آثار
دسته یک
بهناز باقرپور
271 بازدید
کتاب «دسته یک» خاطرات شب عملیات والفجر 8 در جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران است.
این کتاب خاطرات رزمندگان دسته یک از گروهان یکم گردان حمزه لشکر 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله است. این دسته 29 نفره، به «دسته دانش‌آموزی» معروف بود، رده سنی بیشتر آنها بین 16 تا 19 سال و نیمی از آنها دانش‌آموز بودند و در جبهه به مسائل درس و مدرسه خود رسیدگی می‌کردند. در شب 24 بهمن 1364، عملیات والفجر 8، این دسته سرستون حمله به جبهه دشمن بود. در این حمله چهارده نفر و در عملیات‌های بعدی چهار نفر دیگر از این دسته شهید شدند. کتاب حاضر خاطرات یازده نفر باقی‌مانده از این دسته است.[1]
چاپ اول دسته یک در سال 1386 در 832 صفحه، در قطع وزیری، با جلد سخت، با بهای 100هزار ریال و شمارگان 1100 نسخه، با تحقیق و تدوین اصغر کاظمی، از سوی انتشارات سوره مهر سازمان تبلیغات اسلامی منتشر شد. طرح جلد کتاب، عکس رزمندگان دسته یک[2] است که دو سوم بالایی پشت و روی جلد را پوشش داده است. یک سوم پایینی جلد به رنگ قرمز است. عنوان کتاب با قلم درشت و رنگ سفید نوشته شده است. بعد از صفحه عنوان، شناسنامه و تقدیم، فهرست کتاب شامل: پیشگفتار، مقدمه، بخش یکم: دسته یک (عناوین فصل یک تا دوازده به ترتیب: باغ، بی‌نشان، برادرخوانده، کلاه‌آهنی، ققنوس، گلستانه، ساعت مچی، سایه‌ها، خون، دز، سوت، امانتی)، بخش دوم: گروهان یک (فصل سیزده: روزنوشته‌ها، فصل چهارده: دفتر یادگاری)، بخش سوم: گردان حمزه (فصل پانزده: شب خرچنگ، فصل شانزده: جاده سوم) و پیوست‌ها (آرایش ستونی دسته یک، فهرست اسامی شهدای دسته یک، فهرست اسناد مکتوب، فهرست عکس‌ها، عکس‌ها) صفحه‌آرایی شده‌اند. بعد از فهرست مطالب، پیشگفتار در آبان 1385 و مقدمه، به قلم اصغر کاظمی نگارش یافته است. بخش اول کتاب، که بیشترین حجم کتاب را در برگرفته، خاطرات رزمندگان باقی‌مانده از دسته یک است. این خاطرات از اولین روزهای اعزام به جبهه آنها شروع می‌شود و اوج آن ساعات پایانی 23 بهمن 1364 (شب عملیات) است. هرکدام از این رزمندگان از یک یا دو هم‌رزم خود در دسته یک که شهید شده‌اند نیز سخن می‌گویند. در ابتدای هر فصل[3] عکس راوی و در انتهای آن مستندات مربوط به همان فصل آمده که شامل عکس‌ها و دست‌نوشته‌ها، مدارک و مصاحبه با خانواده شهیدان همان فصل است. عنوان و راویان فصل‌های بخش یک عبارت‌اند از: فصل 1: باغ، خاطرات محسن گودرزی، آرپی‌چی‌زن؛ فصل 2: بی‌نشان، اصغر علی‌محمد پوراهر، کمک اول آرپی‌چی‌زن؛ فصل 3: برادرخوانده، اصغر لک‌آبادی، کمک سوم آرپی‌جی‌زن؛ فصل 4: کلاه آهنی[4]، سیروس مهدی‌پور، امدادگر؛ فصل 5: ققنوس، حمیدرضا رمضانی، حمل مجروح؛ فصل 6: گلستانه، حسین گلستانی، آرپی‌جی‌زن؛ فصل 7: ساعت مچی، محمدجواد نصیری‌پور، کمک اول آرپی‌چی‌زن؛ فصل 8: سایه‌ها، علی بی‌بی‌جانی، کمک اول تیربار؛ فصل 9: خون، حسن اعلایی‌نیا، تخریبچی؛ فصل 10: دز، بهنام باقری، امدادگر؛ فصل 11: سوت، مهدی ملکی، حمل مجروح؛ فصل 12: امانتی، حسین فیاض، معاون دسته. در این بخش طولانی‌ترین فصل، 5 و کوتاه‌ترین، 10 و 11 است. بخش دوم، با عنوان گروهان یک، خاطراتی مرتبط با حال و هوای عمومی گروهان یک است. این خاطرات برگرفته از روزنوشته‌های دو برادر شهید عربعلی و عبدالله قابل[5] (فصل سیزدهم) و خاطرات علی شهبازی (فصل چهاردهم) است. در بخش سوم، با عنوان گردان حمزه، خاطرات هادی قیومی، فرمانده گروهان دوم (فصل پانزدهم) و خاطرات محمود امینی، فرمانده گردان حمزه (فصل شانزدهم)، بیانگر چگونگی هدایت گردان و عملکرد آنان در شب عملیات است. پیوست انتهای کتاب شامل این موارد است: آرایش ستونی دسته یک، فهرست اسامی شهدای دسته یک، فهرست اسناد مکتوب کتاب، فهرست عکس‌ها (اسناد و عکس‌های استفاده شده در محتوا، شماره‌گذاری ترتیبی دارند. در فهرست‌ها به شماره صفحه اسناد و عکس‌ها اشاره نشده است)، عکس‌ها (علاوه بر 123 قطعه عکس سیاه و سفید به کار رفته در محتوای کتاب، از 91 قطعه عکس رنگی دیگر در انتهای کتاب برای گویا‌سازی خاطرات استفاده شده است).
