مکان‌ها
شرهانی
مریم بدر رجایی
2797 بازدید
منطقه عملیاتی شرهانی، در بخش موسیان شهرستان دهلران، دهستان عین‌خوش، در فاصله 65کیلومتری جنوب‌شرقی شهر دهلران و صدکیلومتری غرب اندیمشک، بر روی ارتفاعات حمرین قرار دارد و حد شمالی منطقه عمومی فکه محسوب می‌شود؛ ازاین‌رو، به آن شاخ فکه هم می‌گویند. عملیات‌های محرم و والفجر 1، میان تپه‌ماهورهای شنی و کانال‌های طبیعی و مصنوعی این منطقه اجرا شده است.
بیشتر مناطق مرزی، در جنگ تحمیلی نام‌گذاری و مشهور شدند. قسمت عمده شرهانی، در خاک عراق قرار دارد و چون مدت زیادی، خط پدافندی رزمندگان ایرانی در این نقطه، داخل خاک عراق قرار داشت، تمام این منطقه به شرهانی شهرت پیدا کرده است. فاصله شرهانی تا جاده دهلران ـ اندیمشک و پادگان عین‌خوش، حدود بیست کیلومتر است و این ارتباط، از طریق جاده شهید خرازی و پل شهید ایوبی میسر می‌شود. وجود ارتفاعات 178 و 175 که میدان دید گسترده‌ای به دشت دهلران و عین‌خوش در شرق و سرتاسر استان میسان عراق در غرب دارد، بر اهمیت نظامی منطقه می‌افزاید.[1]
عراق 31 شهریور 1359، جنگ را شروع کرد و همان روز اول، همه پاسگاه‌های منطقه را درگیر کرد. عراق، برای تهاجم در محور شمال خوزستان، دو فلش طراحی کرده بود که یکی از آن‌ها، از فکه آغاز می‌شد و دیگری، از شرهانی در شمال فکه. مسیر اول، از برقازه، چنانه و تپه‌های ابوصلیبی خات می‌گذشت و مسیر دوم، از چم‌سری، عین‌خوش و امام‌زاده عباس. با الحاق این دو فلش بعد از پل نادری، اهواز تهدید جدی می‌شد.
بعدازظهر 31 شهریور، هواپیماهای عراق، مراکز مهم نظامی دزفول و از جمله پایگاه شکاری دزفول و پادگان کرخه را که تیپ 2 لشکر زرهی اهواز در آن مستقر بود، بمباران کردند. بعد از آن، لشکر 1 مکانیزه ارتش عراق، از محور فکه و لشکر 10 زرهی از محور شرهانی وارد خاک ایران شدند.[2]
مرزداران ژاندارمری، یگان‌های پراکنده‌ای از لشکر 92 زرهی، گروهی از پاسداران و نیروهای مردمی دزفول، در هر دو محور، مقابل عراقی‌ها ایستادند. روز اول، نیروهای گروه رزمی 37 زرهی شیراز مقاومت کردند و نگذاشتند عراقی‌ها پاسگاه فکه را مثل بسیاری دیگر از پاسگاه‌ها اشغال کنند. ارتش عراق، در روز اول، پاسگاه شرهانی را گرفت و تا پایان روز به دامنه‌های ارتفاعات حمرین رسید.
روز دوم، عراقی‌ها پاسگاه فکه را از جنوب دور زدند و به سمت چنانه پیش رفتند. در محور شرهانی هم ارتش عراق، مدافعان کم‌شمار را عقب زد و پاسگاه‌های ربوط، چم‌سری و نهر عنبر در غرب رودخانه دویرج را اشغال کرد.
