تیپ 40 پیاده سراب

محسن شیرمحمد
70 بازدید

تیپ 40 پیاده از یگان‌های نیروی زمینی ارتش در استان اردبیل است که در جنگ تحمیلی حضور داشت.

تاریخچه تشکیل تیپ 40 سراب به اوایل جنگ تحمیلی بازمی‌گردد. سال 1360، تیپ 40 در سراب‌‌[1] با به هم پیوستن گردان‌های 199، 152، 175،755 و گردان سوار زرهی تشکیل شد.‌‌[2] سپس این تیپ به جبهه جنوب اعزام و تا اواخر فروردین 1361، در کرانه شرقی رود کارون (خوزستان) از بهمنشیر تا سلمانیه مستقر و مشغول پدافند از این منطقه شد.‌‌[3]

با پایان عملیات فتح‌المبین (فروردین 1361)، تیپ 40 سراب جایگزین تیپ 2 زرهی لشکر 16 قزوین شد و پدافند منطقه بستان و چزابه را بر عهده گرفت.‌‌[4]

پس از عملیات بیت‌المقدس (اردیبهشت و خرداد 1361)، برای پدافند مناطق آزاد شده و همچنین آماده شدن برای عملیات بعدی، ‌‌[5] قرارگاه عملیاتی قائم (عج) در ۱۰ خرداد ۱۳٦۱ فعّال شد. این قرارگاه مأموریت پدافند منطقه غرب دزفول-شوش-موسیان تا تنگ چزّابه را بر عهده گرفت. تیپ ۸٤ خرم‌آباد، تیپ ٥٥ هوابرد، تیپ ۳۷ زرهی شیراز و همچنین تیپ ٤۰ پیاده سراب از یگان‌های تحت امر این قرارگاه بودند.‌‌[6]

20 مرداد 1362، برای نگهداری منطقه تصرف شده در عملیات والفجر-2 و مواضع پدافندی در غرب حاج عمران، تیپ 40 پیاده سراب که تا آن زمان در صحنه عملیات خوزستان درگیر بود، انتخاب و گردان 708 پیاده از این تیپ به این منطقه منتقل شدند.‌‌[7] آذر 1365، تیپ 40 سراب همراه با لشکرهای 28، 30 ، 64 و 23 تکاور ارتش تحت امر قرارگاه شمال غرب قرار گرفت.‌‌[8]

در ادامه جنگ تحمیلی، تیپ 40 سراب در سال 1366 عملیاتی در میمک طراحی کرد. عملیات نصر-2 (13 خرداد 1366) به منظور جلوگیری از ادامه تلاش دشمن برای بازپس‌گیری میمک و به منظور پراکنده ساختن تمرکز ارتش عراق در جبهه‌های دیگر به اجرا درآمد.‌‌[9] در این عملیات، تیپ 40 سراب با گردان‌های 199 و152 پیاده و یک گروهان از گردان 175 به عنوان احتیاط، گردان 348 توپخانه، یک گروهان مهندسی رزمی و یک گردان ژاندارمری از پایگاه شهید طاهری وارد عمل شد. فرمانده تیپ 40 سراب در این عملیات سرهنگ سیابخش نصیری‌زیبا بود.‌‌[10] 

عملیات نصر-2 به انهدام کامل دو گردان پیاده از تیپ 4 کوهستان عراق، انهدام تیپ 4 به میزان 60 درصد، انهدام گردان کماندویی به میزان 40 درصد، انهدام گردان‌های 661 و 663 توپخانه به میزان 50 درصد، یک گروهان تانک به طور کامل و کشته و زخمی شدن 800 نفر و به اسارت درآمدن 22 نفر از نیروهای عراق انجامید.‌‌[11] در این عملیات، ارتفاعات 400، 404 و 396 و بیست کیلومترمربع از خاک عراق به تصرف ایران درآمد.‌‌[12]

