پایگاه یکم مهرآباد
محسن شیرمحمد
43 بازدید
پایگاه یکم شکاری مهرآباد در غرب تهران به عنوان پایگاه مادر، نقش مهمی در نبردهای هوایی دفاع مقدس داشت.
فرودگاه مهرآباد به دو بخش نظامی و غیر نظامی تقسیم می‌شود. بخش غیر نظامی در شمال فرودگاه مربوط به امور مسافربری است و بخش نظامی با نام پایگاه یکم شکاری در جنوب فرودگاه قرار دارد.
تاریخچه پایگاه مهرآباد به قبل از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد. به دنبال اشغال ایران توسط متفقین در شهریور 1320، نیروی هوایی انگلستان، فرودگاه مهرآباد را تصرف و هواپیماهای خود را در آن مستقر کرد.[1] پس از پایان جنگ و خروج متفقین، توسعه فرودگاه مهرآباد در دو بخش نظامی و غیر نظامی آغاز شد و در سال 1330 اولین مسابقه بین‌المللی هوانوردی در ایران در فرودگاه مهرآباد برگزار شد. با ورود نخستین هواپیماهای تی-33 در اردیبهشت 1335 به مهرآباد، این فرودگاه به اولین پایگاه شکاری مجهز به هواپیماهای جت تبدیل شد. بعداً جنگنده‌های اف-84، اف-86، اف-5 و اف-4 نیز به موجودی هواپیماهای مهرآباد اضافه شدند.[2]
در دهه 1350 با گسترش نیروی هوایی، پایگاه یکم مهرآباد به انواع جنگنده‌ها و هواپیماهای ترابری و بالگرد مجهز شد. در شهریور 1359 پایگاه مهرآباد دارای 63 فروند اف-4، 19 فروند اف-5 و همچنین 27 فروند سی-130، 15 فروند بوئینگ 707، 11 فروند بوئینگ 747 ، 18 فروند فوکر اف-27 و 3 فروند جت فالکن بود.[3]
31 شهریور 1359، پایگاه مهرآباد به عنوان یکی از نخستین فرودگاه‌ها مورد تهاجم هوایی عراق قرار گرفت. در این حمله 3 فروند بوئینگ 707 و یک فروند بوئینگ 747 دچار آسیب و خسارات جزئی شد، یک فروند سی-130 و یک فروند بوئینگ 747 از بین رفت و یک نفر نیز به شهادت رسید. بعد از این حمله و برای جلوگیری از ضایعات بیشتر، دستور گسترش و انتقال هواپیماها به سایر فرودگاه‌ها داده شد.[4]
روز 1 مهر 1359 عملیات بزرگی موسوم به کمان-99 توسط نیروی هوایی ایران علیه پایگاه‌ها و مراکز مهم نظامی عراق انجام شد که از مهرآباد 12 سورتی پرواز برون‌مرزی صورت گرفت و در روزهای بعد ادامه یافت.[5]
مهر 1359 و با پیشروی دشمن در شمال خوزستان و نیاز پایگاه وحدتی دزفول به تقویت هوایی و مقابله با نیروی زمینی عراق، تعدادی از جنگنده‌های اف-5 و اف-4 پایگاه مهرآباد به این پایگاه فرستاده شدند که در دفاع از منطقه نقش داشتند.[6]
یکی از یگان‌های پایگاه مهرآباد در دوران دفاع مقدس، گردان 11 شناسایی و هواپیماهای آر. اف-4 ویژه عکس‌برداری هوایی بود. از اقدامات این یگان در زمان جنگ، تهیه عکس‌های هوایی از عمق خاک عراق و همچنین خطوط جبهه بود که نقش مهمی در راهنمایی فرماندهان نیروهای مسلح در طراحی عملیات مختلف و هدایت نیروهای خودی در میدان نبرد داشت. به عنوان نمونه این گردان در عملیات بیت‌المقدس و آزادی خرمشهر 22 سورتی پرواز برای عکس‌برداری هوایی جبهه جنوب انجام داد.[7]