«دسته یک»، هجده بار تجدید چاپ شده است. چاپ‌های دوم تا پنجم در سال 1387، چاپ‌های ششم تا دهم در سال 1388، چاپ‌های یازدهم تا چهاردهم در سال 1389، چاپ پانزدهم در سال 1390، چاپ شانزدهم در سال 1391، چاپ هفدهم در سال 1394 و چاپ هجدهم در سال 1401. در این چاپ‌ها، ناشر، طرح جلد و محتوای کتاب تغییر نکرده است.
دسته یک در دوازدهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس در سال 1387 در گروه خاطره دیگرنوشت، رتبه اول را کسب کرد.[6] رهبر انقلاب در 31 شهریور 1386 درباره این کتاب فرمودند: «من یک کتابی را اخیراً خواندم که شرح چند روز در حول‌وحوش یکی از حملات ماست؛ از زبان افراد باقی‌مانده از یک دسته، نه از یک لشکر یا یک تیپ یا از گردان یا از یک گروهان حتی. تعدادی از این دسته باقی ماندند و گزارش کردند. این نویسنده و محقق بسیار باذوق، که حقاً و انصافاً این‌جور کارها بسیار باارزش است، رفته جزء‌جزء مطالب را از زبان آن افراد گرفته که یک کتاب ششصد هفتصد صفحه‌ای شده. ما فقط می‌شنویم عملیات فاو. خیلی از کارهای مهمی هم که در این عملیات انجام گرفته، این‌ها را همین‌طور از رو می‌دانیم: از اروند عبور کردند، فاو را گرفتند، کارخانه نمک را فتح کردند، فلان کار را کردند. ما کلیات را می‌دانیم؛ اما اینکه در این قدم‌به‌قدم چه گذشته، دیگر این‌ها را نمی‌دانیم. یک صفحه عظیم مینیاتور با نهایت استادی و زیبایی جلوی ما گذاشته‌اند، ما هم از دور ایستاده‌ایم نگاه می‌کنیم و می‌گوییم به‌به. نمی‌رویم نزدیک تا ببینیم در هر گوشه‌ای از مینیاتور، چقدر هنر به کار رفته تا ساخته شده. این کارها را بعضی‌ها می‌کنند. کرده‌اند. حالا این نمونه‌ای که بنده دیده‌ام، یکی از کارهاست. امیدوارم این کارها ادامه پیدا کند.»[7]
رضا گلچین (1386) در گفت‌وگو با اصغر کاظمی با عنوان «نگاه انسانی به جنگ» کتاب دسته یک را در روزنامه جام جم معرفی کرده است.[8] کاوه بیات (1386) در مطلبی با عنوان «جنگی دیگر (دسته یک)» به معرفی و نقد این کتاب پرداخته است.[9] ماهنامه سوره (1386) در گفت‌وگو با اصغر کاظمی، شرحی مفصل از روند مراحل آماده‌سازی تا انتشار کتاب دسته یک را چاپ کرده است.[10] علاوه بر نسخه‌های چاپی، نسخه الکترونیک کتاب دسته یک نیز در دسترس است.[11]
[1]. ماهنامه سوره، ش36، دی و بهمن و اسفند 1386، ص67.
[2]. عکس شماره 182 (کاظمی، اصغر، دسته یک، تهران: سوره مهر، 1386، پیوست‌ها، عکس‌ها).
[3]. توضیحات این بند برای تمام فصول کتاب صادق است.
[4]. سیروس مهدی‌پور در 24 آذر 1365 شهید می‌شود. این فصل بر اساس نوارهایی تدوین شده است که پدر سیروس مهدی‌پور تهیه کرده است. هر زمان که سیروس مهدی‌پور از جبهه برمی‌گشت پدرش خاطرات وی را ضبط می‌کرد. (کاظمی، اصغر، دسته یک: تهران: سوره مهر، 1385، ص177).
[5]. این دو برادر در 23 بهمن 1364 به شهادت رسیدند. (کاظمی، اصغر، دسته یک، تهران: سوره مهر، 1386، ص618 و 626).
[6]. سیمای آثار 17 دوره کتاب سال دفاع مقدس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، سازمان ادبیات و دفاع مقدس، 1397، ص32.
[7]. شیرازی، علی، نسیم سبز خاطره‌ها، تهران: سوره مهر، 1389، ص238 و 239.
[8]. روزنامه جام جم، ش2025، 27 خرداد 1386، ص11.
[9]. جهان کتاب، ش222 و 223، آبان و آذر 1386، ص22.
[10]. ماهنامه سوره، ش36، دی و بهمن و اسفند 1386، ص69-60.
[11]. https://www.faraketab.ir/book/6228-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%87-%DB%8C%DA%A9
