دایره سرخ
زینب احمدی
63 بازدید
فیلم سینمایی دایره سرخ ساخته سال ۱۳۷۴ توسط جمال شورجه درباره حملات شیمیایی عراق به ایران در دوره هشت ساله جنگ تحمیلی است.
عوامل فیلم دایره سرخ شامل کارگردان جمال شورجه، فیلمنامه‌نویس احمد شهرابی فراهانی، فیلمبردار محمد در‌منش، تدوین حسین زندباف، موسیقی متن علی‌رضا علیقلی، منشی صحنه کامران شورجه، سرپست‌گویندگان خسرو خسروشاهی، افکت محمدعلی عبیری، آرشیو صدا عفت عطاری، جلوه‌های ویژه جواد شریفی‌راد، مدیر صحنه رضا غفوری، طراح دکور عبدالحمید قدیریان، لابراتوار شرکت فیلمساز، عکاس شاهرخ سخایی، مدیر تدارکات حسن محمدی، مشاور نظامی محمد غلامحسینی، مدیر تولید حبیب اللهیاری و بازیگران فرامرز قریبیان، اردلان شجاع‌کاوه، پریسا شاهنده، محمد کاسبی، رضا آقاربی، حبیب اللهیاری، محسن خرم‌دره، حسین خلیلی، احسان غلامی، محمد غلامحسینی، رضا غفوری، ستار اورا، روزبه اخوان، غلام‌علی دیده‌بان، اکبر خیری‌پور، منوچهر رسول‌زاده، حمید رهبانی و علی زیدی هستند. این فیلم ۱۰۵ دقیقه‌ای محصول موسسه امور سینمایی بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی است و در ۱۸ تیر ۱۳۷۵ در سینماهای بهمن، استقلال، جمهوری، آرش، شیرین، فردوسی، جام جم، شباهنگ و... به نمایش عموم گذاشته شد.[1] این فیلم در رده الف با رقم 202.590.400 ریال به فروش رسید.[2]
رضا ابراهیمی سرگرد خلبان جانباز که خود طعمه پدافند یکی از کارخانه‌های شیمیایی عراق شده، برای پیدا کردن محل دقیق و علت حجم سنگین پدافند دشمن، تلاش بی وقفه‌ای آغاز می‌کند. از سوی دیگر سرهنگ محمودی (فرامز قریبیان) پدر همسر او، از آلمان به ایران می‌آید تا او و دخترش را با خود به آلمان ببرد. محمودی در شرایط حساس جنگی تحت تأثیر مقاومت و پایمردی ملت ایران قرار گرفته و تصمیم می‌گیرد مجدداً وارد گردان پرواز شده و در جنگ شرکت کند. با تلاش مستمر رضا ابراهیمی، محل مخفی کارخانه شیمیایی عراق کشف و ردیابی می‌شود. محمودی پس از کسب موافقت فرماندهی نیرو، در عملیات انهدام کارخانه شیمیایی شرکت می‌کند.[3]
نظر تحلیل‌گران در مورد این فیلم متفاوت است. تعدادی از منتقدین عقیده دارند که دایره سرخ فیلمی حرفه‌ای، خوش‌ساخت و پرمخاطب است. حوادث فیلم مخاطب را به هیجان می‌آورد و موضوع فیلم پرکشش و جذاب است. همچنین این فیلم از بسیاری از نقص‌های فیلم‌های جنگی سینمای ایران مبراست. فیلمساز در حد استانداردهای سینمای ایران موفق عمل کرده و سیاست‌های جدید برای حمایت از سینمای جنگ نیز به همراه تجربه فیلمسازان در این زمینه، باعث تولیدات موفقی مانند این فیلم شده است. کارگردان تلاش داشته قهرمانانِ متفاوتی از سایر فیلم‌های جنگی را در این فیلم قرار دهد، مانند فرامرز قریبیان که این نکته نشان از انعطاف‌پذیری کارگردان در خلق