موشک اگزوسه

محسن شیرمحمد
39 بازدید

موشک اگزوسه از مهم‌ترین موشک‌‌های ساخت فرانسه است که در هشت سال جنگ تحمیلی، توسط ارتش عراق برای حمله به کشتی‌های نظامی و غیرنظامی ایران در خلیج ‌فارس به کار گرفته شد.

موشک اگزوسه (به معنی ماهی پرنده)، به طول 7/4 متر و قطر 350 میلی‌متر، با وزن 670 کیلوگرم، به یک کلاهک جنگی ۱۶۵ کیلوگرمی مسلح است و دارای برد متوسط 70 کیلومتر است و مدل‌های جدیدتر تا 180 کیلومتر برد دارد. این موشک با آشیانه‌یابی فعال راداری هدایت می‌شود و سطح‌به‌سطح قابلیت حرکت در 2 متری سطح آب را داشته و برای انهدام کشتی‌های جنگی کوچک و متوسط (ناوچه‌ها و ناوشکن‌ها) طراحی‌شده است[1] و آسیب‌پذیری ناوهای جنگی بزرگ مانند ناوهای هواپیمابر در برابر این موشک بسیار اندک است.[2]

عراق در جنگ علیه ایران، ابتدا از بالگردهای سوپرفریلون، برای شلیک موشک اگزوسه به سمت کشتی‌ها در مسیر خور موسی و بندر امام بهره می‌گرفت و چون این بالگردها به سامانه‌های تشخیص دوست از دشمن مجهز نبود،[3] گاهی اوقات کشتی‌های تجاری حامل کالا برای عراق نیز هدف قرار می‌گرفتند.[4] حمله به سکوها و تأسیسات نفتی در شمال خلیج ‌فارس نیز از جمله سایر اقدامات سوپرفرلون‌ها (مجهز به موشک اگزوسه) بود.[5]

در 10 مهر 1361، ناو کهنمویی ایران در نزدیکی جزیره خارک هدف موشک اگزوسه قرار گرفت و منهدم شد.[6] حمله به سکوها و تأسیسات نفتی در شمال خلیج‌ فارس و برخی جزایر همچون خارک نیز، ازجمله سایر اقدامات بالگردهای مجهز به موشک اگزوسه بود.[7]

 در ادامه جنگ تحمیلی، ارتش عراق از موشک‌های اگزوسه علیه نفت‌کش‌های ایران نیز استفاده کرد و با بهره‌گیری از بالگردهای مجهز به این موشک، 20 فروند نفت‌کش حامل نفت ایران را در شمال خلیج ‌فارس هدف قرار داد.[8]

 نیروی هوایی ارتش عراق در ادامه جنگ، موشک‌های اگزوسه را با بهره‌گیری از هواپیماهای سوپراتاندارد مورد استفاده قرار داد و در اولین عملیات (7 فروردین 1363)‌ ‌[9] این هواپیما با پرتاب یک موشک اگزوسه نفت‌کش فیلیکون متعلق به یونان را که حامل 80 هزار تن نفت کویت بود در جنوب جزیره خارک به اشتباه هدف قرار داد که خسارت جزئی به آن وارد آورد.[10]

روز جمعه 30 آذر 1363 هواپیمای سوپراتاندارد، نفت‌کش ماگنولیا با پرچم لیبریا ( حامل نفت ایران)‌ ‌[11]را در ۳۱ مایلی جنوب خارک، هدف موشک‌های اگزوسه قرار داد و غرق کرد.[12]

از سال ۱۹۸۵ (1364) موشک‌های اگزوسه در جنگنده‌های میراژ عراق نیز به کار گرفته شدند[13] و با استفاده از قابلیت میراژها، در آذر ۱۳۶۵ به جزیره لارک که در فاصله ۱۱۵۰ کیلومتری خاک عراق قرار دارد حمله بردند و خسارات زیادی به تأسیسات نفتی آن وارد کردند.[14]

