گروه‌ها، نهادها، سازمان‌ها
نیروی زمینی ارتش
محسن شیرمحمد
449 بازدید
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، مهم‌ترین بخش ارتش در جنگ تحمیلی بود.
تاریخچه تشکیل این نیرو به اوایل قرن 1300 و تشکیل قشون متحدالشکل بازمی‌گردد که از نظر سازمانی دارای پنج لشکر شد.[1] در ادامه و پس از جنگ جهانی دوم، در سال 1323، سازمان نیروی زمینی بار دیگر تغییر کرد. ده لشکر و دو تیپ مستقل تشکیل و کشور به‌منظور هدایت و اداره یگان‌های مستقر در مناطق مختلف، به پنج ناحیه نظامی تقسیم شد. سال 1335، ستاد کل ارتش به ستاد بزرگ ارتشتاران تبدیل و نیروی زمینی، صاحب یک فرماندهی مستقل شد. در سال 1342، در ساختار نیروی زمینی سه قرارگاه ارتش (یگان‌های مختلف تحت فرماندهی یک قرارگاه قرار گرفتند که عنوان ارتش یکم، دوم و سوم داشتند) نیز تشکیل شد. سال 1350، قرارگاه‌های ارتش منحل و قرارگاه‌های سپاه (یگان‌های مختلف که تحت فرماندهی سه قرارگاه ارتش بودند، تحت فرماندهی سه قرارگاه سپاه قرار گرفتند) جانشین آن‌ها شد و این قرارگاه‌ها نیز در سال 1353 منحل شد و لشکرها و تیپ‌های مستقل زیر نظر فرماندهی و ستاد نیروی زمینی قرار گرفت.[2] قبل از انقلاب اسلامی، نیروی زمینی توسعه زیادی یافت و نیروهای آن در سه لشکر زرهی، چهار لشکر پیاده و چهار تیپ مستقل سازمان‌دهی شدند. از نظر تجهیزات نیز در سال 1357 نیروی زمینی دارای 1735 تانک، 1075 نفربر و خودروی زرهی و حدود هزار عراده انواع توپ بود.[3] در سال 1357، هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی) دارای 207 فروند کبرا، 50 فروند بِل 205، 206 فروند بل 206، 285 فروند بل 214 و 90 فروند شنوک بود[4] و دو فروند اف 27، دو فروند جت فالکن 20 و چهار فروند کوماندر در ترابری به کار گرفته می‌شد.[5]
با وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357 به دلیل تعدیل‌های صورت‌گرفته، کاهش مدت زمان خدمت سربازی و سیاست خدمت کارکنان نظامی در محل دلخواه، از نظر نیروی انسانی تعداد نیروها به 150 هزار نفر کاهش یافت و توان عملیاتی نیروی زمینی به میزان زیادی افول کرد.[6]
با آغاز بحران‌های داخلی در مناطق مختلف کشور، یگان‌های نیروی زمینی درگیر مقابله با ضدانقلاب شدند. از اواخر اسفند 1357، یگان‌های نیروی زمینی به دفاع از پادگان‌های خود در مقابل گروه‌های تجزیه‌طلب در کردستان پرداختند.[7] در ادامه و تا شهریور 1360، نیروی زمینی در روند آزادسازی مناطق اشغالی در آذربایجان غربی و ازجمله اشنویه از دست ضدانقلاب نیز نقش داشت.[8]
با آغاز تهاجم سراسری ارتش عراق در شهریور 1359، یگان‌های نیروی زمینی مهم‌ترین بخش نیروهای مسلح ایران بودند که با وجود کاهش توان خود، به مقابله با دشمن پرداختند و به همراه سایر یگان‌های ارتش و نیروهای مسلح توانستند پیشروی دشمن را متوقف کنند.[9]
از سال دوم جنگ تحمیلی، نیروی زمینی ارتش به همراه سپاه پاسداران، نقش مهمی در آزادسازی مناطق اشغالی داشت. در عملیات ثامن‌الائمه و شکست حصر آبادان لشکر 77 شرکت داشت.[10]
در جریان عملیات طریق‌القدس نیز نیروی زمینی با هشت گردان تانک، هفت گردان مکانیزه، چهار گردان پیاده در قالب دو لشکر حضور داشت.[11] این عملیات که از 9 آذر 1360 آغاز شد، منجر به آزادسازی شهر بستان و حدود ششصد کیلومترمربع از اراضی اشغالی خوزستان شد.[12]
فروردین 1361 و در عملیات فتح‌المبین نیز نیروی زمینی با سه لشکر و چهار تیپ مستقل حضور یافت[13] که حدود 2200 کیلومترمربع از سرزمین‌های اشغالی غرب خوزستان در حدفاصل عین‌خوش تا فکه از اشغال دشمن آزاد شد.[14]
عملیات بزرگی 10 اردیبهشت 1361 با نام بیت‌المقدس آغاز شد که این بار نیز نیروی زمینی با سه لشکر و چهار تیپ مستقل شرکت کرد[15] که در نهایت منجر به آزادسازی جنوب غرب خوزستان و خرمشهر شد.
