عملیات‌ها
عملیات فرمانده کل قوا
لیلا آزاده
412 بازدید
عملیات محدود آفندی فرمانده کل قوا، خمینی روح خدا، 21 خرداد 1360 با فرماندهی سپاه پاسداران در منطقه شرق کارون و جنوب دارخوین با هدف عقب‌راندن نیروهای دشمن به غرب کارون اجرا شد.
عملیات فرمانده کل قوا همزمان بود با کنارگذاشتن بنی‌صدر، رئیس‌جمهور وقت ایران، از فرماندهی کل قوا. لذا این عملیات با توجه به اوضاع سیاسی ایران و به لحاظ منطقه عملیات، اهمیت داشت و می‌توانست مقدمه‌ای برای عملیات شکستن محاصره آبادان باشد.
در جبهه جنوب، پس از عملیات‌های منطقه شوش، تحرک چشمگیری وجود نداشت و عمده وقت فرماندهان ایرانی به بررسی مناطق عملیاتی و پیداکردن راهی برای انجام یک عملیات قابل‌توجه معطوف شده بود. در میان محورهای موردنظر، محور آبادان و شکستن محاصره این شهر اهمیت ویژه‌ای داشت. با تداوم محاصره آبادان و احتمال سقوط این شهر، عراق می‌توانست بندر ماهشهر و بندر امام‌خمینی‌قدس‌سره‌الشریف را تهدید کند. برای اجرای فرمان تاریخی امام خمینی‌قدس‌سره‌الشریف مبنی بر شکستن حصر آبادان اقداماتی انجام شد تا نیروهای عراق به غرب کارون رانده شوند. هرچند این اقدامات به نتیجه نرسید، ولی سرپل تصرفی توسط عراق در شرق کارون را محدود و ادامه حمله به سمت آبادان و گسترش مواضع پدافندی را متوقف کرد.[1]
برای اجرای این عملیات، نیروهای مستقر در جبهه دارخوین از حدود شش ماه قبل کار کرده بودند و مطالعات لازم برای شناسایی وضعیت نیروهای عراقی و طرح‌ریزی عملیات، انجام شده بود. رزمندگان در این عملیات با پیشروی به سمت پل‌های قصبه و مارد روی رودخانه کارون و در شمال آبادان، برای شکست حصر آبادان اقداماتی انجام دادند.[2]
ارتباط زمینی مناسب جبهه دارخوین با اهواز سبب شد دشمن با تمرکز بر جناح شمالی خود، ضمن استحکام بخشیدن به خطوط پدافندی، حملات متعددی در این منطقه اجرا کند.[3]
عملاً مقدمات اجرای عملیات از اوایل سال 1360 آغاز شد و به علت بازبودن زمین عملیات، فرمانده تک اصلی (محمود پهلوان‌نژاد) دستور داد کانالی مخفی و غافلگیرکننده ایجاد کنند.[4] با توجه به دید مستقیم نیروهای عراقی، حفر کانال با استفاده از وسایل سنگین مهندسی مشکل بود. بنابراین بیشتر طول کانال را نیروهای سپاه شبانه با استفاده از بیل و کلنگ و تجهیزات انفرادی، در سه ماه حفر کردند. این کانال از جنوب آبادی محمدیه (جنوب دارخوین) تا 250 متری مواضع عراقی‌ها و به طول 1750 متر بود. بعد از آماده‌شدن این کانال تهیه طرح عملیات با همکاری ستاد لشکر 77 پیاده و فرمانده سپاه پاسداران منطقه دارخوین (حسین خرازی) آغاز شد.[5] یک روز قبل از آغاز عملیات، یحیی رحیم صفوی، فرمانده عملیات سپاه پاسداران، اعلام کرد که سحرگاه 21 خرداد عملیات آغاز خواهد شد و نیروهای دشمن تا پل مارد عقب‌نشینی خواهند کرد.[6] قبل از آغاز عملیات، آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی، رئیس وقت دیوان عالی کشور، از منطقه بازدید و برای افزایش روحیه رزمندگان سخنرانی کرد.[7]
عملیات در ساعت 3:30 بامداد 21 خرداد 1360 از سه محور با طراحی رحیم صفوی و حسن باقری و فرماندهی حسین خرازی آغاز شد.[8] تعداد350 نفر از رزمندگان سپاه و بسیج در این عملیات شرکت داشتند و یک آتشبار توپخانه از ارتش آنان را پشتیبانی می‌کرد و یک گروهان تانک از گردان 214 لشکر 77 پیاده ارتش به‌عنوان نیروی احتیاط در نظر گرفته شد.[9] نیروهای ایرانی در قالب سه گروهان و هر گروهان متشکل از سه دسته 23نفری و یک گروه پانزده‌نفری که مسئول رساندن مهمات و تدارکات به رزمندگان و حمل‌ونقل اسرا، مجروحان و شهدا بودند، به سمت دشمن حمله کردند. سه محور برای حمله به دشمن مشخص شده بود: محور اول شرق رودخانه کارون به فرماندهی رضا رضایی، محور دوم از طریق کانال وسط به فرماندهی محمود پهلوان‌نژاد و محور سوم شرق جاده اهواز ـ آبادان به فرماندهی منصور موحدی.[10] رزمندگان ایران با پیشروی به سمت مواضع گردان زرهی صلاح‌الدین جمعی تیپ 8 مکانیزه عراق، سه خاکریز اول لشکر سوم زرهی ارتش دشمن را تصرف کردند[11] و با اتکا به خاکریزی که در شب اول عملیات احداث شده بود، موقعیت خود را تحکیم و پاتک‌های دشمن را خنثی کردند.[12] با حضور و قول مهندس محمد طرحچی، فرمانده مهندسی جنگ جهاد در این عملیات، برای اولین‌بار و همزمان با ضد حمله دشمن، نیروهای جهاد سازندگی برای پدافند از منطقه تصرف‌شده، شبانه سه کیلومتر خاکریز احداث کردند.[13]