یکی از حوادث مربوط به اگزوسه در جنگ عراق با ایران، موضوع ناو استارک بود. 27 اردیبهشت 1366 یک فروند هواپیمای جت فالکن مجهز به کابین میراژ با شلیک دو فروند موشک اگزوسه، ناو آمریکایی استارک را در آب‌های شمال شرقی بحرین هدف قرار داد که بر اثر آن 37 ملوان کشته و 11 نفر مجروح شدند.[15] این جت فالکن در اصل یک هواپیمای ایرانی بود که خلبانش پس از فرار از ایران آن را به عراق برد. هواپیما توسط عراق بازسازی شد تا بتواند دو فروند موشک اگزوسه را حمل کند.[16]

در طول جنگ (در جریان دفاع از جزیره خارک)، ایران برای مقابله با سامانه هدایت موشک‌های اگزوسه، استفاده از رِفلکتورها (منحرف‌کننده موشک) را آغاز کرد.[17] ایران با نصب رفلکتور بر روی قایق، ‌علائم گمراه‌کننده‌ای برای موشک‌های اگزوسه ارسال می‌کرد.[18] همچنین طی عملیات اسکورت ناوگان نفت‌کش‌ها و کشتی‌های تجاری نیز، پخش چف (رشته‌های آلومینیومی) به وسیله بالگردهای نیروی دریایی تا حدودی باعث انحراف موشک‌های اگزوسه می‌شد.[19]

در مجموع عراق از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۷ تعداد ۷۳۴ فروند موشک اگزوسه از فرانسه خریداری کرد[20] که در 257 مورد حمله به کشتی‌ها از آن‌ها استفاده شد.[21]

[1]. منتظری، مهدی، «موشک‌های ضدکشتی مدرن»، ماهنامه صف، ش 40، 1362، ص 19.

[2]. کوردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 2، مترجم حسین یکتا، نشر مرزوبوم، 1390، ص ۵۸۹.

[3]. شیرمحمد، محسن، بر فراز دریاها: نگاهی به تاریخ هوادریا و حماسه اسکادران‌های هواناو، بالگرد و بال ثابت در جنگ تحمیلی، تهران، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نداجا،1400، ص 261.

[4]. همان، ص 262.

[5]. همان.

[6]. عبدالرحمن برزگر، کهنمویی: خاطرات ناخدایکم شریف فرزادی‌نیا، تهران، انتشارات دفتر پژوهش نیروی دریایی، 1391، ص 36 تا 39.

[7]. شیرمحمد، محسن، بر فراز دریاها: نگاهی به تاریخ هوادریا و حماسه اسکادران‌های هواناو، بالگرد و بال ثابت در جنگ تحمیلی، ص 230.

[8]. همان، ص 232.

[9]. ناویاس، مارتین اس و ای.آر هوتن، جنگ نفت‌کش‌ها، ترجمه پژمان پورجباری و رحمت قره، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1392، ص 149.

[10]. کوردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق: ج 2، ص 502.

[11]. ناویاس، مارتین اس و ای.آر هوتن، جنگ نفت‌کش‌ها، ص 167؛ کوردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 2، ص507.

[12]. زرگر، عقیل، «سراب، داستان میراژهای عراقی: بخش دوم»، نشریه صنایع هوایی، شهریور 1388، ش 219، ص 5.

[13]. کوردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 2، ص 403.

[14]. زرگر، عقیل، همان، ص 7.

[15]. خلیلی، حسین، نبردهای هوایی ایران، انتشارات ایران سبز، تهران، 1398، ص 319 و 320.

[16]. ام.وودز، کوین و دیگران، جنگ ایران و عراق از دیدگاه فرماندهان صدام، ترجمه عبدالحمید حیدری، تهران، نشر مرزوبوم،1393، ص ۳۶۰.

[17]. همان، ص ۳۴۹.

[18]. همان، ص ۳۵۰.

[19]. شیرمحمد، محسن، «اسکادران ضد سطحی بالگرد AB-212 هوادریا در دفاع مقدس، بخش دوم»، ماهنامه صنایع هوایی، ش 319، تیر و مرداد 1398، ص 7.

[20]. ناویاس، مارتین اس و ای.آر هوتن، جنگ نفت‌کش‌ها، ص ۱69.

[21]. همان، ص15.