آثار
لشکر خوبان
بهناز باقرپور
296 بازدید
کتاب لشکر خوبان خاطرات مهدیقلی رضایی از واحد اطلاعات عملیات لشکر 31 عاشورا در جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران است.
این کتاب پانصدویازدهمین کتاب دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری و صدوپنجاهمین کتاب در موضوع خاطرات جنگ ایران و عراق[1] این دفتر است که البته به دلیل آنکه مهدیقلی رضایی از رزمندگان تبریز در جنگ تحمیلی است، خاطرات وی در دفتر ادبیات و هنر مقاومت آذربایجان شرقی اخذ شده است.[2]
چاپ اول لشکر خوبان در سال 1384 با شمارگان 2200 نسخه، با بهای 40هزار ریال، در 558 صفحه، با جلد نرم (شومیز)، در قطع وزیری، به کوشش معصومه سپهری، توسط انتشارات سوره مهر منتشر شد. طرح جلد کتاب شامل تصویر ایستاده مهدیقلی رضایی در لباس رزم سپاه با پس‌زمینه بسیار کمرنگ از همرزمان وی در یک قاب سبز کمرنگ با حاشیه گل است. عنوان کتاب با قلم درشت به صورت عمودی بر روی جلد، کنار تصویر راوی خاطرات نوشته شده است. بعد از صفحات عنوان و شناسنامه، فهرست خاطرات آمده است. در فهرست، محتوای کتاب منهای اشاره و عکس‌ها، در 27 فصل تدوین شده است که عبارت‌اند از «مسافر، فتح‌المبین، پابه‌پای مسلم‌بن‌عقیل، واحد اطلاعات، اولین شناسایی، رمل‌های خونین، واحد شهدای کربلا، روزهای زید، هور، کربلای بدر، تک‌تیرانداز، ملکوت دسته یک، غواصلار، پرندگان اروند، نبرد در کارخانه نمک، منطقه فریب، عملیات شهادت، پنجمین کربلا، جنگ زخم، نصر هفتم، ماوت، بیت‌المقدس کوهستان، چکمه‌ای، عقب‌نشینی، مرصاد، هجرت، منطقه ملکوت» و پس از آن، اشاره به قلم دفتر ادبیات و هنر مقاومت آذربایجان نوشته شده است. بعد از اشاره محتوای اصلی کتاب آغاز می‌شود. متن اصلی اول شخص مفرد و به زبان راوی است. تدوین خاطرات، طبق رخداد وقایع است و هرجا نیاز به توضیح بوده، پانویس اضافه شده است. متن با خاطره «مسافر» که به شرح نحوه اعزام راوی در دوران نوجوانی به جبهه پرداخته، شروع شده است. خاطره بعدی با عنوان «فتح‌المبین» نحوه حضور راوی در عملیات فتح‌المبین را شرح می‌دهد. خاطره «پابه‌پای مسلم‌بن‌عقیل» به شرح اولین مجروحیت و خاطره «واحد اطلاعات» به نحوه ورود راوی به واحد اطلاعات لشکر عاشورا می‌پردازد. خاطره «هجرت» کوتاه‌ترین و خاطره «عملیات شهادت» طولانی‌ترین فصل‌های کتاب هستند. طبق محتوای کتاب مهدی قلی‌رضایی از آبان 1360 تا پذیرش آتش‌بس بین ایران و عراق در جبهه بود. در آخرین فصل، راوی با خاطره «منطقه ملکوت»، از تفحص شهدا بعد از جنگ می‌گوید. متن اصلی کتاب بدون تصویر است و در 12 صفحه انتهای کتاب، تصاویری از دوران حضور راوی در جبهه ضمیمه شده است.
عناوین انتخابی برای خاطرات گاهی سلیقه‌ای و نمادین است که محتوای خاطره را نشان نمی‌دهد مانند «تک‌تیرانداز» و «جنگ زخم» و برخی دیگر مانند «پابه‌پای مسلم‌بن‌عقیل» و «نبرد در کارخانه نمک» به خواننده از محتوای خاطره اطلاعات می‌دهد. فهرست، دسته‌بندی خاصی ندارد و عناوین خاطرات به ترتیب متن اصلی و با شماره صفحه در فهرست مشخص شده‌اند.
