عملیات‌ها
عملیات فتح 1
زهرا قاسمی
1947 بازدید
عملیات فتح 1 اولین عملیات نامنظم رزمندگان جمهوری اسلامی ایران در خاک عراق پس از شروع جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران بود. این عملیات در سال 1365 به صورت مشترک به وسیله قرارگاه رمضان و اتحادیه میهنی کردستان عراق در استان کرکوک انجام شد.
اواخر سال 1364، قرارگاه رمضان موظف شد به منظور گشودن جبهه‌ای در مناطق کردنشین شمال عراق، همکاری با حزب دموکرات عراق را افزایش داده و همکاری جدیدی[1] با جلال طالبانی، رهبر اتحادیه میهنی کردستان عراق، آغاز کند. در پی این تصمیم‌گیری و اقداماتی که انجام شد، سلسله عملیات‌های فتح طراحی شد. اولین عملیات نامنظم در عمق 150 کیلومتری خاک عراق با نام فتح 1 با هدف حمله به تأسیسات نفتی کرکوک و پایگاه‌های نظامی، جاسوسی و ایجاد اختلال در صدور نفت عراق، اجرا شد.
عملیات فتح 1 سرآغاز اطمینان مسئولان جمهوری اسلامی ایران به جلال طالبانی و گروهش و ایجاد ارتباط با آن‌ها و اجرای فعالیت مشترک به شمار می‌رفت.
پس از ابلاغ دستور اجرای عملیات به قرارگاه رمضان، با توجه به ایجاد قرارگاه فرعی رمضان در منطقه یاغسمر استان سلیمانیه عراق با عنوان قرارگاه مقدم رمضان، فرماندهی و معاونت پشتیبانی قرارگاه رمضان، موظف شدند سلاح، مهمات و ادوات جنگی مورد نیاز را به داخل خاک عراق انتقال دهند. تجهیزات نظامی بر اساس قراردادی بین جلال طالبانی و رهبران اتحادیه میهنی کردستان عراق و فرمانده قرارگاه رمضان به داخل عراق منتقل شد.
نیروهای عمل‌کننده، شامل دو گردان از نیروهای پاسداران ویژه، یک گردان ادوات سپاه پاسداران و دو گردان از نیروهای اتحادیه میهنی کردستان عراق بودند که با عبور از استان سلیمانیه عراق، در منطقه عملیاتی مستقر شدند. در این عملیات یک راوی هم برای اولین بار همراه نیروهای عملیاتی اعزام شد.[2] سه تیپ از لشکر هشتم عراق در مقابل نیروهای عمل‌کننده ایران قرار داشتند.[3]
عملیات در 19 مهر 1365 ساعت 1:30 با رمز یا زینب و اجرای آتش با خمپاره‌های 120 میلی‌متری، تفنگ 106 میلی‌متری و مینی‌کاتیوشای 107 میلی‌متری در محور اول، جبل‌بر و جمبور، آغاز شد. ساعاتی بعد در محور دوم، سقزلی و دارامان، عملیات آغاز شد. در محور سوم، ارتفاعات کانی دملان، با اندکی تأخیر، درگیری و اجرای آتش روی تأسیسات نفتی باباگرگر آغاز شد. در پی این حملات و آتش‌سوزی گسترده دود غلیظی منطقه را احاطه کرد. نیروهای عراقی، با تصور حمله هوایی، با سلاح‌های پدافندی شروع به تیراندازی کردند. دو فروند هواپیمای عراقی نیز به منطقه آمدند که یکی از آن‌ها با گلوله مینی‌کاتیوشا منهدم شد. چند هلی‌کوپتر نیز با راکت، به‌طور پراکنده به چند نقطه حمله کردند که حداقل سه فروند از آن‌ها منهدم شدند.
