مفاهیم و اصطلاحات
احتیاط
معصومه عابدینی
1117 بازدید
نیروی احتیاط از عناصر مانوری است که جزو رده تک‌وَر نیست و معمولاً پشت این رده قرار می‌گیرد. در واقع، نیروی احتیاط، 1. بخشی از مجموعه نیروهایی است که در منطقه عقب نگه داشته یا در شروع درگیری دخالت داده نمی‌شوند تا در حرکتی تعیین‌کننده وارد عمل شوند؛ 2. اعضای سرویس نظامی‌اند که در آن سرویس فعال نیستند؛ ولی آماده فراخوان و وارد عمل شدن هستند.
نیروی احتیاط، یکی از مؤلفه‌های نفوذ فرماندهی در عملیات است و برای تأمین، قابلیت انعطاف، مقابله با حوادث پیش‌بینی‌نشده و شرکت در زرم در زمان و مکان قطعی نگه‌داری می‌شود.
رده احتیاط ممکن است مانند رده تک‌ور، از عناصر پشتیبانی رزمی و پشتیبانی خدماتِ رزمیِ کافی برخوردار باشد.
نیروی احتیاط، عمده‌ترین وسیله‌ای است که فرمانده برای اعمال نفوذ و اخذ یک تصمیم مناسب در اختیار دارد. برای استفاده از موفقیت، تقویت تک اصلی و ایجاد تأمین بیشتر، از نیروی احتیاط استفاده می‌شود.
بیشتر اوقات، زمان و مکان و وضعیت درگیر کردن نیروی احتیاط، دشوارترین و مهم‌ترین تصمیم فرمانده است. در لحظه بحرانی، همه یگان‌ها باید در رزم شرکت کنند و نیروی احتیاط را باید بدون درنگ به کار برد.
نیروی احتیاط، این امکان را برای لشکر فراهم می‌کند که از طریق عملیات‌های آفندی، مجدداً ابتکار عمل را به دست گیرد. فرمانده، در ابتدای طرح‌ریزی خود، بر اساس عوامل مأموریت، دشمن، زمین، نیرو و زمان موجود، درباره استعداد، ترکیب و مأموریت‌های یگان احتیاط تصمیم می‌گیرد. نیروهای احتیاط، برای فرمانده انعطاف‌پذیری ایجاد می‌کنند تا از موفقیت‌ها بهره‌برداری کند یا از طریق اقدام آفندی، به حوادث و موقعیت‌های اضطراری واکنش نشان دهد.
رده احتیاط ممکن است در وضعیت‌های متفاوت، برای اهداف ذیل به کار برده شود: 1. بهره‌برداری از آتش‌های خودی یا نقاط ضعف دشمن؛ 2. اجرای تک از سمتی جدید به دشمنی که موفق شده رده تک‌ور را متوقف کند؛ 3. اجرای تک برضد هدف‌های عمیق با اجرای مانور جناحی؛ 4. به عهده گرفتن مأموریت یکی از یگان‌های تک‌ور که مجبور به توقف شده است؛ 5. پاک کردن عناصر دورزده‌شده دشمن یا عناصری که به هر شکل پشت سر رده تک‌ور قرار گرفته‌اند؛ 6. حفاظت جناحین یا عقب نیرو؛ 7. وارد کردن ضربه نهایی به دشمن و تصرف هدف نهایی؛ 8. کمک به یگان‌های مجاور در مواردی که مأموریت ایجاب می‌کند؛ 9. حفظ تماس با یگان‌های مجاور (این عمل، به‌ندرت و فقط توسط قسمتی از نیروی احتیاط اتفاق می‌افتد)؛ 10. تقویت تک اصلی؛ 11. نگه‌داری زمین‌هایی که رده تک‌ور تصرف کرده است.
اندازه نیروی احتیاط، به اندازه نیرو، مأموریت و وضعیت موجود بستگی دارد. هنگام تک به هدف‌های عمیق، کمبود اطلاعات از دشمن و ناتوانی در تجسم عملیات تا تصرف هدف نهایی، نیروی احتیاط قوی‌تری نگه‌داری می‌شود؛ در غیر این صورت معمولاً نیروی احتیاط کوچک‌تری نگه‌داری می‌شود. در مواردی که نیروی طرفین تحرک نسبتاً مساوی داشته باشند یا نیروی خودی از دشمن برتر باشد، بر نگه‌داری نیروی احتیاط قوی‌تر تأکید می‌شود.
