چمران به روایت همسر شهید

زینب احمدی
25 بازدید

کتاب «چمران به روایت همسر شهید» خاطرات غاده جابر، همسر شهید مصطفی چمران، است.

این کتاب نخستین کتاب از مجموعه کتاب‌های «نیمه پنهان ماه» از انتشارات روایت فتح است که به زندگی شهدا به روایت همسرشان می‌پردازد.

کتاب «چمران به روایت همسر شهید» شامل خاطراتی از زمان آشنایی غاده جابر با شهید مصطفی چمران تا زمان شهادت و کمی بعد از آن است.

مصطفی چمران، دانش‌آموخته فیزیک پلاسما در دانشگاه برکلی آمریکا و بنیان‌گذار جنگ‌های نامنظم شناخته می‌شود. وی پیش از انقلاب اسلامی با دعوت امام موسی‌صدر به لبنان رفت و هشت سال آنجا ماند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران وزیر دفاع دولت موقت جمهوری اسلامی، نماینده مجلس شورای اسلامی و فرمانده ستاد جنگ‌های نامنظم در جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران بود.

چاپ اول کتاب «چمران به روایت همسر شهید» در سال 1378 در 72 صفحه، در قطع پالتویی، با جلد نرم، با بهای 3000 ریال و شمارگان 5500 نسخه، توسط انتشارات روایت فتح منتشر شده است. نویسنده کتاب حبیبه جعفریان و طراح جلد رضا عابدینی است. طرح جلد چهره نیم‌رخ شهید چمران است. صفحه ابتدایی کتاب نیز تصویر سیاه و سفید شطرنجی شهید چمران است. بعد از صفحه شناسنامه، مقدمه و صفحه بعد مشخصات شهید مصطفی چمران در پایین صفحه درج شده ‌است. کتاب فاقد فهرست مطالب و فصل‌بندی است و متن گفته‌های غاده جابر پشت‌سر هم (شبیه به تمام سری کتاب‌های نیمه پنهان ماه) تدوین شده‌ است. سیزده صفحه پایانی کتاب، تصاویری از شهید چمران و یک دستنوشته از اوست. در پشت جلد کتاب قسمتی از مقدمه آمده است.

کتاب، موجز، پربار و بدون حاشیه‌گویی است. محتوای کتاب با دو زاویه دید نوشته شده است. زاویه دید نویسنده (سوم شخص) و زاویه دید غاده جابر (اول شخص). غاده جابر نویسنده، خبرنگار و شاعری است که مطالبش در روزنامه‌ها چاپ می‌شد و این مقدمه آشنایی مصطفی چمران با او است. جابر خاطراتش را با بیزاری از جنگ و بیرازی از مردان جنگ شروع می‌کند. او در ابتدا اندکی از زندگی شخصی‌اش در لبنان را شرح داده و اینکه دختر یک تاجر ثروتمند لبنانی بوده؛ سپس از ماجرای ملاقات با امام موسی صدر و به‌تدریج آشنایی با مصطفی چمران گفته‌است. غاده جابر در ابتدا از ملاقات با دکتر چمران به‌دلیل وجه نظامی او اکراه داشت؛ اما با دیدن تابلو نقاشی به نام «شمع» که چمران نقاش آن بود، به او احساس ملایم‌تری پیداکرد. مخالفت خانواده غاده جابر با ازدواج او با دکتر چمران در ابتدا و بعد از مدتی موافقت آنها، شروع زندگی مشترکشان در مدرسه جبل‌عامل در کنار کودکان بی‌سرپرست لبنانی، توصیفات غاده جابر از اخلاقیات و روحیات دکتر چمران در زندگی با او، بازگشت دکتر چمران به ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی،‌ آغاز غائله کردستان و رفتن دکتر چمران به آنجا برای شکستن محاصره شهر پاوه،‌ رفتن غاده جابر به پاوه، شروع حمله عراق به ایران و رفتن دکتر چمران به اهواز برای مبارزه با حمله دشمن خارجی،‌ زخمی‌شدن او در محاصره سوسنگرد،‌ اعلام خبر شهادتش (توسط چمران) قبل از وقوع به غاده جابر برای آماده‌کردن او، خبر شهادت دکتر چمران به همسرش و ماندن غاده جابر در ایران به امر همسرش، محتوای خاطرات کتاب است.[1]

