عبور از میدان مین
زینب احمدی
41 بازدید
فیلم سینمایی عبور از میدان مین، سال 1362 توسط جواد طاهری ساخته شده و موضوع آن خنثی کردن مین‌های درون یک قلعه توسط نیروهای ایران است.
کارگردان جواد طاهری، دستیار کارگردان نادر دلاوری، فیلمنامه‌نویس جواد طاهری و نادر قویدل، فیلمبردار فرج حیدری، دستیار فیلمبردار حسین قدیمی، سرپرست گویندگان منوچهر اسماعیلی، صدا احمد احمدپور، تدوین‌گر ایرج گل‌افشان، تنظیم موسیقی متن روبیک منصوری، مشاورین نظامی سرهنگ بهمن جمشید‌نژاد، سروان علی شاهچراغی و ستوان علی جبری، طراح پوستر محمدعلی باطنی، مدیر تولید رسول توکلی، تهیه‌کننده محمدهاشم سبوکی و بازیگران سعید راد، مجید مظفری، فرهنگ حیدری، سعید نیوندی، رسول توکلی، ایرج ریسه‌ای، نادر دلاوری، نعمت افشاریان، حسین ملکی، مهدی سبوکی، حسین اسدی، جواد روشنایی، افشین خوشرو و ... هستند.
این فیلم ۱۲۱ دقیقه‌ای محصول سازمان سینمایی شیراز (شیراز فیلم) است که ۱۵ آذر ۱۳۶۲ به نمایش عموم درآمد و ۸٬۴۰۲٬۲۴۰ ریال فروش کرد.[1]
گروهانی از نظامیان ایران موفق می‌شوند در یکی از قلعه‌های مهم دشمن مستقر شوند. دشمن قلعه را محاصره و اطراف آن را مین‌گذاری می‌کند. افراد درون قلعه با کمبود مهمات و آذوقه روبرو هستند. یک افسر ارتش (سعید راد) که تخصصش خنثی کردن مین است با دو نفر دیگر برای رساندن ملزومات به افراد درون قلعه، عازم منطقه می‌شوند و پس از خنثی کردن مین‌های کار گذاشته شده، کامیون حامل مهمات و آذوقه را به نیروهای محاصره شده می‌رسانند.[2]
عبور از میدان مین، اولین و آخرین ساخته جواد طاهری است. از نگاه تحلیل‌گران سینما مشخصه بارز این فیلم تحرک و پویایی آن است که توانسته برخی واقعیت‌های جنگ را بازسازی کند. خط کلی داستان فیلم تقریباً شبیه به دیگر آثار جنگی سینماست. علیرغم برخی ضعف‌های فیلم، کارگردان توانسته فیلمی گیرا و جذاب بسازد، چرا که هیجان‌آفرینی را در کنار پرداخت شخصیت‌ها رعایت کرده است. البته پرداخت شخصیت‌ها در جاهایی ضعف هم دارد، ولی به طور کلی خوب است. فیلمساز شخصیت‌پردازی را در طول فیلم نگسترانده بلکه سه شخصیت اصلی را در یک صحنه نسبتاً طولانی معرفی می‌کند و بقیه زمان فیلم را صرف ایجاد حادثه و هیجان می‌کند. معرفی شخصیت‌های فیلم این گونه است که سیدمحسن پاسدار را در اتاق فرمانده پایگاه، گروهبان بی‌سیم‌چی را در تک‌گویی طولانی در آسایشگاه و افسر متخصص مین را در گفتگویش با سیدمحسن در داخل و اطراف تانک معرفی می‌کند. بیشترین شخصیت‌پردازی کارگردان در همین چند صحنه دیده می‌شود.
از نظر برخی کارشناسان فیلم در صحنه‌هایی که نیروهای ایرانی را نمایش می‌دهد به خوبی پیش می‌رود اما آنجا که نیروهای عراقی وارد صحنه می‌شوند تصنعی است. گاهی موقعیت جغرافیایی نیروهای خودی و عراقی سردرگم می‌شود و موقعیت نیروهای روبروی هم، نامشخص است. گاهی نیز افراد بی‌هدف در فیلم به آن سو و این سو می‌دوند. فیلمبردار در کنار مونتاژ فیلم نقش مؤثری در فضاسازی فیلم داشته است. بازیگران نیز بازی‌های متفاوتی دارند.
