مکان‌ها
طلائیه
افسانه صادقی
2578 بازدید
طلائیه منطقه خشکی است در انتهای جنوب غربی دشت آزادگان و در غرب کیلومتر 45 جاده اهواز ـ خرمشهر که در همان روزهای آغاز جنگ تحمیلی عراق برضد ایران به اشغال دشمن درآمد و اردیبهشت 1361، در عملیات بیت‌المقدس آزاد شد.
اصل کلمه طلائیه، طلایه است به معنی مرز که اصطلاحی محلی است و به قطعه زمینی اطلاق می‌شود که حائل بین دو سرزمین ناهمگون است.[1]
طلائیه از توابع بخش هویزه و دهستان بنی‌صالح است و در منتهی‌الیه جنوب غربی دشت آزادگان واقع شده است. از جنوب و غرب به کشور عراق و از شرق به کوشک و از شمال به سه‌راهی فتح و چهارراه برزگر محدود می‌شود. در غرب طلائیه هورالهویزه و سه طرف آن بیابانی است. مرز ایران در محدوده طلائیه به صورت یک زاویه قائمه است که به آن دال طلائیه گفته می‌شود. در اواسط تابستان، حرارت در این منطقه گاهی از پنجاه درجه سانتی‌گراد هم می‌گذرد. زمین طلائیه هموار و پوشیده از خاک و رسوب نمک است. هنگام بارندگی و با طغیان آب هور، بخش‌های زیادی از طلائیه به زیر آب می‌رود و همین امر باعث باتلاقی شدن منطقه در ماه‌های خاصی از سال می‌شود.[2]
سابقه جنگ در طلائیه، به جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد. تعداد یازده یا سیزده نفربر و تانک در زمان رضاشاه در آن اطراف بوده که انگلیسی‌ها آنها را بمباران می‌کنند.[3]
پاسگاه طلائیه قدیم و جدید کنار مرز و پس از مناطق ترازی و کوشک در نزدیکی جزایر مجنون واقع شده است و در واقع مرز بین خشکی و هور در این منطقه محسوب می‌شود. قبل از شروع رسمی جنگ تحمیلی، عراقی‌ها در این منطقه تحرکاتی نظیر تیراندازی به سوی پاسگاه‌های مرزی و احداث سنگر در مقابل آنها، استقرار نیرو و تانک در برابر پاسگاه طلائیه قدیم، پروازهای شناسایی بر فراز منطقه و بازداشت صیادان بومی انجام می‌دادند.[4]
در آغاز جنگ تحمیلی، محور نشوه ـ طلائیه ـ جفیر یکی از محورهای اصلی تهاجم ارتش عراق به خوزستان بود. ارتش عراق برای پیشروی به سوی حمیدیه و اهواز، از این معبر نظامی وارد خاک ایران شد. اول مهر 1359، لشکر 5 مکانیزه عراق پس از شکست نیروهای مرزی ایران، طلائیه را اشغال کرد و با مجهزترین موانع و استحکامات همچون انواع دژ، میادین مین، تله‌های انفجاری، سنگرهای بتنی و سیم‌های خاردار و ایجاد خاکریزهای مثلثی، مواضع خود را مستحکم کرد.[5]
در مرحله دوم عملیات بیت‌المقدس، رزمندگان ایرانی 16 اردیبهشت 1361، از مرز حدود بیست کیلومتر تا شلمچه و زید پیشروی کردند. عراقی‌ها 18 اردیبهشت، شدیدترین ضدحمله را انجام دادند که از 8 صبح تا 5 بعدازظهر ادامه داشت. مقاومت ایرانی‌ها در این روز موجب شد به دوازده کیلومتری بصره برسند. عراقی‌ها 19 اردیبهشت از این منطقه عقب‌نشینی کردند و به طلائیه رفتند. از طرفی، نیروهای قرارگاه قدس هم برای تعقیب عراقی‌ها به طلائیه اعزام و در آنجا مستقر شدند. عراقی‌ها که توان مقابله نداشتند ناچار عقب‌نشینی کردند و بخش‌های زیادی از طلائیه همان روز بدون درگیری آزاد شد.[6]
بعد از عملیات بیت‌المقدس، ارتش عراق تصمیم به تسلیح زمین و تقویت موانع در کل جبهه‌ها گرفت و در هر منطقه‌ای بنا به شرایط همان منطقه اقدامات لازم را انجام می‌داد. براین‌اساس، در منطقه طلائیه به دلیل همجواری با هورالهویزه، آب‌گرفتگی عظیمی ایجاد کرد و در هر جای این منطقه موانع و سنگرهای کمین و خاکریزهای متعدد ایجاد کرد.[7]
