تیپ 37 زرهی شیراز

محسن شیرمحمد
119 بازدید

تیپ 37 زرهی شیراز از جمله یگان‌های زرهی ارتش در هشت سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود.

تشکیل تیپ 37 زرهی به  سال ۱۳۵۰ بازمی‌گردد. در این سال، هسته اولیه تیپ ۳۷ زرهی با سازمان‌دهی یک گردان کامل زرهی و رزمی در مرکز آموزش زرهی شیراز تشکیل شد. در سال ۱۳۵۴ دو گردان ۲۳۹ تانک ام- ۴۷ و ۲۳۷ تانک چیفتن به تیپ واگذار و سازمان این تیپ تکمیل شد و در نقش پشتیبانی از امور آموزشی، تحت امر مرکز آموزش زرهی قرار گرفت.‌‌[1]

این تیپ از نظر ساختار سازمانی، قبل از آغاز جنگ تحمیلی شامل گردان 237 تانک چیفتن با سه گروهان و 53 دستگاه تانک، گردان 238 تانک ام -60 با دو گروهان و 34 دستگاه تانک، گردان 239 تانک ام -47 با دو گروهان و 34 دستگاه تانک، گروهان سوار زرهی با 7 دستگاه اسکورپیون، گروهان 177 مرکب از نفرهای پی. ام. پی -1 و 2 و چهل دستگاه نفربر و گروهان قرارگاه تیپ بود.‌‌[2]

این تیپ در اردیبهشت‌ 1359 و به دنبال حملات مرزی عراق، از شیراز به نوار مرزی در منطقه فکه (شمال غربی خوزستان) فرستاده شد و با استقرار در مواضع پدافندی، به دفاع از منطقه پرداخت‌‌[3] و در 18 تیر 1359 بخشی از یگان‌های خود را با نام گروه رزمی 37 در ارتفاعات دوسلک (شمال غربی خوزستان) مستقر کرد.‌‌[4]

به دنبال حمله سراسری عراق و آغاز جنگ تحمیلی، گروه رزمی 38 زرهی شیراز با تعداد دو گروهان تانک که از واحدهای باقیمانده تیپ 37 زرهی و عناصری از مرکز زرهی و یک گروهان پیاده از گردان 191 مرکز پیاده تشکیل شده بود به خوزستان اعزام شد و از 16 مهر 1359 پدافند از منطقه جنگل گمبوعه و آزادسازی دب حردان در پانزده کیلومتری غرب اهوازرا  بر عهده گرفت.‌‌[5]

در روزهای اولیه حمله ارتش عراق، تیپ 37 زرهی با وجود آن که هنوز از تمامی واحدهای پشتیبانی یک تیپ مستقل برخوردار نبود، در مقابل حمله لشکر 1 مکانیزه عراق، به پدافند پرداخت و حرکت دشمن را در محور فکه، دوسلک و چنانه به مدت یک هفته، با همکاری تیپ 2 دزفول و یگان‌های لشکر 21 ارتش،  به تأخیر انداخت و پیشروی نیروهای عراق را در منطقه پل نادری و ساحل غربی رودخانه کرخه متوقف کرد. این تیپ پس از رسیدن و استقرار یگان‌های لشکر 21  در منطقه غرب کرخه و سواحل شرقی آن، در 17 آبان 1359 به حوالی کارخانه تصفیه شکر در ده کیلومتری شمال اهواز منتقل شد.‌‌[6]

27 آذر 1359 طرح عملیاتی توکل[7] توسط قرارگاه اروند (ارتش)[8] برای عقب راندن ارتش عراق از مناطق شرقی رود کارون و آزادسازی جاده‌های اهواز و ماهشهر به آبادان تهیه شد.[9] دی‌ 1359 عملیات توکل انجام شد و تیپ 37 زرهی نیز در آن شرکت کرد. طی این عملیات و در 20 دی 1359، تیپ 37 زرهی دست به یک حملۀ شبانه علیه مواضع دشمن زد. ابتدا، پیشروی تیپ خوب بود ولی با روشن شدن هوا تعدادی از تانک‌ها و بولدوزرهای تیپ مورد اصابت گلوله‌های ضد تانک دشمن قرار گرفت. با وجود این که تعدادی خاکریز در عمق مواضع دشمن به تصرف نیروهای ایران درآمد و تیپ 37 زرهی موفق به ایجاد رخنه در خط دفاعی دشمن شد، اما با فشار دشمن، این تیپ مجبور به عقب‌نشینی به مواضع اولیه خود گردید.‌‌[10]