از نظر منتقدین بازی‌های مجید مظفری (پاسدار)، فرهنگ حیدری (گروهبان بی‌سیم‌چی) و سرهنگ پایگاه خوب است، اما بازی سعید راد اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد. هدف و پیام فیلم نیز مشخص نیست. فیلم بیانگر انقلاب روحی یک ارتشی است که با عرفان و فداکاری و ایثار بیگانه است، یا رشادت‌هایی است که افراد از خود نشان می‌دهند؟ ابتدای فیلم رضا در مورد بیگانگی خود از عرفان و ایثار صحبت می‌کند اما در انتهای فیلم که بر اثر اصابت گلوله زخمی شده است، می‌گوید به چشم خود ایثار و عرفان را در جبهه رؤیت کرده است، این در حالی است که از ابتدا تا انتهای فیلم در این باره سخنی به میان نیامده است. باور این که رضا بر اثر اصابت یک گلوله به این معرفت رسیده مشکل است.
آنچه کارگردان از صحنه‌های جبهه نشان می‌دهد خوب است، اما بیان ناقصی دارد. مثلاً آنجا که قصد دارد رشادت افراد در میدان نبرد را در مقابل دشمن به تصویر بکشد، بیان ضعیفی دارد. به عنوان نمونه صحنه‌ای را در فیلم می‌بینیم که عده‌ای در سنگر نشسته و فریاد می‌زنند که ما می‌خواهیم بجنگیم. آنها درست مانند کودکانی که برای رسیدن به خواسته خود می‌گریند عمل می‌کنند، در حالی که فرمانده‌شان با مشکلات فراوانی روبرو است. فیلمساز برای نمایش اشتیاق رزمنده‌ها به جنگیدن و شهادت، می‌توانست راه‌های بهتری انتخاب کند.
به گفته کارشناسان ضعف دیگر فیلم در بیان رزم و جنگ است. فیلمساز آنجا که قصد دارد صحنه پیروزی نیروهای ایرانی را به تصویر بکشد، با بی‌درایتی آن را به عکس خود تبدیل می‌کند. به عنوان مثال در صحنه‌ای که سربازان اسلام برای بالا بردن پرچم تلاش می‌کنند، چندین نفر از آنها به شهادت می‌رسند، در حالی که هدف از برافراشتن پرچم اسلام، نمایش اقتدار و اشتیاق سربازان اسلام است، اما چیز دیگر به نمایش درمی‌آید.[3]
البته منتقدینی نیز هستند که می‌گویند عبور از میدان مین یکی از موفق‌ترین آثار داستانی فیلم‌های جنگ تحمیلی است؛ داستانی پرکشش و پرداختی خوب دارد؛ داستان سلحشوری نیروهای اسلام در عبور از میدان مینی به عمق پنج کیلومتر است که همراه با ترس و امید تماشاگر را جذب لحظات خود می‌کند.
گفته شده در کنار این امتیازات، فیلم ضعف‌هایی نیز دارد، از جمله آن معرفی نامشخص شخصیت‌های فیلم است. شخصیت‌ها به درستی معرفی نمی‌شوند که نتیجه آن پراکندگی و تشتت در نگاه تماشاگر است. این عده معتقدند انتخاب سعید راد، بازیگر فیلم‌فارسی‌های دوره پهلوی نیز به فیلم لطمه وارد کرده است. بازی وی با بازی کلیه بازیگران فیلم متفاوت و به سبک بازی‌های فیلم‌فارسی است و وصله ناچسبی است. انتخاب نام رضا متقی برای این بازیگر نیز به دلیل شخصیت شناخته شده‌اش در فیلم‌های دوره پهلوی، برای تماشاگر غیرقابل باور و عجیب می‌نماید، چرا که بیشتر بازیگران دوره پهلوی هنوز برای تماشاگر پذیرفتنی نیستند، به ویژه در فیلمی با موضوع مذهبی.
به گفته کارشناسان ایراد دیگر فیلم نپرداختن به فرهنگ معنویت در جبهه است. البته این می‌تواند به دلیل عدم شناخت عوامل فیلم از فضای جبهه و رزمندگان باشد. فیلمساز بیشترین انرژی خود را صرف ایجاد هیجان، تعلیق و جاذبه داستان کرده است و این موارد از نگاه او مغفول مانده است.
با وجود این توصیفات، این فیلم در میان بیشتر فیلم‌های جنگی سینما، موفق و قابل توجه است.[4]
[1] - سالنامه آماری فروش فیلم و سینمای ایران سال ۱۳۷۰، پاییز ۱۳۹۵، ص ۱۱.
[2] - بهارلو، عباس، فیلمشناخت ایران (فیلم‌شناسی سینمای ایران ۱۳۵۸-۱۳۷۲)، تهران، قطره، ۱۳۸۳، ص ۴۳.
[3] - امید، جمال، تاریخ سینمای ایران ۱۳۵۸-۱۳۶۹، تهران، روزنه، ۱۳۸۳، ص ۱۷۰ و ۱۷۱.
[4] - روزنامه اطلاعات، ش ۱۷۱۲۰، ۷ مهر ۱۳۶۲، ص ۲۱.
