مکان‌ها
جزیره مینو
مرضیه عابدینی
753 بازدید
جزیره مینو یکی از جزایر ایران در خلیج فارس است که در جنوب غربی و نزدیک فرودگاه آبادان قرار دارد. واحد ادوات سپاه آبادان در دوران جنگ تحمیلی در این جزیره مستقر بود.
بر اساس اسناد تاریخی، جزیره مینو از آغاز متعلق به ایران بوده است. این جزیره تا سیصد سال پیش کاملاً زیر آب قرار داشته و جزو بستر رود اروند به شمار می‌رفته است. به‌تدریج نیمی از جزیره از زیر آب بیرون آمده و طی صد سال مسکونی و آباد شده است.[1] پیش‌تر به خاطر اقامت شخصی به نام «حاج صَلبوخ» از طایفه «آل بوفرهان» در این جزیره، به نام «جزیره صَلبوخ» شناخته می‌شد[2] و مرکز آن «مُعَمَّرِه» نام داشت. بعدها نام این جزیره به «مینو» و در نهایت به «مینوشهر» تغییر یافت و مرکز بخش نیز «نوآباد» نامیده شد.[3] مینو یک واژه فارسی و ایرانی است. این جزیره یکی از جزایر ایرانی خلیج فارس است.[4] از لحاظ تقسیمات کشوری جزیره مینو قبلاً جزو شهرستان خرمشهر بود؛ ولی اکنون از توابع شهرستان آبادان است.[5] جزیره مینو دارای جمعیتی نزدیک به دوازده هزار نفر است. ساکنان جزیره پیرو دین اسلام، شیعه‌مذهب و عرب‌زبان هستند.[6]
مساحت این جزیره بیش از هشت کیلومتر مربع است و ارتفاع آن از سطح اروند به ده متر می‌رسد که با یک پل فلزی به طول 210 متر و عرض هشت متر با آبادان و خرمشهر مرتبط است. این پل که اهمیت ارتباطی فراوانی دارد، در سال 1349 ساخته شده است.[7]
پنج نهر در جزیره مینو جریان دارد که دو تای آن از رودخانه جُرُف و سه تای دیگر از اروندرود منشعب می‌شود. مردم جزیره به کشاورزی، ماهیگیری و پرورش دام مشغول‌اند. خاک جزیره با شصت گونه درخت نخل پوشیده شده است. محصول عمده این جزیره خرماست. جزیره مینو از معدود نقاطی از جهان است که در آن سیستم آبیاری به گونه‌ای طبیعی و با جزرومد انجام می‌شود. نخل‌های پرشمار این جزیره، اکوسیستم مناسبی برای زیست پرندگان مهاجر و همچنین نیزارهای انبوه آن، پناهگاه حیوانات وحشی ازجمله گراز است. در تابستان دمای آن به پنجاه درجه سانتی‌گراد می‌رسد.
پس از پیروزی انقلاب، ضدانقلاب با همراهی مزدوران حزب بعث عراق، با قاچاق سلاح از عراق از طریق اروند، مزدوران خود را مسلح و اقدام به خراب‌کاری، آدم‌ربایی، کشتار و توطئه می‌کرد. ازجمله در سال 1358 در روزهای محرم دسته‌های عزاداری اهالی جزیره را هدف آتش سلاح خود قرار دادند. در پاییز همان سال، رضا بندبهمن که نخستین فرمانده کمیته انقلاب اسلامی آبادان بود، توسط وابستگان به گروه مسلح شیخ مکّی فیصلی (یکی از شیوخ عرب خرمشهر و رئیس عشیره آل فیصل که پیش از انقلاب با ساواک همکاری داشت و چند دوره به عنوان نماینده مردم خرمشهر در مجلس شورای ملی حضور داشت.)[8] در جزیره مینو به شهادت رسید. این گروه که پس از پیروزی انقلاب به حزب بعث پناه برده و به عراق گریخته بودند، بارها در جزیره مینو، آبادان و خرمشهر بمب‌گذاری کردند و مردم بی‌گناه بسیاری را کشتند.[9]
چند ماه پیش از آغاز جنگ، یک افسر مخابرات عراقی به نام ابوعیاض به سپاه پاسداران مستقر در جزیره پناهنده شد. وی با کشف رمز مخابرات دستگاه‌های بعث توانست اطلاعات بسیاری در اختیار ایران بگذارد. سپاه جزیره نیز گزارش ساخت سنگرهای زرهی، استقرار توپخانه و ادوات آتش دوربرد و آرایش حمله نیروهای عراق را در مرز، به سپاه آبادان می‌فرستاد. عبدالحسن بنادری، فرمانده سپاه جزیره مینو و آبادان، با گزارش‌های خود تلاش داشت فرماندهان ارتش و دولت‌مردان ایران از جمله بنی‌صدر را آگاه کند که ارتش عراق برای یورشی سراسری آماده می‌شود.