 2 مرداد 1366، ارتش عراق با 9 تیپ از نیروهای کماندو و دو گردان تانک و پشتیبانی 13 گردان توپخانه به مواضع پدافندی رزمندگان اسلام حمله و با استفاده از 40 فروند بالگرد، نیروهای تکاور خود را به ارتفاعات میمک هلی‌برن کرد. اجرای آتش 10 گردان توپخانه بر روی مواضع و راه‌های مواصلاتی نیروهای ایران و بمباران توسط نیروی هوایی عراق، وضعیتی بحرانی متوجه تیپ 40 سراب که تنها نیروی خط نگهدار منطقه بود، کرد. در هشت روز نبرد، تیپ 40 سراب مقاومت کرد. به دستور سرتیپ حسین حسنی سعدی (فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش)، سه تیم آتش هوانیروز که در منطقه سومار مستقر بودند به منظور پشتیبانی از تیپ 40 سراب وارد عمل شده و چند تیم آتش و تیم هلی‌برن، متشکل از بالگردهای شکاری کبرا و ترابری 214 از پایگاه رزمی کرمانشاه نیز به منظور تقویت گروه هوانیروز تعیین و اعزام شدند. در ادامه، تیم‌های پروازی هوانیروز با انجام پروازهای مستمر، ضمن وارد آوردن ضرباتی بر نیروهای دشمن و عقب راندن آن‌ها، مجروحین تیپ 40 سراب را به مراکز اورژانس انتقال داده و با هلی‌برن نیروهای تازه‌نفس به منطقه نبرد، رزمندگان را در منطقه از نظر نیرو، مهمات و تدارکات تقویت کردند.‌‌[13] البته در نهایت دشمن موفق به اشغال قسمتی از ارتفاعات میمک شد.‌‌[14]

 در ادامه عملیات‌های قبلی، عملیات نصر-6 در 10 مرداد 1366 و با به کارگیری شش تیپ از نیروی زمینی ارتش و از جمله تیپ40 سراب، در مقابل بیش از 15 تیپ عراق در ارتفاعات میمک به اجرا درآمد. در همان ساعات اولیه عملیات، رزمندگان اسلام پس از عبور از میادین مین و موانع موجود در مسیر، ارتفاعات و بلندی‌های میمک را شامل تپه 670 و یال مربوطه، تپه 643 و کله‌قندی در میمک و تپه شهدا را تصرف کردند. عراق به منظور اشغال مجدد ارتفاعات میمک، 42 بار پاتک‌های سنگین انجام داد و سرانجام پس از 13 روز نبرد سنگین بین طرفین، عملیات نصر-6 با پیروزی یگان‌های نیروی زمینی ارتش و از جمله تیپ 40 سراب و آزادسازی میمک به پایان رسید.‌‌[15]

در ادامه دفاع مقدس، تیپ 40 در بیش از 17 عملیات آفندى و پدافندى در منطقه شمال غرب، جنوب و جنوب غرب شرکت کرد.‌‌[16]

در طول هشت سال جنگ تحمیلی 1603 نفر از نفرات تیپ 40 سراب به شهادت رسیدند، 2 هزار نفر مجروح و 1400 نفر نیز اسیر شدند.‌‌[17] محمدباقر روحی کاشیکلایی از جمله شهدای برجسته تیپ 40 و دارای نشان فداکاری است که به عنوان جانشین فرمانده گردان در دفاع مقدس انجام وظیفه کرد.‌‌[18]

بعد از جنگ تحمیلی تیپ40 از واحدهایى بود که در پی اجرای طرح ثامن نیروى زمینى ارتش، به استان اردبیل اختصاص داده شد. پیش از این تعدادى از یگان‌های این تیپ در استان اردبیل مستقر بودند و بقیه در سراب حضور داشتند که طبق طرح جامع نیرو، تعدادى از واحدهاى سایر یگان‌های نیروى زمینى هم به تیپ 40 اضافه شدند. تعدادى از واحدهای تیپ 40 نیز ارتقا پیدا کردند و د رنتیجه استعداد تیپ بیشتر شد. این تیپ قبلاً به نام تیپ 40 سراب شناخته می‌شد، اکنون با نام تیپ 40 مستقل پیاده (به مرکزیت اردبیل) در دو استان اردبیل و آذربایجان شرقی استقرار دارد و پدافند منطقه‌ را در صورت بروز تهدید بر عهده این تیپ است. حوزه استحفاظى تیپ 40، شمالی‌ترین نقطه کشور است، ضمن اینکه این حوزه به مرز دریایی در استان گیلان منتهی می‌شود و تا دریاى خزر امتداد دارد.‌‌[19]