لشکر خوبان چندین بار تجدید چاپ شده است. کتاب در چاپ دوم (1388)، با طرح جلد متفاوتی منتشر شده است، تصویر انارهایی ناواضح با پس‌زمینه سفیدرنگ. صحافی کتاب به جلد سخت (گالینگور) با قطع وزیری کوچک تغییر یافته است. چاپ سوم در سال 1390، همراه با تغییراتی در محتوا و اضافه‌شدن تصاویر است، اما به دلیل آنکه تجدیدنظر و اصلاحات به طور کامل در چاپ کتاب اعمال نشد،[3] از نظر پدپدآور کتاب، بهتر بود چاپ سوم امحا می‌شد.[4] ویراست دوم کتاب در سال 1391 همزمان با چاپ چهارم آن منتشر شد. در صفحه عنوان، نقش معصومه سپهری از «به کوشش» به «خاطره‌نگار»[5] تغییر یافته، اما در صفحه شناسنامه این تغییر اعمال نشده است. در فهرست، فصل «عکس‌ها» حذف شده، اما در انتهای کتاب، تصاویر نسبت به ویراست اول، به 25 صفحه افزایش یافته و چهار دست‌نوشته از راوی هم در دو صفحه آخر کتاب ضمیمه شده است. در این چاپ بعد از فهرست، معصومه سپهری در مقدمه‌ای هشت‌صفحه‌ای، توضیحاتی مفصل از نحوه تولید کتابش می‌دهد. این مقدمه مفصل در مقایسه با چاپ اول که فقط در اشاره و در چند سطر مختصر، دفتر ادبیات و هنر مقاومت آذربایجان «لشکر خوبان را حاصل گفت‌وگوی طولانی فرج قلی‌زاده با مهدیقلی رضایی معرفی می‌کند که بخشی از آن به قلم معصومه سپهری بازنویسی شده است»[6]، نقش معصومه سپهری در پدیدآوری کتاب را شفاف‌تر توضیح می‌دهد، که البته در گفت‌وگوی نشریه امید انقلاب با معصومه سپهری در سال 1385 نیز، وی روند خاطره‌نگاری لشکر خوبان و مصاحبه با مهدیقلی رضایی را شرح داده است.[7] در مجموع این کتاب تا پیش از سال 1392 سه چاپ و در سال 1392 تا چهل‌وپنج بار، تجدید چاپ شده است.
لشکر خوبان در دهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس در سال 1385 در گروه خاطره (تاریخ شفاهی)، رتبه دوم را کسب کرد[8] و عنوان اثر برگزیده جشنواره ربع قرن کتاب دفاع مقدس سال 1388 در گروه ادبیات و تاریخ مستند را از آن خود کرد[9] و در فروردین 1392 به تقریظ رهبری رسید[10]. این کتاب موضوع پژوهش پژوهشگران قرار گرفته از جمله: سلیمانی (1394) در پایان‌نامه «بررسی ساختار خاطره (خاطره‌نویسی دفاع مقدس) در چهار کتاب: لشکر خوبان، بابانظر، نورالدین پسر ایران، جای امن گلوله‌ها»[11]، سلیمی‌نژاد (1393) در پایان‌نامه «بررسی و تحلیل بن‌مایه‌های فکری در خاطره‌نویسی دفاع مقدس با تأکید بر آثار دا، دختر شینا، لشکر خوبان، پایی که جا ماند»[12]، سنجرانی (1395) در پایان‌نامه «تجلی عناصر داستان در کتاب لشکر خوبان از معصومه سپهری»[13]، گل‌محمدی (1398) در کتاب «بررسی عناصر داستانی در خاطرات دفاع مقدس با تکیه بر دو کتاب لشکر خوبان و نورالدین پسر ایران»[14]، بیگ‌زاده و اسدی (1396) در مقاله «بازتاب ایثار و شهادت در عناصر داستانی لشکر خوبان»[15] و جعفری قریه‌علی (1400) در مقاله «تحلیل عناصر زبانی جانشین‌شونده در آثار دفاع مقدس با تکیه بر کتاب لشکر خوبان»[16]. خاطرات مهدیقلی رضایی به زبان‌های مختلفی ترجمه شده است که ترجمه ترکی استانبولی آن با عنوان «Iyiler Tumeni: M. Rizai’nin Hatiralari» در 2015[17]، ترجمه عربی آن با عنوان «فرقه‌الاخیار: مذاکرات مهدیقلی رضائی الجهادیه» در دو جلد در 2016[18]، ترجمه ترکی آذربایجانی با عنوان «Sehadet Asiqleri: Azerbaycanli Konullulerden Ibaret Asura Diviziyasinin Kesfiyyatcisi Mehdiqulu Rzayinin Xatireleri»[19] در 2018، ترجمه اردو با عنوان «لشکر خوبان: مهدی قلی رضائی کی یادداشتین»[20] در 2019 و ترجمه پشتو با عنوان «د خوبانو لشکر: د مهدیقلی رضایی خاطری»[21] در سال 1399 منتشر شده است. علاوه بر استفاده پژوهشگران از این کتاب، از خاطرات لشکر خوبان برای نمایش رادیویی نیز استفاده شد که برنامه نمایش رادیویی «باغ تماشا» در سال 1393 با نمایش رادیویی «لشکر خوبان» از رادیو معارف از آن جمله است.[22] آخرین چاپ[23] کتاب لشکر خوبان با بهای 1650000 ریال[24] و نسخه صوتی آن به مدت 1461 دقیقه نیز در دسترس است.[25]
[1]. سپهری، معصومه، لشکر خوبان، تهران: سوره مهر، چ نوزدهم، 1392، فروست پشت جلد کتاب: دفتر ادبیات و هنر مقاومت؛ 511: جنگ ایران و عراق، خاطرات؛ 150.
