خورعبدالله

محسن شیرمحمد
34 بازدید

خورعبدالله یکی از خورهای خلیج فارس است که در دفاع مقدس محل درگیری  دو طرف به شمار می رفت.

خور به پیشرفتگی محدود آب دریا در داخل خشکی گفته می‌شود.‌‌[1] خورعبدالله، دومین خور بزرگ شمال خلیج‌فارس پس از خور موسی است که میان دو کشور عراق و کویت قرار دارد.‌‌[2] در شمال آن شبه‌جزیره فاو در عراق و در جنوب و غرب آن دو جزیره بوبیان و وَرْبه، متعلق به کویت قرار دارد؛  مرز دریایی دو کشور از خورعبدالله می‌گذرد. خورعبدالله تقریباً مثلثی‌شکل و عرض دهانه شرقی آن به سمت خلیج‌فارس حدود 35 کیلومتر و عرض بخش‌های غربی آن کمتر از 10 کیلومتر است.‌‌[3]

یکی از ویژگی‌های طبیعی خورعبدالله، عمق کافی برای ایجاد بندر در سواحل و قابل کشتیرانی بودن آن است. این خور مهم‌ترین راه دریایی به شمال کویت و جنوب عراق و مناسب‌ترین مسیر ارتباطی دریایی عراق با خلیج‌فارس است.‌‌[4]

در سال 1339، پایگاه دریایی و بندر امّ‌القصر در ساحل شمالی خورعبدالله ساخته شد. پس از احداث این  بندر و برای کارآمدی بیشتر آن، عراق گذرگاه کشتیرانی خورعبدالله را لایروبی کرد. در سال 1340 و به دنبال استقلال کویت، ادعای عراق برای تصرف خورعبدالله و دو جزیره جنوبی آن مطرح شد که بیشتر به سبب اهمیت یافتن فلات قاره در خلیج‌فارس و ذخایر نفت و گاز در آن و نیاز بیشتر به راه یافتن به خلیج‌فارس بود. با این حال، مرزهای تعیین شده در سال 1302 در خورعبدالله، در سال 1342 نیز تأیید شد.‌‌[5]

در سال 1356 کانال آبی عریضی برای کشتیرانی از شمال بندر ام‌القصر در خورعبدالله تا بصره حفر شد.‌‌[6] به دنبال آغاز جنگ عراق علیه ایران  نظامیان عراق بارها از بخش جنوبی خورعبدالله  و جزایر جنوبی آن با موافقت کویت استفاده کردند.‌‌[7]

نیروی دریایی عراق تنها 80 کیلومتر مرز آبی دارد. بندر ام‌القصر در کنار خورعبدالله به همراه بندر بصره در اروندرود و تأسیسات دریایی فاو در کنار اروندرود، سه پایگاه عمده دریایی عراق در دوران جنگ بودند.‌‌[8] 

 با ادامه جنگ و بسته شدن راه ارتباطی اروندرود برای عراق، این خور به تنها مجرای تنفس دریایی عراق تبدیل شد. همچنین خورعبدالله به دلیل مجاورت با جزایر بوبیان و وربه که هر دو متعلق به کویت است، برای این کشور نیز از اهمیت خاصی برخوردار بود.‌‌[9] طی عملیات والفجر 8 در 20 بهمن 1364 و تصرف شبه‌جزیره فاو توسط ایران، حاشیه شمالی خورعبدالله کاملاً بسته و امکان تردد از نیروی دریایی عراق گرفته شد و راه تدارکاتی اسکله‌های البکر و الامیه که از طریق خورعبدالله پشتیبانی می‌شدند نیز قطع شد.‌‌[10]

 در ۲۹ فروردین ۱۳۶۷ عراق منطقه فاو را پس از ۲۸ ماه از ایران پس گرفت.‌‌[11] در این عملیات، صدها قایق مسلح و موشک‌انداز تحت حفاظت بالگردهای سوپرفریلون، برای کمک به عملیات ارتش عراق از خورعبدالله مورد استفاده قرار گرفتند.‌‌[12]

در 1369، صدام‌حسین به کویت حمله کرد و نظامیان عراقی بر خورعبدالله و سواحل و جزایر پیرامون آن مسلط شدند. پس از پایان جنگ و اخراج عراق از کویت، کمیسیون تعیین مرز عراق و کویت سازمان ملل برای تعیین مرز  آبی چهل کیلومتریِ در خورعبدالله تشکیل شد. این کمیسیون به‌جز تغییرات اندک، مرزهای توافق شده در سال‌های 1302، 1311 و 1342 بین عراق و کویت را پذیرفت.‌‌[13]

سال 2010م  (1388 ش) مسئله احداث بندر بزرگ فاو (در کنار خورعبدالله) از سوی عراق  مطرح شد و به دنبال آن  کویت  ساخت بندر مبارک را در طرف مقابل آن، در جزیره بوبیان در سال1390 ش. آغاز کرد. با این اقدام، شماری از مردم و تجار عراقی با برگزاری چندین تظاهرات به احداث این بندر اعتراض کردند. از سوی دیگر، مقامات پارلمان و کابینه عراق نیز در موضع‌گیری‌های خود از ساخت این بندر انتقاد کردند. رقابت عراق و کویت برای تسلط بر آبراهه خورعبدالله باعث شد تا در سال 2014، وزیر خارجه کویت برای اطمینان خاطر عراق، پیشنهاد همکاری با عراق را در این آبراهه  مطرح کند.‌‌[14]

[1]. شایان، سیاوش، فرهنگ اصطلاحات جغرافیای طبیعی، تهران، انتشارات مدرسه، 1369، ص 37.

[2]. خورعبدالله، دانشنامه اسلام،8880 www.rch.ac.ir/article/Details/.

[3]. همان.

[4]. خورعبدالله، دانشنامه اسلام،8880 www.rch.ac.ir/article/Details/.

[5]. همان.

[6]. اِم. وودز، کوین و دیگران، جنگ ایران و عراق از دیدگاه فرماندهان صدام، مترجم عبدالمجید حیدری، تهران، مرزوبوم،1393، ص 303 ؛ سیاری، حبیب‌الله و مجید منصوری، تاریخ تقویم دفاع مقدس نداجا، ج 15، حوادث و رویدادهای یکم تا سی‌و‌یکم خرداد 1360، تهران، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران،1392، ص 568 ؛ سیاری، حبیب‌الله و دیگران، تاریخ تقویم دفاع مقدس نداجا، ج 6، مروارید، تهران، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران،1390، ص 405.

[7]. خورعبدالله، دانشنامه اسلام،8880 www.rch.ac.ir/article/Details/.

[8]. شیرمحمد، محسن، بر فراز دریاها: نگاهی به تاریخ هوادریا و حماسه اسکادران‌های هواناو، بالگرد و بال ثابت در جنگ تحمیلی، تهران، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نداجا،1400، ص 259.

[9]. «شرحی بر عملیات والفجر هشت»، www.isarpress.ir.

[10]. همان.

[11]. علائی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج 2،تهران، مرز و بوم،1391، ص 433.

[12]. فیصل خزرجی، نزار، خاطرات ارتشبد نزار عبدالکریم فیصل خزرجی رئیس ستاد مشترک ارتش عراق در دوران صدام، مترجم محمدنبی ابراهیمی، تهران، آتشبار، 1403، ص479.

[13]. خورعبدالله، دانشنامه جهان اسلام، www.rch.ac.ir/article/Details/8880.

[14]. «مناقشه مرزی خورعبدالله و روابط پیش روی کویت و عراق»، ایرنا، 24 بهمن 1395، www.irna.ir/news/82427018.