عملیات بیت المقدس 5
محسن شیرمحمد
15 بازدید
عملیات محدود بیت‌المقدس ۵ در 21 فروردین 1367 با رمز "یا اباعبدالله الحسین (ع)" در منطقه عمومی پنجوین و با هدف وارد کردن ضربه به سازمان رزم دشمن توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران انجام شد.
عملیات بیت‌المقدس ۵ توسط لشکر ۲۸ پیاده کردستان از نیروی زمینی ارتش طراحی شد.[1] هدف عملیات تصرف ارتفاعات سنگ معدن، کله‌قندی (زله)، کوه شیخ عبدالکریم و ارتفاع 1830[2] در منطقه پنجوین[3] بود.
این عملیات، ۲۱ فروردین ١٣٦٧، در ارتفاعات منطقه پنجوین و در سه محور آغاز شد.
در محور اول، تیپ ۱ لشکر 28 با ۳ گردان، از سمت راست ارتفاع کله‌قندی تا سمت راست ارتفاع سنگ معدن عمل می‌کرد و وظیفه تصرف ارتفاعات قولنجان و کله‌قندی (زله) و کوری کوبله را بر عهده داشت. در محور دوم، تیپ ۲ با استفاده از ۳ گردان تکاور، تصرف مهم‌ترین هدف عملیات، یعنی کوه شیخ عبدالکریم و ارتفاع سنگ معدن را عهده‌دار شد. اجرای مأموریت در محور ســوم نیز بـه عهده تیپ ۳ سپرده شد. این تیپ با ۳ گردان، وظیفه تصرف و پاکسازی ارتفاع ۱۸۳۰ و یال سمت چپ آن را بر عهده داشت. به جز این ۹ گردان مانوری، ۳ گردان از تیپ ۵۵ هوابرد نیز در احتیاط لشکر 28 کردستان (سنندج) قرار داشت.
پس از آغاز عملیات، در محور اول، نیروها با پیشروی در عمق منطقه، در ساعت 2:30 صبح با دشمن درگیر شدند و پس از تصرف ارتفاع کله‌قندی و تپه میله مرزی، نیروهای عراق را در تپه جنگلی منهدم کردند؛ اما در ادامه، مقاومت دشمن بر روی ارتفاع کوری کوبله تا روشن شدن هوا ادامه یافت و این نیروها به ناچار تا روی ارتفاع کله‌قندی عقب نشستند. در محور دوم، نیروهای ایران در ساعت 1:45 صبح با دشمن درگیر شدند و با تصرف قسمت‌هایی از ارتفاع سنگ معدن، با سرعت روی یال‌های آن پیشروی کردند و اهداف با قاطعیت تصرف شد.[4] پس از تصرف ارتفاعات کله‌قندی، سنگ معدن، میله مرزی و سایر ارتفاعات اطراف آن تا ساعت 4:30 صبح، نیروهای تیپ ۱ و ۲ با هم الحاق کردند، اما تصرف یال‌های غربی ارتفاع سنگ معدن و ارتفاع غربی آن یعنی ارتفاع کانی شوکت در روز اول انجام نشد.
در محور تیپ ۳ نیز نیروها در ساعت 2:25 صبح با دشمن درگیر شدند، اما به دلیل هوشیاری و مقاومت نیروهای دشمن و پیشروی نامتوازن نیروهای خودی، این تیپ نتوانست اهداف را تصرف کند و با روشن شدن هوا، در حالی که تعدادی از نیروهای ایران شهید و مجروح شده بودند، ساعت ۶ صبح عقب‌نشینی کرد.
از ساعت ۷ صبح نیز ضد حمله دشمن آغاز شد که با مقاومت رزمندگان شکست خورد. فشار دشمن در روز اول عملیات به طور مداوم تا هنگام تاریکی هوا ادامه یافت. البته آتش پرحجم توپخانه ایران نیز روی عقبه‌های دشمن به طور مستمر انجام می‌شد. حدود ساعت ۱۷ برای تقویت مواضع خودی و ادامه عملیات بعد از تاریک شدن هوا، یک گردان تازه‌نفس برای تکمیل تصرف سنگ معدن و کانی شوکت وارد منطقه شد، ولی فرمانده گردان و فرماندهان سه گروهان این یگان که برای توجیه شدن به خط مقدم آمده بودند، بر اثر انفجار یک گلوله توپ، شهید شدند و اجرای این مأموریت متوقف گردید. از سوی دیگر، تلاش نیروهای جهاد سازندگی برای وصل کردن جاده ارتباطی به منطقه نبرد نیز به دلیل حجم آتش متوقف شده و منوط به بهبود اوضاع شد.
همچنین دشمن از ساعت‌های اولیه عملیات، از سلاح شیمیایی استفاده کرد و حدود ۳۰ گلوله شیمیایی توپ و ۴۰ گلوله خمپاره شیمیایی به مواضع نیروهای ایران پرتاب کرد که ۱۷۶ نفر مصدوم شدند.
