مکان‌ها
دره [دشت] شیلر
زهراسادات گرامی
3091 بازدید
شیلر منطقه‌ای دره‌‌مانند در کردستان عراق است. این منطقه با بخش مرزی مریوان در استان کردستان ایران هم‌مرز است و سابقه تهدید نظامی در طول هشت سال دفاع مقدس دارد.
ایـن منطقـه بـه دلیـل وجود رودخانه‌ای به نام شیلر، «دهانه شیلر» نامیده می‌شود. مهم‌ترین بخش مرزی مریوان در استان کردستان ایران که در حد فاصل بانه و مریوان قرار دارد، دره شیلر است. این باریکه پنجاه کیلومتری به صورت فرورفتگی‌ای از خاک عراق داخل خاک ایران است.[1]
منطقه دهانه شیلر در مجاورت اسـتان سـلیمانیه عراق قرار دارد که از مناطق کردنشین عراق است. زمین منطقه شیلر تلفیقی از دشت و ارتفاع است. بیشتر ارتفاعات منطقه پوشیده از جنگل‌های بلوط است که ارتفاع و قطـر درخـت‌هـا در رأس ارتفاعـات بیشتر بوده و دید را محدود می‌کند.[2]
ارتفاعات تخت اودلان، کَتِرش، نِهِنی و کَلَکُم در قسمت شمالی دره قرار دارند و ارتفاعات برده‌رش، خرنکدار، اسپی‌شیره و چالپان در جنوب دره. در قسمت نوک این پیشرفتگی، کوه شیلر قرار دارد. این منطقه کوهستانی پر از جنگل‌های انبوه بلوط است.[3]
از دیگر ارتفاعات منطقه زِله است که به شهر پنجوین عراق مشرف است.[4]
موقعیت جغرافیایی و پیشرفتگی دره شیلر، زمینه مساعدی برای نفوذ گروه‌های ضدانقلاب از خاک عراق به عمق استان کردستان ایران فراهم می‌کرد. عراقی‌ها از این منطقه بیشترین دسترسی را به قسمت‌های داخلی ایران داشتند. چون از بیشتر ارتفاعات شیلر، شهر مریوان و روستاها و مسیرهای مرزی در تیررس بودند و این شرایط، کنترل مرزهای منطقه را سخت‌تر کرده بود.
اردیبهشت 1360، پس از پاک‌سازی جاده مریوان ـ سقز توسط سپاه مریوان به فرماندهی احمد متوسلیان، رفت‌وآمد گروه‌های ضدانقلاب از منطقه شیلر کمتر شد.[5] جاده سقز ـ مریوان به طول 130 کیلومتر از نزدیکی دماغه شیلر و خاک عراق عبور می‌کند.[6]
نخستین عملیات بزرگ نیروهای ایران در منطقه شمال غرب، عملیات والفجر 4 در منطقه عمومی شیلر بود که قرارگاه حمزه سیدالشهدا‌علیه‌السلام با فرماندهی مشترک سپاه و ارتش در 27 مهر 1362 ساعت 24 و با رمز «یاالله یاالله یاالله» انجام داد. این عملیات بین شهرستان‌های بانه و مریوان با هدف تصرف دره شیلر و پیشرفتگی آن در خاک عراق، متصل کردن ارتفاعات سورن به سورکوه و کوتاه شدن خط دفاعی جبهه نیروهای ایران، دور کردن دید و تیر دشمن از مریوان و روستاهای اطراف و در صورت امکان تصرف پنجوین عراق همراه با پادگان گرمک و روستاهای اطراف آن انجام شد. در صورت متصل شدن ارتفاعات سورکوه در جنوب غربی بانه (از شمال) به ارتفاعـات سورن در غرب مریوان (در جنوب)، خط مرزی دره شیلر از حالت فرورفتگی خـارج و خـط پدافندی مناسبی ایجاد می‌شد.[7]
سایر اهداف اجرای این عملیات شامل فراهم شدن امکانی مناسب برای بهره‌برداری‌های سیاسی از طریق تصرف منطقه شیلر، خارج کردن مریوان و اطراف آن از زیر آتش توپخانه عراق و قطـع یکـی از راه‌هـای اصـلی ارتبـاطی ضدانقلاب با عراق بود که تأثیر فراوانی بر فعالیت ضدانقلاب داشت.[8]
سوم آبان 1362 حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی، سخنگوی شورای عالی دفاع، با اشاره به اینکه عراق با استفاده از موقعیت شیلر باعث ناامنی کردستان شده بود، نتایج عملیات در مرحله اول و تسلط بر منطقه شیلر را مهم توصیف کردند.[9]
در مرحله دوم عملیات، نقاط مرزی شیلر از جمله ارتفاعات خلوزه دو، کلو، هفت توانا، ارتفاعات اطراف پنجوین عراق، یال شرقی ارتفاعات زله، ارتفاعات 1672 شرق سنگ معدن در محور مریوان و ارتفاعات شاخ نالشکینه در محور بانه تصرف شد. در عملیات والفجر 4 این منطقه کاملاً آزاد شد و امکان رفت‌وآمد از مریوان به بانه از داخل این دره فراهم شد.[10]