طلائیه یکی از محورهای مهم عملیات خیبر و بدر و کلید حفظ جزایر مجنون در طول جنگ بود؛ چراکه تصرف طلائیه به معنی تثبیت پیشروی ایران در هور بود. عملیات خیبر در 3 اسفند 1362 با هدف عبور از هور و تهدید بصره از شمال، در دو محور مستقل هورالهویزه و زید آغاز شد. در این عملیات رزمندگان باید از این منطقه به جزایر مجنون شمالی و جنوبی و تأسیسات آن شامل دکل‌های برق، دکل‌های تقویتی رادیو و تلویزیون، کارخانه‌های کاغذسازی و جاده‌های نفت یورش می‌بردند. در مرحله دوم عملیات خیبر، تمرکز آتش ارتش عراق در طلائیه، فوق‌العاده سنگین بود. طوری که در یک لحظه ده‌ها قبضه سلاح منحنی‌زن از جمله توپ و خمپاره، هم‌زمان بر روی این نقطه آتش می‌ریختند و به قول رزمندگان زمین طلائیه را شخم می‌زدند. میزان اجرای آتش توپخانه و ادوات ارتش عراق در این منطقه را بیش از ده‌ها هزار گلوله توپ، کاتیوشا و خمپاره تخمین زده‌اند. به دلیل اهمیتی که منطقه طلائیه در کل عملیات خیبر داشت، مسئولان در اتاق جنگ ضرورت مقاومت و ایستادگی نیروها را مدام گوشزد می‌کردند.[8]
بعد از دو هفته نبرد سنگین و بمباران شیمیایی عراق در منطقه و شهادت جمعی از رزمندگان و فرماندهان، ازجمله محمدابراهیم همت، فرمانده لشکر 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله و حمید باکری، جانشین فرمانده لشکر 31 عاشورا، جزایر مجنون به دستور امام خمینی حفظ شد.[9] حسین خرازی، فرمانده لشکر 14 امام حسین‌علیه‌السلام و احمد کاظمی، فرمانده تیپ نجف اشرف نیز در این عملیات مجروح شدند.[10]
بااینکه جمهوری اسلامی ایران، رسماً قطعنامه 598 را پذیرفته بود، ارتش عراق 4 تیر 1367 در محور طلائیه، کوشک و ایستگاه حسینیه نبرد سنگینی با هدف تصرف اهواز آغاز کرد. اما با مقاومت رزمندگان ایران، با شکست بسیار سنگین و تلفات زیاد مجبور به عقب‌نشینی شد.[11]
نیمه اول 1372، یگان‌های سپاه پاسداران که در زمان جنگ در منطقه طلائیه عملیات کرده بودند، به این منطقه آمدند و با تشکیل گروه تفحص، پیکرهای زیادی از شهیدان را جمع‌آوری کردند.[12]
چندی بعد، در مکانی که تعداد زیادی از شهیدان کشف شد، حسینیه‌ای به نام حسینیه حضرت عباس‌علیه‌السلام بنا شد که در آن پنج شهید گمنام به خاک سپرده شده است. این یادمان در هشت‌کیلومتری غرب پاسگاه طلائیه قدیم و در منتهی‌الیه جنوب غربی مرز (در نزدیکی دال طلائیه) واقع شده است و در فاصله سیصدمتری سه‌راه شهادت قرار دارد. به‌رغم اینکه عملیات اکتشاف نفت، این مناطق را تا حدودی دستخوش تغییر کرده، دژها و خاکریزهای عملیاتی در جنوب و غرب این یادمان هنوز مشهود است.[13]
[1]. میرخانی، مسعود، قطعه‌ای از آسمان: طلائیه، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، سازمان هنری و ادبیات دفاع مقدس، 1393، ص15.
[2]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی1: خوزستان در جنگ، تهران: صریر، 1389. ص177.
[3]. میرخانی، مسعود، قطعه‌ای از آسمان: طلائیه، ص17.
[4]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی1، ص177.
[5]. نجیمی، محمود، آنچه در طلائیه گذشت: خاطرات محمود نجیمی از لشکر 14 امام حسین(ع) اصفهان: دارخوین، 1395، ص17.
[6]. میرخانی، مسعود، قطعه‌ای از آسمان: طلائیه، ص23 و 24.
[7]. نگین ایران، سال سیزدهم، ش53، تابستان 1394، ص140.
[8]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی1، ص178.
[9]. نجیمی، محمود. آنچه در طلائیه گذشت، ص86.
[10]. میرخانی، مسعود، قطعه‌ای از آسمان: طلائیه، ص80.
[11]. احدی، محمد، بنده‌علی، حجت‌الله، یادمان‌های دفاع مقدس، تهران: مرکز آموزشی و پژوهشی شهید سپهبد صیاد شیرازی، 1395. ص82.
[12]. نجیمی، محمود، آنچه در طلائیه گذشت، ص17 و 18.
[13]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی1، ص178.