تیپ ۳۷ زرهی از 30 دی ۱۳۵۹ به مدت هشت ماه مأموریت یافت جلو پیشروی و گسترش بیشتر نیروهای عراق در شرق رودخانه کارون را بگیرد. این تیپ به همراه سایر یگان‌های ارتش و سپاه پاسداران، در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ به مدت دو روز با هدایت قرارگاه لشکر ٧٧ خراسان (ارتش) نبردی برای بازپس‌گیری جاده ماهشهر آبادان به اجرا درآوردند که در پی آن، نیروهای عراق از قسمت اشغالی جاده ماهشهر - آبادان عقب رانده شدند.‌‌[11]

تیپ37 زرهی،  با گردان 237 تانک چیفتن، گردان 239 مختلط تانک، گردان 177 پیاده مکانیزه غیر سازمانی و گروهان سوار زرهی در عملیات ثامن‌الائمه (شکست حصر آبادان) در مهر 1360 حضور یافت.‌‌[12] از جمله اقدامات تیپ 37 در این عملیات، حمله به تیپ 6 زرهی عراق بود‌‌[13] که منجر به تصرف قرارگاه تیپ دشمن و آزادسازی بخشی از جاده اهواز به آبادان شد.‌‌[14]

تیپ ۳۷ زرهی در عملیات فتح‌المبین (فروردین 1361) نیز حضور یافت و تحت امر قرارگاه عملیاتی نصر قرار گرفت. روز 3 فروردین 1361، تصمیم گرفته شد تمامی خودروهای چرخ‌دار و شنی‌دار تیپ ۳۷ زرهی پس از عبور از پل نادری، تا رسیدن به تپه‌های علی گره زد با چراغ روشن حرکت کنند؛ چرا که بر اثر تبادل آتش نیروهای ایران و عراق، صحنه جنگ مثل روز روشن می‌شد. از این رو در چنین شرایطی غافلگیری بی‌معنی بود، بلکه نمایش قدرت ستون تانک‌ها و نفربرهای زرهی تیپ ۳۷ با چراغ روشن، منجر به ترس دشمن می‌شد. تیپ ۳۷ زرهی طبق دستور عملیاتی، با عبور از خط و پیشروی به سوی غرب، ساختار و نظم تاکتیکی نیروهای مدافع دشمن را در هم شکست‌‌[15] و توانست خود را به امام‌زاده عباس برساند.‌‌[16] روز 4 اردیبهشت درگیری بین تیپ 37 زرهی و تانک‌های لشکر 10 زرهی عراق درگرفت.‌‌[17] با وجود انهدام 13 دستگاه تانک تیپ 37، این یگان توانست جلوی پاتک دشمن به منطقه عین خوش را بگیرد.‌‌[18]

تیپ 37 زرهی در عملیات بیت‌المقدس نیز حضور یافت. این تیپ در مرحله اول عملیات، مأموریت داشت با عبور از رودخانه کارون به سوی خط سرپل (جاده اهواز- خرمشهر) پیشروی و آن را تصرف کند.‌‌[19]9 اردیبهشت 1361، شبانه، تانک‌های تیپ 37 زرهی از پل‌های شناور روی رودخانه کارون عبور کردند و بامداد 10 اردیبهشت 1361 آماده انجام عملیات شدند.‌‌[20]

تیپ 37 زرهی در مرحله اول عملیات بیت المقدس، جاده اهواز-خرمشهر را تصرف کرد و در قسمت شرق جاده مواضع پدافندی ایجاد نمود. این تیپ در مرحله دوم با حمله به پاسگاه 25حسینیه به مرز بین‌المللی در دژهای خرمشهر رسید. روز 25 اردیبهشت 1361 نیز طی یک حمله، خط مرز بین دژ  12 تا 16 توسط تیپ 37  تصرف شد. در عملیات بیت‌المقدس، تیپ 37 زرهی، یک گردان توپخانه عراق  را به اسارت درآورد.‌‌[21]

در ادامه جنگ تحمیلی، تیپ 37 زرهی در عملیات والفجر مقدماتی شرکت کرد و از 17 بهمن ۱۳۶۱ به مدت چهار روز در زمین‌های ماسه‌ای و رملی در غرب ارتفاعات میشداغ بین شمال چذابه تا جنوب فکه (مرز بین‌المللی در جنوب غرب دزفول) به منظور پیشروی به سوی شهر العماره عراق و تهدید آن از سمت شرق، به همراه سایر یگان‌های نیروی زمینی ارتش و سپاه پاسداران دست به حمله زد. تیپ ۳۷ زرهی در این عملیات از قدرت آتش برای پشتیبانی و تسهیل پیشروی یگان‌های پیاده استفاده کرد. نیروهای ایران تحت امر قرارگاه خاتم‌الانبیاء (ص) با شکستن خطوط پی‌درپی ارتش عراق به عمق مواضع آنان نفوذ کردند اما بر اثر مقاومت شدید نیروهای دشمن در محور عملیاتی، ناهماهنگی‌هایی به وجود آمد و نیروهای ایران به مواضع قبلی بازگشتند.‌‌[22]