در این عملیات، تأسیسات پالایشگاه کرکوک که سوخت استان‌های شمالی عراق را تأمین و از طریق لوله‌های نفتی ترکیه، نفت را به کشورهای اروپایی صادر می‌کرد، منهدم شد. همچنین تأسیسات نفت و گاز شورآوا، واحد بهره‌برداری شماره 1 از تأسیسات نفتی، نیروگاه حرارتی برق کرکوک که برق مناطق صنعتی و شهر کرکوک را تأمین می‌کرد، سه پایگاه موشکی زمین به هوا، مقر نیروهای ضدانقلاب و مجاهدین خلق (منافقین)، تأسیسات نفت و گاز جمبور، تأسیسات تصفیه مقدماتی گاز، تأسیسات تفکیک نفت و گاز جبل‌بر، پادگان دارامان، پایگاه‌های ارتفاعات دوملان، مرکز استراق سمع الکترونیکی و پارازیت عراق در سقزلی، ایستگاه تلویزیونی سازمان امنیت عراق و دکل تلویزیونی و ماکروویو کرکوک و ایستگاه راه‌آهن بی‌بایکوره که کار انتقال نفت و فرآورده‌های سوختی را بر عهده داشت، منهدم شدند. با حمله و اجرای آتش روی قرارگاه لشکر هشتم و قرارگاه سپاه یکم عراق، خسارات سنگینی به آن‌ها وارد شد و تعدادی از فرماندهان ارتش عراق کشته و مجروح شدند. همچنین فرودگاه کرکوک بسته شد.[4]
عملیات تا ساعت 4 بامداد ادامه داشت و پس از آن نیروها با عبور از جاده سلیمانیه ـ کرکوک به سمت روستای امن حرکت کردند.[5] در اطلاعیه نظامی شماره 2396 رژیم عراق که در روز عملیات منتشر شد، هیچ اشاره‌ای به انجام این عملیات نشد.
روز پس از عملیات، در ساعت 13:10 هواپیماهای عراقی روستای سورقاشان را بمباران کردند.[6] در همین روز لطیف جاسم، وزیر اطلاعات عراق، اعلام کرد که کردهای معارض عراقی با نیروهای ایرانی به‌طور مشترک عملیات کرده‌اند.[7]
در سال 1370، فیلم سینمایی عملیات کرکوک به نویسندگی و کارگردانی جمال شورجه، بر اساس ماجرای عملیات فتح 1 ساخته شد.[8]
[1]. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نیروهای حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی، روابط حسنه‌ای با ایران برقرار کردند. در این میان، گروه اتحادیه میهنی کردستان عراق به رهبری جلال طالبانی، رفتار دوگانه‌ای با جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفت. با وجود استقبال از تشکیل حاکمیت جدید در ایران، در جبهه مخالفان جمهوری اسلامی ایران به فعالیت می‌پرداخت و به شورشگرانی که در مناطق کردنشین ایران فاجعه می‌آفریدند، کمک می‌کرد. از سال 1364 به بعد، سپاه پاسداران با تشکیل قرارگاه رمضان به فرماندهی محمدباقر ذوالقدر، توانست به همراه اتحادیه میهنی به اجرای عملیات‌های برون‌مرزی در منطقه کردستان عراق اقدام کند. (صادقی، رضا، اطلس راهنما 12: آذربایجان غربی در جنگ با ضدانقلاب و دفاع مقدس، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1391، ص196.)
[2]. صادقی، رضا، اطلس راهنما 12، ص198؛ فصلنامه تخصصی نگین ایران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، سال یازدهم، ش40، 1391، ص102 و 108 و 109.
[3]. راهنمای عملیات جنگ 8 ساله، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1369، ص67.
[4]. روزنامه جمهوری اسلامی، ش2136، 20 مهر 1365، ص2.
[5]. انصاری، مهدی، فوزی، یحیی، لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب چهل‌وچهارم: ماجرای مک فارلین، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه، 1380، ص304.
[6]. همان، ص306.
[7]. همان، ص314.
[8]. امید، جمال، فرهنگ فیلم‌های سینمای ایران، ج3، تهران: نگاه، چ سوم، 1380، ص891.
منابع برای مطالعه بیشتر:
1. عملیات کرکوک، غفور خوئینی، دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری، 1378.
2. بی‌سیم عملیات کرکوک، یحیی نیازی، روایت فتح، 1384.