[2]. همان، ص7.
[3]. همان، ص14.
[4]. گفت‌وگوی تلفنی با معصومه سپهری.
[5]. در صفحه عنوان کلمه «خاطره‌نگار» با غلط املایی به صورت «خاطرنگار» درج شده است و این اشتباه تا آخرین چاپ دیده می‌شود.
[6]. سپهری، معصومه، لشکر خوبان، 1384، ص7.
[7]. امید انقلاب، ش366، اردیبهشت 1385، ص16 و 17.
[8]. سیمای آثار 17 دوره کتاب سال دفاع مقدس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، سازمان ادبیات و دفاع مقدس، 1397، ص27.
[9]. ویژه‌نامه جشنواره ربع قرن کتاب دفاع مقدس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1388، ص100.
[10]. https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=24149
[11]. سلیمانی، مژگان، بررسی ساختار خاطره (خاطره‌نویسی دفاع مقدس) در چهار کتاب: لشکر خوبان، بابانظر، نورالدین پسر ایران، جای امن گلوله‌ها، کارشناسی ارشد، زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلامشهر؛ ناهید جعفری، 1394.
[12]. سلیمی‌نژاد، فرشاد، بررسی و تحلیل بن‌مایه‌های فکری در خاطره‌نویسی دفاع مقدس با تأکید بر آثار دا، دختر شینا، لشکر خوبان، پایی که جا ماند، کارشناسی ارشد، زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خلخال، محمدرضا شادمنامن، 1393.
[13]. سنجرانی، زهرا، تجلی عناصر داستان در کتاب لشکر خوبان از معصومه سپهری، کارشناسی ارشد، زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه زابل، حیدرعلی دهمرده، 1395؛ بانک پایان‌نامه کتابخانه تخصصی جنگ حوزه هنری.
[14]. گل‌محمدی، فاطمه، بررسی عناصر داستانی در خاطرات دفاع مقدس با تکیه بر دو کتاب لشکر خوبان و نورالدین پسر ایران، کرج: رهام اندیشه، 1398.
[15]. بیگ‌زاده، خلیل، اسدی، زینب، بازتاب ایثار و شهادت در عناصر داستانی لشکر خوبان، نامه پایداری 6، ج1، به کوشش احمدی امیری خراسانی، کرمان: گرا، 1396، ص134-119.
[16]. جعفری قریه‌علی، حمید، تحلیل عناصر زبانی جانشین شونده در آثار دفاع مقدس با تکیه بر کتاب لشکر خوبان، پژوهش‌های دستوری و بلاغی، پیاپی 20، پاییز و زمستان 1400، ص62-37؛magiran.com/p2421961
[17]. Sepehri, Masume, Iyiler Tumeni: M. Rizai’nin Hatiralari: Istanbul: Rast Yayinlari, 2015
[18]. سپهری، معصومه، فرقه‌الاخیار: مذاکرات مهدیقلی رضائی الجهادیه، بیروت: الجمعیه المعارف الاسلامیه الثقافیه، 2016.
[19]. Sepehri, Mesume, Sehadet Asiqleri: Azerbaycanli Konullulerden Ibaret Asura Diviziyasinin Kesfiyyatcisi Mehdiqulu Rzayinin Xatireler: MaxaoH: Cbet, 2018
[20]. سپهری، معصومه، لشکر خوبان: مهدیقلی رضائی کی یادداشتین، اسلام‌آباد: الولایه پبلیکیشنز، 2019.
[21]. سپهری، معصومه، د خوبانو لشکر: د مهدیقلی رضایی خاطری، چاپ و نشر احسانی، 1399.
[22]. .https://www.aviny.com/voice/Namayeshradioei/lashgar-khooban/lashgar-khooban.aspx https://iqna.ir/fa/news/1462849/
[23]. در سال 1401.
[24]. .https://sooremehr.ir/book/916
[25].. https://sooremehr.ir/book/3085
