جنگ‌افزار

هلی‌کوپتر جت رنجر

محسن شیرمحمد
67 بازدید

در دوران دفاع مقدس، بالگرد جت رنجر در پشتیبانی و شناسایی هوایی از نیروهای نظامی ایران نقش داشت.

بالگرد AB-206 (آگوستابِل 206) جت رِنجِر ساخت شرکت آگوستابل ایتالیا (تحت امتیاز از شرکت بوئینگ آمریکا) است. گنجایش این بالگرد در شرایط استاندارد، 5 نفر و با یک موتور دارای حداکثر سرعت 234 کیلومتر در ساعت (در سطح دریا) و حداکثر زمان پرواز 45/2 ساعت است و تا 1500 پوند بار خارجی را می‌تواند حمل کند.‌‌[1] از جت رنجر برای شناسایی، فرماندهی و کنترل، پست دیده‌بانی، تنظیم تیر توپخانه و نامه‌رسانی استفاده می‌شود.‌‌[2] جت رنجر به علت کوچک بودن، دارای قدرت مانور بیشتری است، به همین خاطر برای شناسایی در مناطق کوهستانی مورد استفاده بیشتری قرار می‌گیرد.‌‌[3]

جت رنجر ابتدا در سال 1347 وارد نیروی هوایی ارتش ایران شد.‌‌[4] سپس در سال 1348 تعداد 150 فروند از آن از شرکت اگوستابل ایتالیا‌‌[5] برای هوانیروز خریداری و هم‌زمان تعدادی افسر و درجه‌دار برای گذراندن دوره خلبانی و فنی این نوع بالگرد به ایتالیا فرستاده شدند.‌‌[6] پس از بازگشت استاد خلبانان ایرانی از ایتالیا، هوانیروز آموزشگاه خلبانی بالگرد در گردان هوانیروز اصفهان تأسیس کرد که در آن به دانشجویان جدید فقط دوره پرواز جت رنجر 206 آموزش داده می‌شد. در این آموزشگاه، خلبانان بالگرد نیروی هوایی، شهربانی و ژاندارمری نیز تحت آموزش جت رنجر 206 قرار می‌گرفتند.‌‌[7] سال 1354 این آموزشگاه تعطیل و مرکز آموزش هوانیروز تشکیل شد. در مرکز جدید، هر دانشجوی خلبانی 110 ساعت پرواز آموزشی با جت رنجر 206 انجام می‌داد.‌‌[8] البته آموزش‌های فنی دوره عمومی جت رنجر 206 برای افسران و درجه‌داران نیز در این مرکز برگزار می‌شد.‌‌[9]

در سال 1352 جدول سازمان هوانیروز و یگان‌های زیرمجموعه آن به تصویب رسید. قرار بود در سال 1357 پایگاه‌های هوانیروز عملیاتی شوند اما به علل گوناگون این طرح به تعویق افتاد و عملیاتی شدن آن‌ها برای اواخر سال 1360 برنامه‌ریزی شد.‌‌[10] بالگردهای جت رنجر در گردان تک پایگاه‌های هوانیروز کرمانشاه، مسجدسلیمان ، کرمان و گروه پشتیبانی عمومی پایگاه اصفهان مستقر شدند.‌‌[11]

در سال 1348 همزمان با تعلیم بالگرد 206‌‌[12] برای دانشجویان خلبانی ژاندارمری، هواپیمایی ژاندارمری نیز 14 فروند جت رنجر دریافت و از آن استفاده کرد.‌‌[13]

در نهایت تا سال 1359، هوانیروز به 204[14] و نیروی هوایی به 6 فروند جت رنجر مجهز شدند.‌‌[15]

با حمله دشمن در 31 شهریور 1359، تعداد زیادی بالگرد و از جمله جت رنجر 206 از پایگاه‌های اصفهان، کرمان و مسجدسلیمان به خوزستان فرستاده شدند. به عنوان نمونه، در هفت روز ابتدای جنگ در غرب دزفول و شوش، بالگردهای 206 به همراه سایر بالگردهای هوانیروز 835 ساعت پرواز عملیاتی انجام دادند.‌‌[16] بالگردهای جت رنجر با پرواز در مناطق عملیاتی، محل استقرار نیروهای دشمن را شناسایی و در بعضی مواقع نیز با ترابری فرماندهان ارتش، از نزدیک آنها را با وضعیت دشمن آشنا می‌کردند.‌‌[17]