یکی دیگر از ویژگی‌های مهرآباد استقرار هواپیماهای بوئینگ-707 و 747 در این پایگاه بود. این هواپیماها در حمل‌ونقل سنگین رزمندگان اسلام و انتقال مجروحان و مهمات در زمان جنگ به کار رفتند. کار دیگر نیروهای مهرآباد، تعمیر و نگهداری هواپیماهای پیچیده و بزرگ بود که باعث شد تا آخر جنگ این پرنده‌ها امکان پرواز داشته باشند.[8] همچنین سوخت‌رسانی به انواع جنگنده‌های اف-4 و اف-14 در دوران دفاع مقدس از اقدامات این یگان بود. به عنوان نمونه نیروی هوایی در فروردین 1360 و طی یک عملیات راهبردی، به پایگاه‌های هوایی عراق موسوم به اچ-3 در نزدیک مرز این کشور با اردن حمله کردند و تأسیسات هوایی و تعدادی از هواپیماهای دشمن را منهدم نمودند که این عملیات بدون وجود هواپیماهای سوخت‌رسان بوئینگ 707 و 747 امکان‌پذیر نبود.[9]
گردان هواپیماهای اف-27 نیز از جمله یگان‌های ترابری هوایی بود که در دوران دفاع مقدس به حمل‌ونقل نیروهای نظامی و مجروحان پرداخت.[10]
یگان دیگری که در حمل‌ونقل هوایی در دوران جنگ نقش داشت، گردان هواپیماهای سی-130 بود.[11] یکی از تلخ‌ترین حوادث مربوط به تاریخ مهرآباد در همین یگان رقم خورد. 7 مهر 1360 هواپیمای سی-130 حامل فرماندهان بلندپایه ارتش و سپاه پاسداران که بعد از پیروزی در عملیات ثامن‌الائمه و شکست حصر آبادان از جبهه بازمی‌گشتند، در نزدیکی تهران دچار سانحه شد که به شهادت این فرماندهان انجامید.[12]
گردان بالگرد پایگاه مهرآباد نیز اقدامات مهمی در دوران دفاع مقدس انجام داد. به عنوان نمونه می‌توان به حضور این یگان در عملیات خیبر در اسفند 1362 که منجر به تصرف جزایر مجنون شد، اشاره کرد.[13]
در دوران جنگ هواپیماهای مخصوص شنود در پایگاه مهرآباد مستقر بودند که با پرواز در مرزهای غرب و جنوب غربی کشور، تحرکات نظامی و هوایی دشمن را ثبت و به مراکز مرتبط اطلاع می‌دادند.[14]
با پایان جنگ تغییراتی در ساختار یگان‌های پروازی در پایگاه مهرآباد ایجاد شد. شهریور 1367 گردان 11 شناسایی و هواپیماهای آر. اف-4 به پایگاه شهید نوژه همدان منتقل شدند و به جای آن در سال 1369 هواپیماهای جدید میگ-29 جایگزین گردیدند.[15] مدتی بعد هواپیماهای جدید بمب‌افکن سوخو-24 نیز در مهرآباد مستقر شدند.[16]
پس از جنگ تحمیلی، پایگاه مهرآباد و هواپیماهای ترابری آن همواره در بلایای طبیعی در کمک به مردم و انتقال کمک‌های مختلف به آسیب‌دیدگان نقش داشته‌اند.[17]
اکنون پایگاه مهرآباد به عنوان پایگاه مادر به پشتیبانی از سایر پایگاه‌های هوایی در سراسر کشور می‌پردازد. همچنین بازآمد (اورهال) انواع جنگنده‌ها و هواپیماهای ترابری نیروی هوایی نیز در این پایگاه انجام می‌شود و در کنار آن با استفاده از هواپیماهای شکاری، وظیفه تأمین امنیت آسمان منطقه تهران را هم بر عهده دارد.[18]
از فرماندهان برجسته پایگاه مهرآباد در دوران دفاع مقدس که بعداً به فرماندهی نیروی هوایی رسیدند می‌توان به سرهنگ خلبان جواد فکوری (شهید) و سرهنگ خلبان هوشنگ صدیق (مرحوم) اشاره کرد.[19] اکنون سرتیپ دوم خلبان بهمن بهمرد فرماندهی این پایگاه را بر عهده دارد.[20]
از سال 1391 پایگاه یکم شکاری مهرآباد به افتخار سرلشکر خلبان حسین لشکری که به مدت 18 سال در عراق اسیر بود منطقه هوایی شهید لشکری نام‌گذاری شده است.[21]
[1]. طلوعی، مرتضی، تاریخ نیروی هوایی شاهنشاهی، تهران، انتشارات نیروی هوایی، 1355، ص 117.