در تابستان 1359، ضدانقلاب یازده گلوله خمپاره از دل نخلستان‌های جزیره مینو به سوی فرودگاه آبادان پرتاب کرد. اول شهریور 1359، یک قایق گشتی ایران در اروندرود در کنار مرزهای آبی جزیره مینو به دست پلیس عراق توقیف شد و سرنشینان آن تحویل سازمان امنیت بصره شدند.[10]
با آغاز حمله همه‌جانبه عراق در 31 شهریور 1359 و حرکت نیروهای زمینی دشمن در مرزهای خاکی شلمچه، مردم شلمچه به‌ناچار خانه و کاشانه خود را ترک کردند و به جزیره مینو آمدند و در خانه‌های مردم روستاهای جزیره ساکن شدند. با شروع حملات هوایی دشمن به مناطق مسکونی جزیره که موجب کشته و زخمی‌شدن تعداد زیادی از مهاجران و ساکنین شد، اهالی جزیره مجبور به ترک خانه و مزارع خود شدند. اشغال جزیره مینو اگرچه برای دشمن دشوار نبود، ولی بعثی‌ها می‌دانستند حفظ آن برایشان بسیار سخت و پرتلفات خواهد بود، چراکه نیروهای بومی و پاسداران سپاه آبادان به‌خوبی با جزیره آشنایی داشته و از پوشش متراکم نخلستان‌ها برای ضربه‌زدن به نیروهای بعث بهره خواهند گرفت. در پی کامل‌شدن اشغال خرمشهر، نیروهای بعث قصد داشتند با نصب پل بین خاک خود و جزیره مینو، محاصره آبادان را کامل کنند، اما با پایداری رزمندگان اسلام موفق نشدند.[11]
عملیات ظفر 2 در 17 خرداد 1364 در منطقه جزیره مینو انجام شد و رزمندگان ایران با گذشتن از اروند به عمق مواضع نیروهای بعث یورش بردند و موفق شدند تلفات بسیاری از آن‌ها بگیرند. همچنین همه سنگرهای انفرادی و اجتماعی دشمن در منطقه عملیاتی منهدم و بخشی از تجهیزات و ادوات آنان نابود شد. نیروهای خودی پس از این عملیات موفقیت‌آمیز، سالم به پایگاه خود بازگشتند.[12]
جزیره مینو، در جریان عملیات کربلای 4 در دی 1365، ازجمله محورهای عملیاتی بود. پاسگاه‌های مرزی در جزیره مینو نیز در طول جنگ هشت‌ساله به تبادل آتش با نیروهای دشمن می‌پرداختند.
پس از پایان جنگ، بیشتر اهالی به جزیره بازگشتند. ولی پاک‌سازی جزیره از مین، تا دو دهه پس از جنگ به طول انجامید. امروزه این جزیره زیبا یکی از مناطق گردشگری آبادان و همچنین جزو منطقه آزاد تجاری اروندرود نیز محسوب می‌شود.[13] زیارتگاه سیدغریب در جزیره مینو، بنایی صدساله دارد و برای مردم جزیره مقدس و مورد احترام است.
[1]. فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور جمهوری اسلامی ایران آبادان، ج90، تهران: وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، سازمان جغرافیایی، 1365، ص131.
[2]. محمدی، مصطفی، جزیره مینو، تهران: سازمان هنری و ادبیات دفاع مقدس، 1393، ص14 و 15.
[3]. فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور جمهوری اسلامی ایران آبادان، ص131.
[4]. محمدی، مصطفی، جزیره مینو، ص13و 97.
[5]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی1: خوزستان در جنگ، تهران: صریر، 1389، ص83.
[6]. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های استان خوزستان: شهرستان‌های آبادان، خرمشهر، دشت آزادگان، ج2، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1385، ص209.
[7]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی1، ص83.
[8]. یکتا، حسین، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب دوم: بحران در خوزستان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1377، ص214.
[9]. محمدی، مصطفی، جزیره مینو، ص18ـ15 و 20ـ22.
[10]. همان، ص27 و 29 و32.
[11]. همان، ص64 و 65 و 71 و 72.
[12]. بهروزی، فرهاد، تقویم تاریخ دفاع مقدس (خرداد خونین)، ج58، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1399، ص728.
[13]. محمدی، مصطفی، جزیره مینو، ص101ـ99.