پیشروی عراقی‌ها در محور شرهانی، سریع‌تر بود؛ طوری که روز چهارم جنگ، از عین‌خوش گذشتند و به پل نادری رسیدند. همان روز، گروه رزمی 141 از لشکر 21 حمزه که به منطقه اعزام شده بود، به علت قطع راه‌آهن اندیمشک ـ اهواز، در دوکوهه پیاده شدند و ناچار به نزدیک‌ترین جبهه یعنی غرب کرخه رفتند تا به مدافعان برقازه کمک کنند. مدافعان فکه همچنان در برقازه مقاومت می‌کردند که شب پنجم مهر، عراقی‌ها راه پل را بستند و مدافعان فکه را محاصره کردند. مدافعان، ناچار از طریق کرخه عقب آمدند و گروهی هم در کرخه غرق شدند. غروب ششمین روز مهر، عراقی‌ها موقعیت خود در غرب کرخه را محکم کردند و شرهانی و فکه، عقبه جبهه دشمن شد.[3]
نخستین باری که پس از آغاز جنگ، نیروهای خودی به منطقه شرهانی رسیدند، در عملیات محرم (آبان 1361) بود. عملیات محرم، بزرگ‌ترین عملیات پس از عملیات رمضان بود. در این زمان، قوای نظامی کشورمان در پی آن بودند که با کسب موفقیت در جبهه‌های جنگ، جو سنگین روانی دشمن را بشکنند.[4]
بعد از عملیات محرم، در منطقه شرهانی خط پدافندی تشکیل شد و تا عملیات والفجر 1، عملیاتی در این منطقه اجرا نشد. سه ماه پس از عملیات ناموفق والفجر مقدماتی، عملیات والفجر 1 در 21 فروردین 1362 آغاز شد و با وجود موانع انبوه دشمن و حضور وسیع نیروهای عراق در منطقه، رزمندگان ایرانی توانستند دشمن را عقب برانند.[5]
بعد از عملیات والفجر 8، عراق به منظور جبران بخشی از شکست خود در فاو و بازسازی روحی و روانی نیروهایش، استراتژی دفاع متحرک را در دستور کار خود قرار داد. بر این اساس، عراق، سلسله‌عملیات‌هایی را برای بازپس‌گیری مناطق حساس شروع کرد که تک آن‌ها به شرهانی، یکی از این عملیات بود.
عراق در اولین حمله به شرهانی و پیچ‌انگیزه در 18 فروردین 1365، یکی از ارتفاعات مهم به نام تپه 175 را تصرف کرد. روز بعد، به منطقه پیچ‌انگیزه حمله و پس از درگیری مختصری، ناچار عقب‌نشینی کرد. خط پدافندی شرهانی را ارتش نگهداری می‌کرد. عراق مصمم بود این ارتفاعات و تلمبه‌خانه نفت شرهانی را به دست بگیرد، اما مقاومت نیروهای ایرانی، امکان رسیدن به چنین هدفی را نداد.
در ساعت 5 صبح 10 اردیبهشت 1365، عراق بار دیگر با اجرای آتش تهیه سنگین، هجوم به منطقه فکه را آغاز کرد و پس از ساعتی، از خاکریز خود حرکت کرد و حدود ساعت 8 صبح، در سه محور به خاکریز نیروهای ایرانی رسید. خطوط ایران، در هر سه محور شکسته شد. عراق به خاکریزها وارد شد، تا ساعت 11 صبح به پیشروی خود ادامه داد و در سه ساعت، بیش از هفت کیلومتر پیشروی کرد. در این حمله، گروهی از نیروهای مدافع اسیر شدند و تلویزیون بغداد، تصاویر آن‌ها را نمایش داد. افزون بر آن، چندین تانک و نفربر نیز به غنیمت دشمن درآمد. یگان‌هایی از لشکر 10 سیدالشهدا‌علیه‌السلام و 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله، بلافاصله به شرهانی اعزام شدند تا در برابر هجوم ارتش عراق ایستادگی کنند؛ که در نهایت دشمن را متوقف کردند.[6]
با پایان جنگ، گروه‌های تفحص از لشکرهای 14 امام حسین‌علیه‌السلام، 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله، 31 عاشورا و 19 فجر و کمیته جست‌وجوی مفقودین در این منطقه مستقر شدند و اقدام به جمع‌آوری پیکر شهدا کردند. معراج شهدا و چند سنگر با حال و هوای دوران دفاع مقدس، در شرهانی احداث شده است.[7]
شرهانی اکنون اثری ملی و جزو میراث معنوی ایران به شمار می‌رود. این اثر پژوهش و مستندسازی شده و در ۸ مهر ۱۳۸۷ با شماره ۲۳۴۷۲ در فهرست میراث معنوی ایران به ثبت رسیده است.[8]
[1]. فرودی، قاسم، اطلس مناطق عملیاتی غرب و جنوب غرب، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1395، ص82.
[2]. آقامیرزایی، محمدعلی، شرهانی و ابوقریب، تهران: سازمان هنری و ادبیات دفاع مقدس، 1393، ص15 و 16.
[3]. شیرعلی‌نیا، جعفر و زاهدی، سعید، قمقمه‌های تشنه: روایت فکه، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و بسیج، 1388، ص25 و 26.
[4]. آقامیرزایی، محمدعلی، شرهانی و ابوقریب، ص31 و 32.
[5]. همان، ص43 و 48.
[6]. همان، ص60-57.
[7]. فرودی، قاسم، اطلس مناطق عملیاتی غرب و جنوب غرب، ص82.
[8]. آقامیرزایی، محمدعلی شرهانی و ابوقریب، ص100.
