 2 پیکر شهید از آب گرفته شد.[22]
پس از عملیات ایران در ۷ آذر ۱۳۵۹، نیروی دریایی عراق مجبور شد تاکتیک خود در دریا را تغییر دهد و یگان‌های پروازی مجهز به موشک‌های ضد ناو را جایگزین یگان‌های شناور به ویژه ناوچه‌های کلاس اوزا کند.[23]
ناوچه‌های (کلاس پیکان) نیروی دریایی ارتش ایران با در اختیار داشتن تجهیزات مدرن توانستند خط مقدم نیروی دریایی ایران را در دریا در برابر عراق تشکیل دهند و آن را در لاک دفاعی فرو برند.[24]
علاوه بر عراق، نیروی دریایی ایران با شناورهای آمریکا نیز در خلیج فارس درگیر شد که اوج آن در فروردین سال 1367 بود. در این روز ناوهای سهند، سبلان و ناوچه جوشن به مقابله با ناوهای آمریکایی پرداختند که یک نبرد نابرابر منجر به غرق شدن ناوشکن سهند و ناوچه جوشن شد.[25]
از برجسته‌ترین شهدای مربوط به ناوچه‌ها در دوران دفاع مقدس ناخدا محمدابراهیم همتی فرمانده ناوچه پیکان[26] و ناخدا علی زارع نعمتی فرمانده دوم ناوچه جوشن هستند.[27]
پس از دفاع مقدس و از سال 1382، ساخت ناوچه‌های کلاس پیکان طی پروژه سینا در داخل کشور آغاز شد. اولین فروند از این ناوچه‌ها به یاد پیکان، به این نام مزین شد و در منطقه چهارم نداجا در بندر انزلی به این نیرو تحویل داده شد. در چارچوب پروژه سینا، تاکنون 4 ناوچه پیکان، جوشن، درفش و سپر در ناوگان شمال و ناوچه زره در جنوب ساخته و تحویل نیروی دریایی ارتش شده است.[28]
[1]. رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران، ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1378، ص 835.
[2]. سلیمانی سوادکوهی، شاهرخ، از سوادکوه تا لندن و دریاهای دور، تهران، انتشارات امیرمحمد، 1392، ص 123.
[3]. معنوی رودسری، عبدالله، نگاهی به نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، تهران، ایران سبز،1397، ص64 و 65.
[4]. همان، ص 242.
[5]. همان، ص 67 ،75 و 76.
[6]. «زره جدید بر تن ناوگان ارتش در جنوب»، خبرگزاری تسنیم، 24 دی 1399 https://tn.ai/2431639
[7]. عبدی‌زاده، مونس، راز مروارید، تهران، سوره مهر، 1395، ص 77.
[8]. معنوی رودسری، عبدالله، همان،ص 65.
[9]. سلیمانی سوادکوهی، شاهرخ، همان، ص 241.
[10]. «ناخدا صمدی، وقتی می‌گویند ارتش در جنگ غافلگیر شد، دیوانه می‌شوم»، خبرگزاری خبرآنلاین، 3 مهر 1398،
khabaronline.ir/xf5Vk.
[11]. سلیمانی سوادکوهی، شاهرخ، همان، ص 313.
[12]. همان، ص 316
[13]. آراسته، ناصر، معارف جنگ، تهران، ایران سبز، 1393، ص 460.
[14]. همان، ص 461.
[15]. همان، ص 462 و 463.
[16]. همان، ص 462.
[17]. مسبوق، محمد و علی‌رضا جواهری، عملیات مروارید، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1394، ص182 ، 185 و 186.
[18]. آراسته، ناصر، همان، ص 465.
[19]. همان، ص 463.
[20]. همان، ص 467.
[21]. همان، ص 466.
[22]. همان، ص 467.
[23]. سلیمانی سوادکوهی، شاهرخ، همان، ص 319.
[24]. همان، ص 241.
[25]. موسوی، سید جلال، «غروب سهند»، ماهنامه صف، ش 353، اسفند 1388 و فروردین 1389، ص 46.
[26]. عبدی‌زاده، مونس، همان، ص 86.
[27]. برزگر، عبدالرحمن، کهنموئی، تهران، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نداجا، 1391، ص 59.
[28]. «زره جدید بر تن ناوگان ارتش در جنوب»، خبرگزاری تسنیم،24 دی 1399، https://tn.ai/2431639.
