آلواتان
فاطمه خادمی
42 بازدید
آلواتان، منطقه‌ای از توابع سردشت در استان آذربایجان غربی است که به دلیل وجود موانع طبیعی و استقرار ضدانقلاب در ارتفاعات آن، یک منطقه مهم در جنگ تحمیلی بود.
منطقه و روستای آلواتان در شمال غربی شهرستان سردشت واقع در منتهی‌الیه جنوب غربی استان آذربایجان غربی و شمال غربی استان کردستان[1] و در مجاورت مرز ایران با عراق قرار دارد.[2] اطراف روستاهای این منطقه پوشیده از درختان جنگلی موسوم به جنگل‌های آلواتان است و ارتفاعات بسیاری در اطراف آن واقع شده‌اند.[3] در این منطقه و روستاهای اطراف آن، مردم کُرد سکونت دارند و به زبان کُردی صحبت می‌کنند.[4]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، جنگل‌های آلواتان به علت وجود درختان بی‌شمار و تودرتو و همچنین وجود صخره‌ها و کوه‌های خطرناک، دژی طبیعی و نفوذناپذیر برای استقرار و کمین ضدانقلاب شد.[5] این جنگل‌ها در مسیر جاده بانه (در استان کردستان) به سردشت (در استان آذربایجان غربی) قرار گرفته‌اند.[6] گروه‌های ضدانقلاب و تجزیه‌طلب کومله و دموکرات در محدوده جنگل‌های آلواتان، برخی از روستاهای آن منطقه و به خصوص منطقه دولتو[7] پایگاه‌هایی نظیر دفتر سیاسی، محل نگهداری گروگان‌ها و مراکز وابسته‌ای راه‌اندازی کرده بودند. افراد آنان با استفاده از دره‌های بین ارتفاعات جنگل‌ها به عراق تردد می‌کردند و به تدارک نیروها، تهیه مهمات و آذوقه برای نیروهایشان می‌پرداختند.[8] آنان همچنین با حمله به هنگ ژاندارمری سردشت در 2 شهریور 1358، این پادگان مرزی ایران را اشغال و تجهیزات آن را غارت کردند.[9]
جنگل‌های آلواتان به مدت 4 سال، سال‌های 1358 تا 1361، در تصرف ضدانقلاب بود[10] و درگیری‌های سختی میان نیروهای ایران و ضدانقلاب برای پاکسازی مسیرها و ارتفاعات صورت می‌گرفت. به عنوان نمونه در یک درگیری در آلواتان، در 2 آبان 1358، نیروهای ایران که با سه خودرو برای نیروهایشان در آلواتان آذوقه می‌بردند، در نزدیکی دره، مورد تهاجم ضدانقلاب قرار گرفتند و 9 نفر از نیروهای ارتش به شهادت رسیدند و یک دستگاه خودروی ارتش نیز منفجر شد.[11]
هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی، افراد مسلح حزب دموکرات به همکاری با دشمن پرداختند. آنها شماری از اعضای سپاه پاسداران، ارتش، جهاد سازندگی و دیگر افراد موافق نظام جمهوری اسلامی را به گروگان گرفته و در مکانی موسوم به زندان دولتو در منطقه آلواتان نگهداری می‌کردند. این گروگان‌ها در بمباران هوایی هواپیماهای بعث که با هماهنگی حزب دمکرات انجام شد، به شهادت رسیدند.