نیروی هوایی ارتش از ساعت 5:30 صبح، با آغاز روشنایی هوا عملیات خود را آغاز کرد و تا ساعت ۱۹ در مجموع ۴۱ نوبت مواضع و نقاط تجمع نیروهای عراق را بمباران کرد. هوانیروز نیز علاوه بر تدارک نیروها، با استفاده از تیم بالگردهای کبری، در چند نوبت، عملیات تهاجمی علیه مواضع دشمن انجام داد. در مقابل هواپیماهای عراقی تنها در سه نوبت قادر به اجرای عملیات شدند.[5]
در دومین روز عملیات فشار ارتش عراق در ارتفاعات مرزی مقابل پنجوین عراق ادامه یافت و نیروهای مستقر بر روی ارتفاع سنگ معدن، زیر فشار دشمن تا روی سه تپه بزرگ انتهای ارتفاع سنگ معدن شامل ارتفاع ۱۸۳۰، ۱۸۱۰ و ۱۸۰۶ عقب آمدند. از بعدازظهر فشار دشمن برای بازپس‌گیری نقاط از دست داده بیشتر شد و برای تقویت مواضع رزمندگان، یک گروهان نیروی تازه‌نفس به وسیله بالگرد و ۲ گروهان با استفاده از خودرو وارد منطقه شدند و با تقویت منطقه، فشارهای دشمن دفع شد. نیروهای ارتش در ادامه، مواضع خود را حفظ کردند و آتش توپخانه ارتش هم با اجرای آتش دید‌ه‌بانی شده، تحرکات دشمن را کنترل و سرکوب کرد.[6]
در سومین روز نبرد (۲۳ فروردین ١٣٦٧)، فشار دشمن برای بازپس‌گیری ارتفاعات از دست داده، ادامه داشت. ارتش یک گردان احتیاط وارد خط کرد و نیروها از مواضع خود که ۳ شب و ۲ روز به طور پیوسته برای حفظ آن جنگیده بودند، ساعت 9:30 صبح عقب آمدند؛ اما دشمن که در این مدت آتش توپخانه خود را ساماندهی و متمرکز کرده بود، از ساعت اولیه صبح به آن قسمت از ارتفاع کله‌قندی که در اختیار نیروهای ایران بود فشار آورد و توانست رخنه کند و نیروهای ایران مجبور به ترک مواضع خود و عقب‌نشینی شدند.[7]
بدین ترتیب عملیات بیت‌المقدس 5 پس از 3 شبانه‌روز جنگ به اهداف پیش‌بینی‌شده دست نیافت[8] و در نهایت با عقب‌نشینی پایان یافت.[9]
به رغم تخلیه ارتفاع کله‌قندی، به دلیل حضور دید‌ه‌بان توپخانه لشکر ۲۸ در منطقه و هدایت آتش روی مواضع عراق، نیروهای دشمن تا ساعت ۲۰ روی ارتفاع کله‌قندی مستقر نشدند. هم‌زمان با نبرد رزمندگان، نیروهای جهاد سازندگی زیر آتش پرحجم دشمن و با وجود هدف قرار گرفتن ۲ دستگاه مهندسی، در حال احداث سه جاده به سمت این ارتفاعات بودند. ساعت 30: 17 احداث یکی از جاده‌ها تا حدود ۲۰۰ متری ارتفاع کله‌قندی انجام شده بود که به دلیل تخلیه ارتفاع، کار نیروهای جهاد سازندگی ناتمام ماند و با عقب آمدن نیروها از ارتفاع کله‌قندی، جهاد سازندگی دستگاه‌های لودر و بولدوزر را برای آن که به دست دشمن نیفتد، عقب آورد.[10]
در این عملیات، هوانیروز با استفاده از 17 فروند بالگرد پایگاه مسجدسلیمان مستقر در غرب مریوان و انجام 487 ساعت پرواز، 1714 نفر از نیروهای رزمنده، 780 مجروح و 20 تن مهمات جابجا کرد.[11]
در این عملیات 40 تا 80 درصد از تیپ‌های 96 و 424 لشکر 27 عراق، گردان‌های 1 و 2 و 3 تیپ 86 لشکر 27 عراق، گردان‌های 1 و 3 از تیپ 36 پیاده لشکر، 2 گردان الحارثه از لشکر 8، گردان صلاح‌الدین نقشبندی و گردان‌های 8 و 18 توپخانه لشکر 27 عراق با متوسط 30 تا 80 درصد و 45 دستگاه تانک و نفربر منهدم شدند. تعداد 3 هزار و 500 نفر از نیروهای عراق نیز کشته و زخمی شدند و تعداد 310 نفر به اسارت درآمدند.[12]
[1]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، چ پنجاهم، تهران، انتشارات سوره سبز، 1398، ص 150.
[2]. ایزدی، یدالله، روزشمار جنگ ایران و عراق - کتاب پنجاه و چهارم (عملیات والفجر 10)، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1392، ص 25.
[3]. همان، ص 25.
[4]. همان، ص 796.
[5]. همان، ص 797.
[6]. همان، ص 821.
[7]. همان، ص 845.
[8]. همان، ص 25.
[9]. هاشمی، علی‌رضا، کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی - سال 1367 (پایان دفاع آغاز بازسازی)، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب،1390، ص 80.
[10]. ایزدی، یدالله، همان، ص 845.
[11]. اردشیرزاده، کریم، حماسه‌‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس، تهران، نوید طراحان، 1388، ص 157 و 158.
[12]. بیت‌المقدس 5 و رزم دلاورانه ارتش، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 22 فروردین 1397، www.irna.ir/news/82883630.
