قطعنامه 479
محسن شیرمحمد
23 بازدید
قطعنامه 479، اولین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل درباره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است که مهر 1359 صادر شد.
یکم مهر 1359 (یک روز پس از حمله عراق به ایران)، کورت والدهایم دبیرکل سازمان ملل از شورای امنیت خواست با توجه به خطر افزایش مخاصمه بین ایران و عراق، تشکیل جلسه دهد.[1]
شورای امنیت شامل پنج عضو دائم (آمریکا، شوروی، چین، انگلستان و فرانسه) و 10 عضو دیگر شامل بنگلادش، آلمان شرقی، جامائیکا، مکزیک، نیجر، نروژ، فیلیپین، پرتقال، زامبیا و تونس جلسه‌ای غیر رسمی درباره جنگ ایران و عراق تشکیل دادند.[2] در پایان جلسه، رئیس شورای امنیت بیانیه‌ای صادر کرد[3] و از ایران و عراق خواست از انجام هرگونه عملیات مسلحانه و عملی که وضع خطرناک فعلی را تشدید کند، خودداری کنند.[4]
با ادامه جنگ، دبیرکل سازمان ملل طی نامه‌ای در 3 مهر 1359 (25 سپتامبر 1980) به شورای امنیت پیشنهاد کرد جنگ ایران و عراق را درجه فوری تلقی کنند. 4 مهر 1359 (26 سپتامبر 1980) نمایندگان مکزیک و نروژ نیز طی نامه مشترکی از رئیس شورای امنیت تقاضا کردند جلسه فوری شورا تشکیل شود. همان روز شورای امنیت زیر عنوان «وضعیت بین ایران و عراق»، تشکیل جلسه داد. در این جلسه نماینده عراق درخواست کرد بدون حق رأی شرکت کند، اما ایران چنین درخواستی نداشت و جلسه بدون حضور نماینده ایران برگزار شد.[5]
در این جلسه نمایندگان مکزیک، نروژ و عراق سخنرانی کردند[6] و در نهایت این جلسه یک‌ساعته بعدازظهر 26 سپتامبر 1980 به پایان رسید.[7] ادامه جلسه در روز 6 مهر 1359 (28 سپتامبر 1980) به ریاست تائب سلیم نماینده تونس دنبال شد[8] و نمایندگان مکزیک، آمریکا، انگلستان، شوروی و عراق سخنرانی کردند.[9] همچنین نماینده ژاپن (غیر عضو شورای امنیت) نیز به دلیل اهمیتی که نفت خلیج فارس و بازار آن برای کشورش داشت، با موافقت شورا در جلسه حضور داشت و سخنرانی کرد.[10]
آخرین سخنران جلسه نیز نماینده تونس (رئیس شورای امنیت) بود.[11] در نهایت پیش‌نویس قطعنامه‌ای که توسط نماینده مکزیک با همکاری نماینده نروژ تهیه شده بود، با عنوان قطعنامه 479 به اتفاق آرا به تصویب شورای امنیت رسید.[12]
در این قطعنامه آمده است:
با آغاز بررسی موضوع تحت عنوان «وضعیت میان ایران و عراق» با توجه به اینکه بر اساس منشور سازمان ملل متحد همه دولت‌های عضو به حل اختلافات بین‌المللی خود از راه‌های مسالمت‌آمیز متعهد شده‌اند به نحوی که صلح و امنیت بین‌المللی و عدالت به خطر نیفتد، همچنین با عنایت به اینکه همه دولت‌های عضو متعهدند در روابط سیاسی بین‌المللی خود از تهدید یا کاربرد زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی کشور دیگر خودداری کنند؛ با خاطرنشان ساختن مفاد ۲۴ منشور که شورای امنیت مسئولیت اولیه حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را به عهده دارد؛ با اظهار نگرانی عمیق درباره وضعیت رو به گسترش میان ایران و عراق،
1- از ایران و عراق می‌خواهد از هرگونه کاربرد زور به فوریت خودداری کنند و مناقشه خود را از راه‌های مسالمت‌آمیز و طبق اصول عدالت و حقوق بین‌المللی حل نمایند.
2- از آن‌ها مصرانه می‌خواهد هر پیشنهاد مناسب در مورد میانجیگری سازش یا توسل به نهادهای منطقه‌ای یا دیگر راه‌های مسالمت‌آمیز را بنا به انتخاب خود که اجرای تعهداتشان را بر اساس منشور سازمان ملل تسهیل کند، بپذیرند.
3- از کلیه کشورهای دیگر می‌خواهد حداکثر خویشتنداری را مبذول دارند و از هر اقدامی که ممکن است به افزایش و گسترش بیشتر مناقشه منجر شود، خودداری کنند.