با آغاز سلسله عملیات آزادسازی خوزستان، هوانیروز همراه با سایر یگان‌های ارتش و سپاه پاسداران، در منطقه حضور داشت. در عملیات ثامن‌الائمه و شکست حصر آبادان در مهر 1360، 600 ساعت پرواز به وسیله 46 فروند بالگرد و از جمله 2 جت رنجر متعلق به پایگاه کرمان در پشتیبانی رزمندگان اسلام انجام شد.‌‌[18]

آذر 1360 در عملیات طریق‌القدس نیز 40 فروند از انواع بالگردهای هوانیروز و از جمله یک فروند جت رنجر متعلق به پایگاه مسجدسلیمان و پایگاه پشتیبانی عمومی اصفهان،1483 ساعت پرواز انجام دادند و 4862 نفر از نیروهای ارتش و سپاه پاسداران را جابجا کردند.‌‌[19]

 در عملیات فتح‌المبین و آزادسازی بستان در فروردین 1361 نیز 4 فروند جت رنجر پایگاه کرمان، 4 جت رنجر پایگاه مسجدسلیمان و 4 جت رنجر پایگاه اصفهان به همراه سایر بالگردهای هوانیروز با انجام 3500 سورتی پرواز،2840 نفر از رزمندگان اسلام را جابجا کردند.‌‌[20] در عملیات بیت‌المقدس در اردیبهشت و خرداد 1361 که منجر به آزادسازی خرمشهر شد، هوانیروز با 95 فروند انواع بالگرد و از جمله 5 جت رنجر پایگاه اصفهان، 2 جت رنجر پایگاه مسجدسلیمان و 6 جت رنجر پایگاه کرمان، 5180 ساعت پرواز را برای پشتیبانی از نیروهای ایران انجام داد.‌‌[21]

هوانیروز در اسفند 1362 در عملیات خیبر برای تصرف جزایر مجنون در منطقه هورالعظیم، حضور داشت و در پشتیبانی تدارکاتی فعالیت می‌کرد.‌‌[22] در این عملیات 98 فروند بالگرد هوانیروز‌‌[23] و از جمله 2 فروند جت رنجر پایگاه کرمان، 2 جت رنجر پایگاه مسجدسلیمان و 2 جت رنجر پایگاه اصفهان‌‌[24] طی 1291 ساعت پرواز 19400 نفر از نیروهای ارتش و سپاه پاسداران را به داخل جزایر مجنون انتقال دادند.‌‌[25]

در اسفند 1363 در عملیات بدر (منطقه جزایر مجنون) نیز 2 فروند بالگرد جت رنجر متعلق به پایگاه پشتیبانی عمومی اصفهان شرکت داشتند.‌‌[26]

در عملیات والفجر-8 که با محوریت سپاه پاسداران منجر به تصرف فاو شد، هوانیروز با 80 فروند بالگرد و از جمله یک جت رنجر متعلق به پایگاه اصفهان، 2 جت رنجر پایگاه کرمان و 2 جت رنجر پایگاه مسجدسلیمان با 3938 ساعت پرواز به پشتیبانی از رزمندگان اسلام پرداخت.‌‌[27]

آخرین مورد حضور جت رنجر در دفاع مقدس مربوط به عملیات مرصاد در مرداد 1367 بود که 4 فروند جت رنجر متعلق به پایگاه کرمانشاه به همراه سایر بالگردهای هوانیروز 425 ساعت پرواز کردند و 3360 نفر از رزمندگان اسلام را به منطقه هلی‌برن کردند.‌‌[28]

یگان هوایی سپاه پاسداران نیز در سال ١٣٦١، به دو فروند بالگرد جت رنجر مجهز شد. در همان سال و پس از بازسازی دو فروند در صنایع پنها (پشتیبانی و نوسازی بالگردهای ایران) و دو فروند در یگان هوایی سپاه (توسط متخصصین سپاه)، تعداد این بالگرد در یگان هوایی سپاه پاسداران به ٦ فروند رسید و در اولین مأموریت خود در عملیات خیبر با پروازهای شناسایی شرکت کرد.[29] از سال 1362 و پس از پایان اولین دوره آموزش خلبانی و پس از عملیات خیبر، مأموریت‌های یگان بالگرد سپاه پاسداران آغاز شد و تا پایان جنگ تحمیلی، دو مأموریت آموزش و شرکت در عملیات‌، با بالگردهای جت رنجر انجام گرفت.‌‌[30]