در سال 1360، ایران با تقویت بنیه نظامی خود در منطقه کردستان، منطقه را از عوامل حزب دمکرات و کومله پاکسازی کرد و آنها به داخل خاک عراق گریختند. همچنین نیروهای ایران با همکاری حزب دموکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان عراق و با حضور پیشمرگان مسلمان کُرد و استقرار قرارگاه حمزه سیدالشهدا در منطقه کردستان، زمینه‌های فعالیت حزب دموکرات کردستان ایران را از بین بردند.[12]
به منظور سرکوب ضدانقلاب در شمال غرب کشور و آزادسازی مناطق تحت اشغال آنها، تیپ ویژه شهدا توسط محمد بروجردی (شهید) و ناصر کاظمی (شهید)، تشکیل و محمود کاوه (شهید) به عنوان فرمانده عملیات تیپ معرفی شد. یکی از عملیات‌های مهم این تیپ به فرماندهی کاوه، نبرد آلواتان است. هدف این عملیات، آزادسازی محور راهبردی مرزی پیرانشهر ـ سردشت (در جنوب غربی آذربایجان غربی) بود که از خرداد 1361 آغاز و تا مهر همان سال[13] ادامه یافت. تمرکز اصلی این عملیات آزادسازی ارتفاعات منطقه آلواتان بود؛ جایی که قطب سیاسی و نظامی ضدانقلاب و مرکز فعالیت آنها به شمار می‌رفت. نقش اصلی و اساسی در این عملیات، با محمود کاوه بود چرا که در مرحله‌های اول و دوم عملیات، اولین و دومین فرمانده تیپ ویژه شهدا، ناصر کاظمی و محمد گنجی‌زاده به شهادت رسیدند و بعد از آن فرماندهی عملیات با کاوه بود. این عملیات، طی شانزده مرحله و در سه ماه انجام شد. نتیجه این عملیات آزادسازی محور پیرانشهر ـ سردشت و الحاق نیروهای این دو شهر، آزادسازی ارتفاعات راهبردی منطقه آلواتان و جنگل‌های آن، انهدام مرکز تیم‌های ضدانقلاب، مرکز رادیویی و ادوات و امکانات فراوان آنها، کشته شدن بیش از 750 نفر از ضدانقلاب و همچنین آزادسازی بیش از 120 کیلومتر جاده بود. این عملیات فتح‌الفتوح نبرد علیه ضدانقلاب نام گرفت و انعکاس جهانی آن با سیل دروغ و بهتان رادیوهای بیگانه برای خدشه‌دار کردن این پیروزی بزرگ همراه شد.[14]
در ادامه پاکسازی این مناطق، یگان‌های مستقر در مناطق پیرانشهر (بین غرب و جنوب غربی آذربایجان غربی، در شمال شهرستان سردشت، هم‌مرز با عراق)، حاج‌عمران (شهری در استان اربیل عراق و هم‌مرز با آذربایجان غربی)، سردشت و آلواتان، نیروهای ایران در 12 اسفند 1362 با اجرای آتش سنگین توپخانه روی مواضع دشمن، تلفات و ضایعاتی به آنها وارد کرده و از تقویت نیروهایشان جلوگیری کردند.[15]
عملیات‌های آزادسازی و پاکسازی ارتفاعات جنگل‌های آلواتان و جاده بانه به سردشت، از ضدانقلاب، هم‌چنان ادامه داشت و بار دیگر در چند مرحله به سرانجام رسید. ابتدا عملیات نصر با هماهنگی قرارگاه حمزه سیدالشهدا در نیمه‌شب 27 تیر 1363، برای آزادسازی روستاهای منطقه آلواتان و تأمین ارتفاعات مرزی از سه محور آغاز شد: محور اول به فرماندهی ناصر صفرزاده از سه‌راهی آلواتان در جاده پیرانشهر ـ سردشت به طرف جنوب؛ محور دوم به فرماندهی محمود کاوه از میرآباد به طرف جنوب و محور سوم به فرماندهی علی‌رضا عسگری از بیوران به طرف شمال. با آغاز عملیات، دیده‌بان‌های ضدانقلاب که روی ارتفاعات اطراف منطقه مستقر بودند، با مشاهده حرکت یگان‌های عملیاتی سپاه پاسداران و ارتش، موقعیت نیروهای ایران را گزارش دادند و کادرها و نیروهای اصلی ضدانقلاب نیز به خاک عراق گریختند و باقی‌مانده نیروهای رده پایین ضدانقلاب به مقابله با نیروهای ایران پرداختند. این عملیات 13 روز ادامه یافت و در طول آن 16 روستا پاکسازی شد و ارتفاعات مهم منطقه به تصرف نیروهای سپاه و ارتش درآمد.[16]