غاده جابر درباره نظر امام موسی‌صدر در مورد ازدواج او با دکتر چمران می‌گوید: «شما با مرد بزرگی ازدواج کرده‌اید. خدا بزرگ‌ترین چیز عالم را به شما داده.»[2] در جایی دیگر می‌خوانیم: دو ماه از ازدواج غاده و مصطفی می‌گذشت که دوستِ غاده مسئله را پیش کشید: «غاده! در ازدواجِ تو یک چیز بالاخره برای من روشن نشد. تو از خواستگارهایت خیلی ایراد می‌گرفتی، این بلند است، این کوتاه است... حالا من متعجبم چطور دکتر را که سرش مو ندارد قبول کردی؟» غاده یادش بود چطور با تعجب دوستش را نگاه کرد، حتی دلخور شد و بحث کرد که «مصطفی کچل نیست، تو اشتباه می‌کنی.» آن روز همین که رسید خانه در را باز کرد و چشمش افتاد به مصطفی، شروع کرد به خندیدن... گفت: «مصطفی، تو کچلی؟ من نمی‌دانستم!» و آن وقت مصطفی هم شروع کرد به خندیدن و حتی قضیه را برای امام موسی هم تعریف کرد. از آن به بعد آقای صدر همیشه به مصطفی می‌گفت: «شما چه‌کار کردید که غاده شما را ندید؟»

بعد از شهادت دکتر چمران، غاده که خاطرات همسر را در ذهن مرور می‌کند، یاد حضور دکتر چمران در لبنان می‌افتد که امام موسی‌صدر برایش فال حافظ گرفته بود: «امام موسی خودش جریان فال حافظ را برای او گفت و بعد هم برایش فال گرفت. آمد که: الا یا ایها الساقی ادرکاسا و ناولها، که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل‌ها».[3]

این کتاب تا سال 1402، 37 بار توسط موسسه فرهنگی روایت فتح تجدید چاپ شده‌ است. طرح جلد در چاپ دوم، در سال1380 تغییر کرده و تصویر یک ماه در وسط جلد و نام کتاب درون این ماه نوشته شده و پشت جلد تصویر کوچکی از شهید چمران آمده است. در چاپ بیست‌وهشتم، سال 1397، قطع کتاب از پالتویی به جیبی تغییر یافته و جنس جلد پارچه جیر است. در چاپ سی‌وششم، سال 1401، دوباره جنس جلد، مقوایی است. البته در تجدید چاپ، محتوای کتاب تغییر نکرده است.

ترجمه انگلیسی و عربی کتاب، ۱۶ آذر ۱۴۰۱ در شصت‌وچهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب بیروت رونمایی شد.[4] نسخه الکترونیکی کتاب در سایت طاقچه و کتابراه موجود است.[5] نسخه صوتی کتاب نیز در سایت‌های «نوار،[6] شنوتو[7] و صوت تبیان[8]» در دسترس است. ستون سایت مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی‌صدر با مطلب «محبتی که با نقاشی یک شمع شروع شد»، سایت تاریخ شفاهی ایران با مطلب «اول شخص غائب»، سایت نمکتاب با مطلب «عاشقانه‌ای که سرآغازش دنیا و مقصدش آسمان است»، خبرآنلاین با مطلب «یک کتاب خوب/ روایتی جذاب از خاطرات همسر شهید مصطفی چمران»، سایت حلقه وصل با مطلب «حکایت همراهی غاده با مصطفی»، همچنین سایت تبیان و باشگاه خبرنگاران جوان به معرفی این کتاب پرداخته است.[9]

[1]. جعفریان، حبیبه، نیمه پنهان ماه (دکتر مصطفی چمران به روایت همسر)، تهران، روایت فتح، ص ۱8-۱6.

[2]. همان، ص ۳۴.

[3]. همان، ص 51.

[4]. سایت ایبنا https://www.ibna.ir/news/329801/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-

[5]. سایت طاقچه، https://taaghche.com/book/832/%DA؛ سایت کتابراه https://www.ketabrah.ir/%DA%A9

[6]. https://www.navaar.ir/

[7]. https://shenoto.com/

[8]. https://sound.tebyan.net/

[9]. سایت امام موسی‌صدر http://www.imam-sadr.com/%D8%؛ سایت آخرین خبر https://akharinkhabar.ir/book/6921795؛ سایت نسیم آنلاین https://www.nasim.news/%D8%A8%D8%؛ سایت تاریخ شفاهی ایران http://oral-history.ir/?page=post&id=3412؛ سایت نمکتاب https://namaktab.ir/%D؛ سایت حلقه وصل http://hvasl.ir/news/2769 ؛ سایت باشگاه خبرنگاران جوان https://www.yjc.ir/fa/news/؛ سایت تبیان https://article.tebyan.net/