4- از کوشش‌های دبیرکل و پیشنهاد وی در مورد مساعی جمیله برای حل این وضعیت پشتیبانی می‌کند.
5- از دبیرکل درخواست می‌کند ظرف ۴۸ ساعت به شورای امنیت، وضعیت را گزارش دهد.[13]
قطعنامه ۴۷۹ بدون اینکه مسئله تجاوز عراق و اشغال سرزمین‌های ایران را مطرح کند و خواستار بازگشت ارتش عراق به مرزهای بین‌المللی شود، صرفاً با اظهار نگرانی عمیق درباره وضعیت رو به گسترش میان ایران و عراق، از دو کشور خواست بلافاصله از توسل بیشتر به قوه قهریه بپرهیزند و اختلافات خود را از راه‌های مسالمت‌آمیز و طبق اصول عدالت و حقوق بین‌المللی حل کنند؛ همچنین هرگونه پیشنهاد میانجیگری یا سازش یا توسل به سازمان‌های منطقه‌ای را بپذیرند که منشور را تسهیل سازد.[14]
دبیرکل سازمان ملل در جلسه رسمی شورای امنیت، برای اولین بار کلمه جنگ را به کار برد و سه بار هم تکرار کرد. به کار بردن کلمه جنگ برای سازمان ملل ایجاد مسئولیت می‌کند، ولی دبیرکل و شورای امنیت نمی‌خواستند طبق فصل هفتم منشور و مواد 39، ۴۱ و ۴۲ عمل کنند و عنوان جنگ را در متن دستور جلسه به کار برند، به همین دلیل تجاوز عراق به ایران را زیر عنوان «وضعیت بین ایران و عراق» نام‌گذاری کردند.
واقعیت این بود که دبیرکل به ناچار در توضیحات خود کلمه جنگ را به کار برد و در پایان سخنانش از شورای امنیت خواست، مسئولیت خود را در حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، نه تنها بر طبق اصول منشور ملل متحد، بلکه با توجه به منافع جهانی انجام دهد.[15]
در واقع شورای امنیت سازمان ملل به جای برخورد قاطع با حمله عراق، تجاوز نظامی این کشور را وضعیت بین ایران و عراق خواند و قطعنامه‌ای خنثی از نظر حقوقی صادر کرد، در حالی که در این قطعنامه به جای لفظ وضعیت که بیانگر شرایط جنگی نیست، باید از واژه‌هایی همچون تجاوز یا منازعه استفاده می‌شد. در حقیقت این قطعنامه به هیچ وجه به نفع ایران نبود. رئیس‌جمهور ایران (ابوالحسن بنی‌صدر) روز 12 مهر 1359، در پاسخ به این قطعنامه اعلام کرد تا زمانی که تجاوز عراق علیه جمهوری اسلامی ایران ادامه دارد و نیروهای عراق در داخل خاک ایران به اقدامات تجاوزکارانه و خرابکارانه ادامه می‌دهند، پیشنهادهای دبیرکل و قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل نمی‌تواند مورد قبول ایران باشد.
البته عراق بلافاصله از شورای امنیت تشکر کرد و این قطعنامه و اجرای آتش‌بس را پذیرفت. این در حالی بود که بخش‌های عمده‌ای از سرزمین ایران در اشغال ارتش عراق بود و این کشور می‌توانست از این امکان برای چانه‌زنی استفاده کند.
قطعنامه 479 شورای امنیت عملاً نتوانست گامی در جلوگیری از تجاوز عراق و ادامه جنگ تحمیلی بردارد. [16]
[1]. پورداراب، سعید، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج 2 - غرش توپ‌ها، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384، ص 64.
[2]. پارسادوست، منوچهر، نقش سازمان ملل در جنگ ایران و عراق، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1371، ص 22 و 34.
[3]. همان، ص 21.
[4]. همان، ص 22.
[5]. همان، ص 37.
[6]. همان، ص 40،41 و 42.
[7]. همان، ص .43
[8]. همان، ص 45.
[9]. همان، ص 56، 57، 63، 64 و 66.
[10]. همان، ص 68.
[11]. همان، ص 68.
[12]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج 1، تهران، مرزوبوم، 1391، ص 271 و 272.
[13]. خرمی، محمدعلی، جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل، ج 1، تهران مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران، 1387، ص 55.
[14]. علایی، حسین، همان، ص 272.
[15]. پارسادوست، منوچهر، همان، ص 39 و 40.
[16]. علایی، حسین، همان، ص 273.