[2]. همان ، ص 195، 211 ، 217، 220، 271 و 279.
[3]. گروه مؤلفین تاریخ دفاع مقدس هوایی، تاریخ نبردهای هوایی - تا آغاز تهاجم سراسری عراق، ج 1، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1393، ص 389 و 394.
[4]. هیئت تدوین تاریخ دفاع مقدس، تقویم مستند عملکرد نیروی الهی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ج 3، مهر 1359، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1397، ص 11 و 12.
[5]. همان، ص 64.
[6]. شیرمحمد، محسن، پایداری وحدتی، تاریخ پایگاه چهارم شکاری دزفول، ج 1، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، ص 163 و 329.
[7]. شیرمحمد، محسن، چشمان عقاب، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص 9 و 219.
[8]. «معرفی یگان ترابری نیروی هوایی»، ماهنامه صف، ش 60، آذر 1363، ص 13-10.
[9]. گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، تهران، انتشارات ایران سبز، 1393، ص 302.
[10]. «گردان حمل‌ونقل اف-27»، ماهنامه صف، ش 59، آبان 1363، ص 41 و 45.
[11]. «برفراز اقتدار: گفت‌وگو با فرمانده پایگاه هوایی شهید لشکری»، ماهنامه صف، ش 384، بهمن 1391، ص 27.
[12]. «عروج از خاک به افلاک»، ماهنامه شاهد یاران، ش 108-107، شهریور و مهر 1393، ص 76.
[13]. «پرواز در شب: گفتگو با سردار جلالی فرمانده هوانیروز در زمان عملیات خیبر»، خیبرشکنان ـ ویژه‌نامه سالگرد نبرد عظیم خیبر، ش 2، اسفند 1386، ص 45.
[14]. خلیلی، حسین، نبردهای هوایی ایران، تهران، ایران سبز، 1398، ص 339.
[15]. پردیس، رضا، در غربت جنگیدیم، تهران، ایران سبز، 1388، ص 149.
[16]. لاهوتی، حسن، کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی در سال 1371، تهران، نشر معارف انقلاب،1394، ص 570.
[17]. نصرتی، مهرداد، «حماسه عملیات 140 فروندی در گفتگو با فرمانده پایگاه یکم شکاری»، ماهنامه صف، ش 458، مهر 1398، ص 37.
[18]. «برفراز اقتدار: گفت‌وگو با فرمانده پایگاه هوایی شهید لشکری»، همان، ص 27 و 28.
[19]. قاضی میرسعید، سیدحکمت، چشمی در آسمان، تهران، انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، ص 18 ؛ خبرگزاری خبرآنلاین، 23 تیر 1399 ، www.khabaronline.ir/news/1409703.
[20]. خبرگزاری تسنیم، 11 مرداد 1400 www.tasnimnews.com/fa/news/1400/05/11/2547866.
[21]. خبرگزاری فارس، 13 اسفند 1391 www.farsnews.ir/news/13911212001049.