در عملیات رمضان در تیر 1361 نیز چهار لشکر و دو تیپ مستقل نیروی زمینی حضور داشتند.[16] عملیات مسلم‌بن‌عقیل در مهر 1361 در جبهه غرب و عملیات محرم در جبهه جنوب و منطقه موسیان در آبان 1361 نیز شاهد حضور یگان‌های نیروی زمینی بود.[17]
بهمن 1361 نیز عملیات والفجر مقدماتی و سپس در اردیبهشت 1362، عملیات والفجر 1 در منطقه شمال غرب خوزستان انجام شد که یگان‌های نیروی زمینی شرکت مؤثری داشتند.[18]
در عملیات خیبر در اسفند 1362 که منجر به تصرف جزایر مجنون در منطقه هورالعظیم شد و همچنین عملیات بدر که سال بعد در همین منطقه انجام شد نیز یگان‌های نیروی زمینی نقش ایفا کردند.[19]
سال 1364 دو عملیات با نام قادر 1 و 2 در منطقه مرزی پیرانشهر و جبهه شمال غرب انجام شد که در آن لشکر 23 نیروی زمینی نقش محوری داشت و برخی از ارتفاعات مرزی به تصرف نیروهای خودی درآمد.[20]
تا سال 1363 همه عملیات انجام‌شده به‌صورت مشترک بین نیروی زمینی ارتش و سپاه پاسداران انجام شد، ولی از این زمان به بعد، این دو نهاد نظامی به‌صورت مستقل از یکدیگر به عملیات پرداختند.[21] بااین‌حال در عملیات والفجر 8 که با محوریت سپاه پاسداران انجام و منجر به تصرف فاو شد، نیروی زمینی نیز با هجده گردان توپخانه به پشتیبانی از رزمندگان پرداخت.[22]
در طول دوران دفاع مقدس، 41370 نفر از نیروهای نیروی زمینی به شهادت رسیدند که از میان آن‌ها، 35749 نفر از نیروهای وظیفه بودند.[23] همچنین 90 هزار نفر جانباز[24] و 23 هزار نفر نیز آزاده شدند.[25]
در دوران پس از دفاع مقدس نیز همچنان نیروی زمینی آمادگی خود را در قالب رزمایش‌های مختلف به نمایش گذاشته است که بزرگ‌ترین مورد آن رزمایش ولایت در خرداد 1375 با حضور دویست هزار نفر نیرو است.[26]
همچنین برنامه بازسازی و ساخت ادوات جنگی نیز پس از جنگ تحمیلی به اجرا درآمده است که برای مثال می‌توان به ساخت تانک ذوالفقار توسط متخصصان نیروی زمینی اشاره کرد.[27]
از سال 1390 تغییرات جدید در ساختار یگان‌های نیروی زمینی با عنوان طرح ثامن، به وجود آمد و لشکرها به‌صورت تیپ‌های مستقل در مناطق مختلف به فعالیت پرداختند.[28]
از سال 1357 تا پایان جنگ در سال 1367 به‌ترتیب، سرتیپ ولی‌الله فلاحی، سرتیپ قاسمعلی ظهیرنژاد، سرهنگ علی صیاد شیرازی و سرتیپ حسین حسنی سعدی فرماندهی نیروی زمینی را بر عهده داشتند[29] که اکنون این سمت بر عهده سرتیپ کیومرث حیدری است.[30]
[1]. کاظمی، محمد، تاریخ 50 ساله نیروی زمینی شاهنشاهی، تهران: ستاد نیروی زمینی، 1355، ص124ـ117.
[2]. ماهنامه صف، ش364، اسفند 1389 و فروردین 1390، ص37.
[3]. درویشی، فرهاد، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، ج1: ریشه‌های تهاجم، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1378، ص93 و 97.
[4]. همان، ص95.
[5]. ماهنامه صف، ش374، اسفند 1390 و فروردین 1391، ص43.
[6]. درویشی، فرهاد، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، ج1، ص97.
[7]. گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، تهران: ایران سبز، 1393، ص85.
[8]. همان، ص98.
[9]. ماهنامه صف، ش359، مهر 1389، ص39-27.
[10]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: سوره سبز، چ سی‌وپنجم، 1393، ص64.
[11]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج1، تهران: نشر مرزو بوم، 1391، ص374 و 375.
[12]. ویژه‌نامه سوره مهر، ش3، شهریور 1391، ص6.
[13]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج1، ص408.
[14]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، ص74.
[15]. از خونین‌شهر تا خرمشهر، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران، چ چهارم 1377، ص117 و 118.
[16]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج1، ص408.
[17]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، ص82 و 84.
[18]. همان، ص86 و 88.
[19]. همان، ص96 و 104.
[20]. همان، ص110 و 112.
[21]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج2، تهران: مرزوبوم، 1391، ص120.
[22]. اسدی، هیبت‌الله، ارتش در فاو، تهران: هیئت معارف جنگ، 1387، ص122.
[23]. ماهنامه دیجیتالی شهدای ارتش، ش27 مهر 1400 www.ajashohada.ir/Magazine/1400/7
[24]. خبرگزاری تسنیم،14 بهمن 1398، 1398/11/14/2195112 www.tasnimnews.com/fa/news/
[25]. خبرگزاری فارس، 26 مرداد 1390، www.farsnews.ir/news/9005260749
[26]. ماهنامه صف، ش194، تیر 1375، ص23.
[27]. همان، ش385، اسفند 1391 و فروردین 1392، ص15.
[28]. فصلنامه علوم و فنون نظامی، ش55، بهار 1400، ص171.
[29]. ماهنامه صف، ش364، اسفند 1389 و فروردین 1390، ص39.
[30]. باشگاه خبرنگاران جوان، 1 آذر 1395 www.yjc.news/fa/news/5868980