در دو مرحله عملیات همه اهداف تحقق نیافت و عملیات به مرحله سوم کشیده شد.[11]
برای تصرف کامل ارتفاعات زله و کانی‌مانگا و تشکیل خط پدافندی مطمئن، مرحله سوم عملیات در 12 آبان 1362 انجام شد. ارتفاعات استراتژیک شیخ گزنشین، شاخ تاجر از کانی‌مانگا به دست نیروهای ایران افتاد و نیروهای ایران بر شهرهای پنجوین و سیدصادق عراق مشرف شدند.[12]
در سال 1363 تیپ ویژه شهدای سپاه، به فرماندهی شهید محمود کاوه، از سمت مریوان حرکت کرد و پایگاه‌های اصلی ضدانقلاب در دره شیلر پاک‌سازی شدند.[13]
در این عملیات مناطقی به وسعت سیصد کیلومتر مربع از خاک ایران و هفتصد کیلومتر مربع از خاک عراق و ارتفاعات مهم منطقه به‌ویژه منطقه دره شیلر به طور کامل آزاد و موجب شد مسیر تردد گروه‌های ضدانقلاب از عراق به ایران مسدود شود. در این عملیات بیست گردان پیاده، یازده کماندو، شش گردان زرهی و توپخانه، 65 دستگاه تانک و نفربر، 32 قبضه توپ، 180 دستگاه خودرو و مقادیر زیادی جنگ‌افزار سبک و سنگین دشمن منهدم شد. دوازده فروند هواپیما و پنج فروند بالگرد سقوط کرد. همچنین هشت دستگاه تانک و نفربر، ده دستگاه لودر و بولدوزر، حدود دویست دستگاه انواع خودرو، بیست قبضه توپ 106 و بیست قبضه موشک سام 7 و مقدار فراوانی از تجهیزات مخابراتی و تعدادی انبار کوچک مهمات به غنیمت رزمندگان ایرانی درآمد. طی این عملیات حدود پانصد عراقی کشته و 180 زخمی و 905 نفر اسیر شدند. همچنین 250 نفر از رزمندگلان ایرانی که در اسارت حزب دمکرات و ضدانقلاب بودند آزاد شدند. علی رضائیان، فرمانده قرارگاه تاکتیکی حمزه سیدالشهدا، در این عملیات به شهادت رسید.[14]
پس از آمادگی ایران برای قبول قطعنامه 598 در 27 تیر 1367، مناطقی که در تصرف ایران بودند، تخلیه شدند و نیروهای ایران به مرزهای بین‌المللی بازگشتند.[15]
[1]. مهدی‌نژاد، سارا، تا تته، کتاب راوی، جبهه شمال غرب، کتاب سوم: روایت مریوان، تهران: فاتحان، 1393، ص224.
[2]. لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب بیست‌وهشتم: نخستین عملیات بزرگ در شمال‌غرب: والفجر 4 انفجار مقر تفنگداران آمریکایی در بیروت، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1396، ص89 و 90.
[3]. مهدی‌نژاد، سارا، تا تته، ص225.
[4]. میرزایی، رضا، حماسه‌های نامداران گمنام، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، 1394، ص940.
[5]. مهدی‌نژاد، سارا، تا تته، ص225.
[6]. صادقی، رضا، اطلس راهنما9: کردستان در جنگ ضد شورشگری و دفاع مقدس، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1390، ص74.
[7]. میرزایی، رضا، حماسه‌های نامداران گمنام، ص940؛ لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب بیست‌وهشتم، ص92.
[8]. لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب بیست‌وهشتم، ص92.
[9]. همان، ص317.
[10]. میرزایی، رضا، حماسه‌های نامداران گمنام، ص942.
[11]. همان، ص940 و 942.
[12]. همان؛ صالحی، مریم، لطفی، مریم، نزدیک‌تر از برادر، کتاب راوی، جبهه شمال غرب، کتاب پنجم: مریوان، تهران: فاتحان، 1395، ص187.
[13]. مهدی‌نژاد، سارا، تا تته، ص225.
[14]. میرزایی، رضا، حماسه‌های نامداران گمنام، ص942 و 943؛ رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات جنگ سپاه، چ دوم، 1398، ص90.
[15]. اطلس راهنما9: کردستان در جنگ ضد شورشگری و دفاع مقدس، ص146.