رده احتیاط ممکن است به طرق متفاوت ذیل مستقر شود: 1. استقرار نزدیک به یک شبکه جاده که کاربرد سریع او را ممکن کند؛ 2. حرکت در پی تک اصلی؛ 3. استقرار در محلی که بتواند تأمین تأسیسات فرماندهی را برقرار کند؛ 4. استقرار در محلی که حداکثر حفاظت را در مقابل دید دشمن داشته باشد.
رده احتیاط معمولاً در عملیاتِ سریع، با فاصله معین و در عملیاتِ با سرعت کم، خیزبه‌خیز رده تک‌ور را دنبال می‌کند. در پاره‌ای از عملیات‌ها ممکن است نیروی احتیاط را با هوانیروز تغییر مکان داد. صرف‌نظر از نحوه حرکت، نیروی احتیاط همیشه باید آماده باشد تا سریع وارد عمل شود و هیچ‌گاه فاصله‌اش از رده تک‌ور بیشتر از فاصله بُرد پشتیبانی نباشد.
نیروی احتیاط، ترکیبی از نیروهای نظامی غیردائم و گاه نیروهای پاره‌وقت و غیرنظامی است که در قالب یک سازمان نظامی و بسیج عمومی برای مقابله با تجاوز فراگیر دشمن شکل می‌گیرد. وجود این نیرو در زمان صلح، هزینه‌های نظامی را کاهش می‌دهد؛ درحالی‌که آمادگی آن همیشه برای جنگیدن محفوظ است. در برخی کشورها، این خدمت، اجباری و در برخی کشورها، به منزله یک الزام پاره‌وقت است.
بارزترین نحوه استفاده از نیروی احتیاط در دوران جنگ هشت‌ساله را در پاتک‌های عراق مشاهده می‌کنیم که به‌خوبی از نیروهای احتیاط خود بهره می‌گرفت و با حمله رزمندگان اسلام مقابله می‌کرد.
نیروهای خودی نیز در مواقع لازم، از نیروی احتیاط استفاده می‌کردند. برای نمونه، در عملیات الی بیت‌المقدس، محور قرارگاه نصر، حساسیت و پیچیدگی بیشتری داشت. یگان‌های این قرارگاه، پس از عبور از رودخانه کارون و پیشروی، با مشکلات خاصی مواجه شدند و برخی از یگان‌های این قرارگاه نیز به علت برخورد با میدان مین، قادر به ادامه پیشروی به سوی خط سرپل نبودند. قرارگاه نصر به نصر 3 دستور داد که تلاش کند با پیشروی سریع‌تر، خط سرپل را تأمین کند و تک را به سمت نهر عرایض ادامه دهد و از فشار دشمن روی نصر 5 بکاهد. قرارگاه نصر، از نصر 2 نیز خواست در اجرای مأموریت پیشروی به غرب خرمشهر و احاطه آن سرعت عمل به خرج دهد و پهلوی راست نصر 5 را در عرایض بپوشاند.
به علت ناهماهنگی بین نصر 5 و نصر 2، قسمتی از جناح جنوبی نصر 2 بازماند و نصر 2 توسط یگان‌های دشمن از این جناح تحت فشار شدید قرار گرفت و یک گردان پیاده از تیپ 2 لشکر 21 در این ناحیه، متحمل تلفات سنگینی شد و در وضعیت بسیار دشواری قرار گرفت.
قرارگاه نصر، به نیروی احتیاط خود دستور داد که در شکاف موجود بین نصر 5 و نصر 2 وارد عمل شود و ضمن پوشاندن شکاف مزبور، یک گردان تانک را در گوشه جنوبی نصر 2 برای حمایت و پشتیبانی از گردان پیاده آسیب‌دیده وارد عمل کند. علاوه بر آن، از آتش‌های توپخانه، هوانیروز و تانک برای کاستن فشار دشمن در این گوشه استفاده کرد.[1]
[1]. تلخیص مقاله از دایرةالمعارف دفاع مقدس، ج1، تهران: مرکز دایرةالمعارف پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، 1390، ص349ـ347.