در مجموع بالگردهای جت رنجر در دوران دفاع مقدس، 11 هزار ساعت پرواز کردند.‌‌[31]

سال 1367 سازمان صنایع دفاع، ساخت کارخانه نیمه‌تمام شرکت بل تکسترون آمریکا را برای تولید و تأمین بالگردهای ایران به پایان رساند و هم‌اکنون در دو بخش بال ثابت و بالگرد، در ساخت بالگرد و هواپیما و قطعات آن‌ها (از جمله جت رنجر) فعالیت می‌کند.‌‌[32] همچنین شرکت پنها (پشتیبانی و نوسازی هلی‌کوپترهای ایران) وابسته به وزارت دفاع نیز تعمیرات سنگین بالگردهای جت‌رنجر را بر عهده دارد. ‌‌[33]

پس از دفاع مقدس، بالگرد شاهد 278 (در سال 1380) به عنوان نخستین بالگرد ایرانی بر اساس جت رنجر، در صنایع دفاعی سپاه پاسداران طراحی و تولید شد و از آن به ‌عنوان بالگرد آموزشی، امداد هوایی و گشت پلیس استفاده می‌شود.‌‌[34]

اکنون سازه و بدنه بالگرد بل 206 در شرکت پنها (پشتیبانی و نوسازی بالگردهای ایران) نیز ساخته می‌شود.‌‌[i]

[1]. یاری، هوشنگ، هوانیروز نگاهی به گذشته، حال و آینده، سوره سبز،1392، ص 84 و 85.

[2]. اردشیرزاده، کریم، حماسه‌‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس، تهران، نودید طراحان، 1388، ص 256.

[3]. پوربزرگ وافی، علی‌رضا، سجیل آتش، ج 1، سازمان عقیدتی سیاسی ارتش،1380، ص 63.

[4]. نیروی هوایی در دفاع مقدس، تهران، ایران سبز، چ اول، 1389، ص 19.

[5]. معارف جنگ، تهران، انتشارات ایران سبز، 1393، ص 256.

[6]. همان، ص 256.

[7]. یاری، هوشنگ، همان، ص 168.

[8]. همان، ص 169.

[9]. همان، ص 170.

[10]. معارف جنگ، ص 256.

[11]. همان، ص 258 و 259.

[12]. شاه‌محمدی، حجت، تاریخچه هوانیروز از پیدایش تا تکامل، تهران، نشر شهید سعید محبی، 1382، ص167 تا 169.

[13]. قائم‌مقامی، جهانگیر، تاریخ ژاندارمری ایران، تهران، ژاندارمری، 1355، ص 432.

[14]. درویشی، فرهاد، تجزیه ‌و تحلیل جنگ ایران و عراق، ج 1: ریشه‌های تهاجم، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1378، ص 95.

[15]. زینلی، نصرالله، آماد و پشتیبانی هوایی در دفاع مقدس، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1394، ص 266.

[16]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 25.

[17]. یاری، هوشنگ، همان، ص 106.

[18]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 51 و 54

[19]. همان، ص 55 و 56.

[20]. همان، ص 64 و 65.

[21]. همان، ص 67 و 71.

[22]. یاری، هوشنگ، همان، ص 122.

[23]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 101.

[24]. همان، ص 96.

[25]. همان، ص 101.

[26]. همان، ص 103.

[27]. همان، ص 111 و 115.

[28]. همان، ص 167

[29]. «دیدار آسمانی نیروی هوایی سپاه تیر 82»، معاونت فرهنگی نیروی هوایی سپاه پاسداران، مرداد 1382، ص 16

[30]. یاری، هوشنگ، همان، ص 174.

[31]. معارف جنگ، ص 276.

[32]. همان، ص 257.

[33]. وب سایت شرکت پشتیبانی و نوسازی هلی‌کوپترهای ایران(پنها)، www.panha.ir/#services.

[34]. «آشنایی با بالگرد شاهد 278»، شرکت صنایع هواپیماسازی ایران،23 خرداد 1402، www.hesa.ir/hesa/home/Note/105166.

[35]. «بالگردهای ایران در کجا پشتیبانی و نوسازی می‌شوند»، خبرگزاری تسنیم،5 شهریور 1399،

www.tasnimnews.com/fa/news/1399/06/05/2335350.