مکان‌ها
نهر خین
افسانه صادقی
2249 بازدید
نهر خین در نزدیکی روستای خین در غرب خرمشهر است که شاهد نبردهای مهمی در مقاطع قبل و آغاز تجاوز ارتش بعثی عراق به ایران، همچنین عملیات فتح خرمشهر (1361)، عملیات والفجر 8 (1364) و عملیات کربلای 4 و 5 (1365) بود.
خین نهری است در غرب خرمشهر و جنوب نهر عرایض که جزیره بوارین عراق را از شلمچه ایران جدا می‌کند. نهر خین در مجاورت پاسگاه مرزی خین قرار دارد. این نهر دوونیم متر عمق و بین هشت تا سی متر عرض آن متغییر است و در تنومه عراق به شط‌العرب می‌ریزد. قبل از آغاز جنگ، ارتش عراق برای مسلح کردن عوامل خود در خرمشهر به طور مرتب در حاشیه این نهر به تخلیه سلاح می‌پرداخت.[1]
در ۲۶شهریور ۱۳۵۹، رئیس جمهور عراق در نطقی در مجلس این کشور با ملغی کردن قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر و تأکید بر تغییر وضعیت روابط قانونی در شط‌العرب (اروندرود) به وضع قبل از مارس ۱۹۷۵، گفت: «باید تمام حقوق تصرف‌شده به حاکمیت عراق بازگردد.» در پی این اظهارات، تجاوزات عراق در نوار مرزی خرمشهر افزایش یافت و شناورهای این کشور بر تحرک خود افزودند. لشکر ۵ و تیپ‌های نیروی مخصوص عراق نیز راهی نوار مرزی شدند و در مواضع از قبل آماده‌شده، مستقر شدند.
در ۲۸ شهریور 1359 با تیراندازی نیروهای عراقی به پاسگاه خین، درگیری آغاز شد. تیراندازی‌های مکرر به‌طرف نیروهای مستقر در پاسگاه‌های مؤمنی و خین، استقرار یک دسته خمپاره‌انداز در مقابل منطقه خین، توقف دو ناوچه عراقی در منطقه خین، تیراندازی ناوچه‌های عراقی به یک ناوچه ایرانی در مقابل پاسگاه خین، مهم‌ترین اقداماتی بود که ارتش عراق در منطقه نهر خین از ۲۶تا ۳۰ شهریور انجام داد.[2]
با آغاز جنگ، تیپ ۲۰ لشکر ۵ پیاده مکانیزه ارتش عراق در ۳۱ شهریور 1359 در کنار نهر خین آرایش تهاجمی به خود گرفت. این در حالی بود که از روزهای قبل پاسگاه خین زیر آتش دشمن قرار داشت و نیروهای ژاندارمری به کمک نیروهای مردمی مقاومت می‌کردند. در سومین روز جنگ، این پاسگاه تخلیه شد و مدافعان در محدوده پل نو موضع گرفتند.
در جریان آزادسازی خرمشهر در عملیات بیت‌المقدس، خین یکی از محورهای قرارگاه نصر به فرماندهی شهید همت برای محاصره خرمشهر بود.[3] در مرحله پایانی عملیات بیت‌المقدس، نیروهای نصر ۲ و فرمانده محور سلمان، مأموریت تصرف نهر خین و حدفاصل خین تا اروندرود را داشتند.[4]
در عملیات والفجر 8 نیز تلاش و پشتیبانی قرارگاه خاتم‌الانبیا در محدوده نهر خین صورت گرفت. در عملیات کربلای 4 این منطقه شاهد سنگین‌ترین درگیری خود در طول تاریخ بود. به طوری که شهدای بسیاری در آنجا به شهادت رسیدند. نهر خین با انواع موانع از جمله نبشی‌های ضربدری و سیم‌خاردارهای حلقوی و انواع میادین مین و موانع خورشیدی، مانع بسیار جدی برای عبور رزمندگان در عملیات کربلای 4 و 5 محسوب می‌شد. عبور از منطقه باتلاقی و لجنزار و نفوذ به دژ جنوبی نهر خین با ارتفاع دوونیم متر و عرض شش متر که در وسط آن کانالی بتونی با مهندسی پیچیده ساخته شده بود و اطراف آن سنگر‌های نگهبانی و انواع جنگ‌افزارها از قبیل توپ ۱۰۶، آرپی‌جی ۱۱ و چهارلول ضدهوایی از آن محافظت می‌کرد، عملاً کاری غیرممکن بود. بااین‌حال رزمندگان در عملیات کربلای 4 در نبردی شجاعانه خسارات و تلفات فراوانی به دشمن وارد کردند و حتی عده‌ای از رزمندگان از نهر خین گذشتند. اما در نهایت به دلیل لو رفتن عملیات و حجم سنگین آتش دشمن، فرماندهان دستور توقف عملیات را صادر کردند. با اطلاعات و تجارب به دست آمده در این عملیات، این منطقه در عملیات کربلای ۵ آزاد شد.[5]
[1]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی1: خوزستان در جنگ، تهران: صریر، 1389، ص25.
[2]. رشیدی، محسن، اطلس راهنما3: خرمشهر در جنگ، تهران: اندیشه ناب، 1380، ص33.
[3]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی1، ص25.
[4]. بهزاد، حسین، مهتاب خین: روایت فرمانده بسیجی حسین همدانی، تهران: فاتحان، 1389، ص923.
[5]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی1، ص25.