در ادامه این عملیات‌ها، اواخر تابستان 1363 نیز یک گردان از نیروهای کومله وارد منطقة آلواتان شدند و روستاهایی را که پایگاه نظامی نداشتند، ناامن کرده و به برخی پایگاه‌های ایران یورش بردند. قرارگاه حمزه سیدالشهدا برای بازگرداندن امنیت به این منطقه به تیپ 110 شهید بروجردی مأموریت داد تا با همکاری یک گردان از لشکر 23 نوهد ارتش و گردان پیاده کوهستانی سپاه پاسداران سردشت، نیروهای کومله را در منطقه آلواتان محاصره و سرکوب کنند. واحدهای عملیاتی پس از شناسایی منطقه، عملیات فجر را در 18 شهریور 1363 از 3 محور آغاز کردند: محور اول از روستای واوان به طرف روستاهای آغلان، نوچوان و احمدبرو؛ محور دوم از روستای واوان به طرف روستای برده سور و محور سوم از روستای واوان به طرف روستاهای سرشیو، دیوالان و عاش‌الدین. نیروهای کومله با مشاهده یگان‌های سپاه و ارتش از منطقه گریختند و نیروهای خودی بدون هیچ مقاومتی وارد این روستاها شدند. البته شماری از نیروهای کومله در مسیر یک گروه از نیروهای لشکر 23 نوهد کمین کردند و 6 نفر از آنان را به شهادت رساندند.[17]
پس از سال 1363، در این منطقه تا پایان جنگ تحمیلی آرامش نسبی برقرار شد. حمله شیمیایی عراق به سردشت در سال 1366 که 130شهید و 8025 مجروح برجای گذاشت، از تلخ‌ترین حوادث این منطقه در جنگ تحمیلی است که هنوز نیز آسیب‌دیدگان و جانبازان این حمله با عوارض ناشی از مجروحیت شیمیایی دست و پنجه نرم می‌کنند. [18]
[1]. صادقی، رضا، اطلس راهنما 12ـ آذربایجان غربی در جنگ با ضد انقلاب و دفاع مقدس، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1391، ص 66 و154.
[2]. احمدی، بتول، معمای دولتو، اصفهان، ستارگان درخشان، 1392، ص 7.
[3]. صادقی، رضا، همان، ص 154.
[4]. همان، ص 22.
[5]. موسوی، سعید، نبرد آلواتان، مشهد، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان خراسان، 1379، ص 26 و27و52.
[6]. همان، ص 27.
[7]. احمدی، بتول، همان، ص 7.
[8]. صادقی، رضا، همان، ص 154؛ موسوی، سعید، همان، ص 27.
[9]. موسوی، سعید، همان، ص 66.
[10]. همان، ص 72
[11]. امیرنظمی افشار، منوچهر و اسفندیار حاجیلو، تاریخ معاصر آذربایجان ـ آذربایجان غربی در گذار از بحران‌های انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، ج 1، تهران، سوره سبز، 1395، ص 257.
[12]. دایره‌المعارف انقلاب اسلامی، ج 2، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، سوره مهر، 1384، ص 94.
[13]. صادقی، رضا، همان، ص 90 ؛ واعظی، مرادعلی و سمیه اقبالی‌نسب، دلیرمردی از دیار خراسان، بیرجند ـ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (خراسان جنوبی)، فرماندهی سپاه انصار الرضا (ع)، 1394، ص 36 و37.
[14]. واعظی، مرادعلی، همان، ص 36-39، 71.
[15]. شهریار نقی‌پوران و دیگران، تاریخ معاصر آذربایجان ـ آذربایجان غربی در گذار از بحران‌های انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، ج 2، تهران، سوره سبز، 1395، ص 666.
[16]. صادقی، رضا، همان، ص 154.
[17]. همان، ص 138.
[18]. سایت ایرنا ، 8 تیر 1401 / کد خبر: 84806086.