پدافند از ارتفاعات ابوغریب و فکه، قصرشیرین، تنگاب، جاده نفت‌شهر، میمک، دشت هلاله، مهران، سومار، جاده خسروی و گیلان غرب از جمله سایر اقدامات تیپ 37 زرهی تا پایان جنگ تحمیلی بود.‌‌[23]

در دفاع مقدس 545 نفر از نیروهای تیپ 37 زرهی به شهادت رسیدند، 1637 نفر مجروح و 703 نفر نیز به اسارت درآمدند.‌‌[24] سرهنگ محمدجعفر زمانفر، مجید صارمی، سرتیپ‌دوم علی عباسی، سرتیپ‌دوم محمود برومند، سرتیپ‌دوم عبدالحسین مقتدر و سرتیپ‌دوم جلیل نیازی به ترتیب فرماندهی تیپ 37 زرهی را در  هشت سال جنگ تحمیلی بر عهده داشتند.‌‌[25]

در دوران دفاع مقدس، تیپ 37 زرهی در بیست عملیات آفندی و پدافندی شرکت داشت. این تیپ که از سوم اردیبهشت 1359 و به مدت 12 سال در مناطق مرزی حضور داشت،‌‌[26] آبان ۱۳۷۱ به شیراز بازگشت و در منطقه سیاخ دارنگون مستقر شد. این تیپ در سال ۱۳۷۲ تا شهریور ۱۳۸۶ به جزیره ابوموسی اعزام شد و پس از آن به پادگان سرزمینی خود (شیراز) بازگشت.‌‌[27] اکنون سرهنگ بهادر افشاری‌پور فرماندهی تیپ 37 زرهی را بر عهده دارد.‌‌[28]

[1]. غلام‌نژاد، جعفر، نبردهای ارتشیان فارس در دفاع مقدس، شیراز، فرهنگستان ادب،1400، ص 48.

[2]. صارمی، مجید، گروه رزمی 38 در عملیات غرب اهواز، تهران، ایران سبز، 1398، ص 3.

[3]. همان، ص 11؛ صارمی، مجید، تیپ 37 زرهی در عملیات ثامن‌الائمه، تهران، انتشارات ایران سبز، 1389، ص 11.

[4]. صارمی، مجید، گروه رزمی 38 در عملیات غرب اهواز، ص 4.

[5]. صارمی، مجید، تیپ 37 زرهی در عملیات ثامن‌الائمه، ص 11.

[6]. همان، ص 11.

[7]. صارمی، مجید، تیپ 37 زرهی در عملیات ثامن‌الائمه، ص 31.

[8]. صادقی‌ گویا، نجاتعلی، دفاع از آبادان: دفاع از آبادان در سال اول جنگ تحمیلی، تهران، انتشارات ایران سبز،1391، ص172 و 173.

[9]. صارمی، مجید، تیپ 37 زرهی در عملیات ثامن‌الائمه، ص 31.

[10]. حسینی، سیدیعقوب، نبردهای منطقه خرمشهر و آبادان در سال اول جنگ تحمیلی، تهران، انتشارات ایران سبز، 1396، ص 370 و371.

[11]. غلام‌نژاد، جعفر، همان، ص 53.

[12]. صارمی، مجید، تیپ 37 زرهی در عملیات ثامن‌الائمه، ص 85.

[13]. همان، ص 99.

[14]. همان، ص 113.

[15]. صارمی، مجید، گروه رزمی 38 در عملیات غرب اهواز، ص99.

[16]. همان، ص 99.

[17]. همان،100.

[18]. معین‌وزیری، نصرت‌الله، نیروی زمینی ارتش در عملیات فتح‌المبین، تهران، ایران سبز،1381، ص 135.

[19]. صارمی، مجید، تیپ 37 زرهی در عملیات بیت‌المقدس، همان، ص 2 .

[20]. همان، ص 25 و 26..

[21]. غلام‌نژاد، جعفر، همان، ص 58.

[22]. همان، ص 59.

[23]. صارمی، مجید، گروه رزمی 38 در عملیات غرب اهواز، ص 102 و 103.

[24]. غلام‌نژاد، جعفر، همان، ص 48.

[25]. همان، ص 48.

[26]. همان، ص 47.

[27]. همان، ص 48.

[28]. «خودکفایی ‌ارتش در تولید تجهیزات نظامی/ بازآماد ادوات زرهی در تیپ ۳۷ زرهی شهید ‌عطری نزاجا»، خبرگزاری تسنیم، 29 فروردین 1402.