به دلیل اهمیت منطقه دارخوین، ارتش عراق 1400 نیروی پیاده و پانصد نیروی مخصوص همراه 65 تانک و نفربر در این منطقه مستقر کرده بود.[14] رزمندگان ایران با پشتیبانی توپخانه ارتش، ضمن دو هزار متر پیشروی در مواضع عراقی‌ها، 250 نفر را به اسارت درآوردند. دوازده تانک و سه نفربر به همراه سه گردان عراق کاملاً منهدم و بیش از دویست نفر کشته و زخمی شدند.[15] پانزده تانک و نفربر عراق به غنیمت درآمد که مبدأ تشکیل یگان زرهی سپاه پاسداران شد. در این عملیات صد نفر از نیروهای سپاه پاسداران (نیروهای اصفهان و قم) شهید و 150 نفر مجروح شدند.[16] این عملیات با آزادسازی حدود چهار کیلومتر مربع از منطقه اشغالی جنوب سلمانیه، خط مقدم را به پل مارد نزدیک کرد. به همین دلیل عراق این پل را برچید و به پل قصبه و سپس پل حفار متکی شد.[17]
نتایج حاصل از این عملیات، باورهای غلط عراق درباره توان نیروهای ایران را درهم ریخت و موجب نمایان‌شدن آسیب‌پذیری عراق شد. همچنین اعتماد رزمندگان ایران به اتخاذ تاکتیک‌های ابتکاری در جنگ و شکل‌گیری همکاری ارتش، سپاه و جهاد سازندگی و باور نیروهای نظامی کلاسیک به نیروهای انقلابی بخشی از نتایج این عملیات بود.[18]
[1]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران، سوره سبز، چ بیست‌ودوم، 1391، ص54.
[2]. علایی، حسین، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق، ج1، تهران: مرزوبوم، 1395، ص326.
[3]. فرودی، قاسم، اطلس مناطق عملیاتی غرب و جنوب‌غرب، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1395، ص19.
[4]. حسینی، یعقوب، جوادی‌پور، محمد، ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج3: اشغال خرمشهر و شکستن حصر آبادان، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1373، ص230؛ بنی‌لوحی، سیدعلی، مرادپیری، هادی، نبردهای شرق کارون به روایت فرماندهان، تهران: مرکز اسناد دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چ چهارم، 1387، ص147.
[5]. حبیبی، ابوالقاسم، اطلس راهنما6: آبادان در جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1382، ص105؛ حماسه دارخوین، اصفهان: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1361، ص41.
[6]. علایی، حسین، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق، ج1، ص327؛ صفوی، سید رحیم، روزهای مقاومت، واکاوی عملیات دارخوین و شکست حصر آبادان، قم: نشر هدی، 1390، ص51.
[7]. حبیبی، ابوالقاسم، اطلس راهنما6، ص106 و 107.
[8]. حماسه دارخوین، ص44 و 45؛ بنی‌لوحی، سیدعلی، مرادپیری، هادی، نبردهای شرق کارون به روایت فرماندهان، ص153.
[9]. علایی، حسین، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق، ج1، ص327.
[10]. حبیبی، ابوالقاسم، اطلس راهنما6، ص106 و 107.
[11]. دری، حسن، اطلس راهنما5، کارنامه نبردهای زمینی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1381، ص77.
[12]. علایی، حسین، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق، ج1، ص327؛ صفوی، سید رحیم، روزهای مقاومت، واکاوی عملیات دارخوین و شکست حصر آبادان، ص52.
[13]. سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات رزمندگان اسلام در طول هشت سال دفع مقدس، تهران: نمایندگی ولی‌فقیه در نیروی زمینی معاونت تبلیغات و انتشارات، 1376 ص38 و 39.
[14]. درودیان، محمد، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، ج2: جنگ؛ بازیابی ثبات، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چ سوم، 1384، ص142.
[15]. علایی، حسین، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق، ج1، ص327.
[16]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، ص54.
[17]. حبیبی، ابوالقاسم، اطلس راهنما6، ص106 و 107.
[18]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج1: خونین‌شهر تا خرمشهر، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چ چهارم، 1377، ص72.