قهرمانانی نو و با تجربه است. فیلمنامه این فیلم چفت و بست محکمی دارد؛ شخصیت‌پردازی در مورد زن‌های فیلم نیز در حد معقول رعایت شده و همچنین ریتم فیلم یک‌دست است. پیش از این فیلمسازان از خاطرات و تجربیات خود در فیلم‌هایشان بهره می‌گرفتند که فیلم را به نیمه‌مستندی تبدیل می‌کرد، اما کارگردان در این فیلم از تجربیات خود فاصله گرفته و از این لحاظ نوعی گزینش ویژه در سینمای جنگ صورت گرفته است. در این گرایش شورجه به تکنیک و صنعت سینما به مراتب بیشتر اهمیت می‌دهد. از این لحاظ دایره سرخ نقطه عطفی در سینمای جنگ محسوب می‌شود، زیرا در عین احترام و ارزش برای آرمان‌های جنگ و دفاع مقدس از تمهیدات نو در جلب مخاطب نیز بهره گرفته و اسیر تمهیدات تکراری نشده است.[4]
در مقابل تعداد دیگری از منتقدین عقیده دارند که این فیلم نتوانسته مخاطب گسترده‌ای برای خود جذب کند و فقط رنگ و لعاب ظاهری فیلم جذابیت دارد وگرنه همه چیز فیلم در آغاز برای مخاطب مشخص است. در خط داستانی این فیلم خلاقیتی در ایجاد گره‌های داستانی و حادثه‌پردازی وجود ندارد و بیشتر کنش‌ها و واکنش‌ها از قبل معلوم است و درگیری ذهنی و عاطفیِ مخاطب را در پی ندارد. این منتقدین می‌گویند جمال شورجه سینما را ابزاری برای ابراز عقایدش می‌داند، بنابراین باید محتوای مورد نظرش را با زبان سینمایی‌تری بیان کند. این یک فیلم تبلیغاتی است؛ هر چند از این نظر اشکالی بر آن وارد نیست و در جهان نیز فیلم‌های تبلیغاتی بسیاری ساخته شده‌اند، اما این فیلم بیان سینمایی ضعیفی دارد.
برخی نیز گفته‌اند که این فیلم در نگاه کلی ضعف چندانی از لحاظ فرم و ساختار ندارد و از لحاظ تکنیکی (دکوپاژ، تقطیع، فضاسازی، فیلمبرداری و...) بهترین کار جمال شورجه است. در فیلمنامه نیز شخصیت‌ها به سادگی تعریف می‌شوند و هیچ دیالوگ نامربوطی نیز رد و بدل نمی‌شود. ظاهراً کارگردان تلاش کرده ضعف فیلم‌های قبلی خود را جبران کند که در این هدف نیز موفق بوده است، اما نوگرایی و خلاقیتی به آن اضافه نکرده است.
این فیلم لحظات خوبی دارد. نخستین دیدار خلبانِ از خارج برگشته (فرامرز قریبیان) از دفتر فرماندهی پایگاه و دیدن وضع فعلی و عکس‌های همکاران شهیدش و خلق لحظه‌های حمله هوایی، از ویژگی‌های فیلم است که برای کارگردان یک امتیاز تلقی می‌شود.[5]
[1] - بهارلو، عباس، فیلمشناخت ایران، فیلم‌شناسی سینمای ایران، تهران، قطره، ۱۳۸۳، ص ۷۵.
[2] - جاودانی، هما، سالشمار تاریخ سینمای ایران (تیر ۱۲۷۹- شهریور ۱۳۷۹)، تهران، قطره، ۱۳۸۰، ص ۲۶.
[3] - امید، جمال، فرهنگ فیلم‌های سینمای ایران، تهران، نگاه، ۱۳۷۹، ص ۱۰۱۴ و ۱۰۱۵.
[4] - فراستی، مسعود، فرهنگ فیلم‌های جنگ و دفاع ایران، تهران، ساقی، ۱۳۹۲، ص ۱۲۵و۱۲۶.
[5] - ماهنامه سینمایی سینما تئاتر، ش ۱۴، سال سوم، مرداد ۱۳۷۵، ص ۱۹.