تیپ 40 در قالب طرح مردم‌یاری تلاش کرده در حوادثی مانند سیل، زلزله‌ و دیگر بلایای طبیعی به کمک مردم بشتابد. به عنوان نمونه طی 15 ماه بروز و شیوع کرونا، این یگان، با تمام تجهیزات و امکانات و در اختیار گذاشتن بیمارستان‌ به کنترل این بیماری پرداخت.‌‌[20]

سرتیپ سیابخش نصیری زیبا‌‌[21] و سرتیپ محمد جوادی‌‌[22] از برجسته‌ترین فرماندهان تیپ 40 در دفاع مقدس بودند. اکنون سرهنگ سیدعلی نباتی فرماندهی این تیپ را بر عهده دارد.‌‌[23]

[1]. «10 هزار نیروی ارتشی در قالب طرح مردم یاری در مناطق سیل زده حضور دارند/ رژه نیروهای مسلح روز ۲۹ فروردین ...»، پایگاه خبری سبلان ما، 27 فروردین 1398،www.sabalanema.ir/news/80966.

[2]. اکبری پاکرو، سلمان، «تیپ 40 سراب»، ماهنامه صف، ش 426، آبان 1395، ص 39.

[3]. بختیاری، مسعود، عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر، تهران، ایران سبز، ویراست دوم،1387، ص 26.

[4]. همان، ص82 و 83.

[5]. همان، ص 155.

[6]. همان، ص 138.

[7]. اصلانی، علی‌اکبر، فرمانده تکاور، تهران، ایران سبز، 1399، ص 221 و 222.

[8]. همان، ص 337.

[9]. جعفری، محمد، اطلس نبردهای ماندگار، تهران، سوره سبز، چ سی و پنجم، 1393، ص 139.

[10]. «شمشیر پیروزی برای تیپ 40 سراب»، خبرگزاری دفاع مقدس، 28 مهر 1392،www.defapress.ir/fa/news/4807.

[11]. همان.

[12]. لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب چهل و نهم: تصویب قعطنامه 598، تهران، مرکز اسناد دفاع مقدس،1387، ص 50.

[13]. اردشیرزاده، کریم، حماسه‌‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس، تهران، نودید طراحان، چ اول، 1388، ص 144 و 145.

[14]. جعفری، محمد، همان، ص 141.

[15]. «شمشیر پیروزی برای تیپ 40 سراب».

[16]. اکبری پاکرو، سلمان، همان، ص 40.

[17]. «تیپ ۴۰ ارتش در ۱۶ عملیات دفاع مقدس مشارکت داشته است»، خبرگزاری مهر، 7 مهر 1400، www.mehrnews.com/news/5316555/.

[18]. «آیین اهدای نشان فداکاری به شهدای گردان ۲۲ بهمن برگزار شد»، خبرگزاری مهر،25 خرداد 1402،

www.mehrnews.com/news/5811174/.

[19]. اکبری پاکرو، سلمان، همان، ص 38.

[20]. «ارتش برای مهار کرونا همچنان در صحنه است»، خبرگزاری مهر، 28 فروردین 1400، www.mehrnews.com/news/5191423.

[21]. «پیکر جانباز شهید نصیری زیبا با حضور فرمانده نیروی زمینی ارتش تشییع شد»، باشگاه خبرنگاران جوان،5 مرداد 1392

، www.yjc.ir/fa/news/448616.

[22]. «تجلیل از امیر سرتیپ محمد جوادی یادگار دفاع مقدس»، خبرگزاری دانشجویان ایران، 4 خرداد 1396،

www.isna.ir/news/hamedan-48528.

[23]. «فرمانده جدید تیپ ۴۰ ارتش منصوب شد»، خبرگزاری بسیج، 7 اسفند 1401،www.basijnews.ir/fa/news/9495237 ؛

 «ارتش در اوج اقتدار و صلابت است»، خبرگزاری مهر، 29 فروردین 1402، www.mehrnews.com/news/5757823