اشخاص

آهنگران، محمدصادق

فاطمه خادمی
1579 بازدید

محمدصادق آهنگران از مدیحه‌خوانان سرشناس ایران است که با مدیحه‌سرایی‌های خود، تأثیر بسزایی در عزم و اراده رزمندگان در دوران جنگ تحمیلی عراق برضد ایران داشت.

محمدصادق آهنگری، مشهور به صادق آهنگران، تیر 1336 در اهواز به دنیا آمد. او بیشتر اوقات همراه پدرش به مسجد محله‌شان، مسجد مرعشی، می‌رفت و پدرش معمولاً دعاهای بعد از نماز را با صدای خوش می‌خواند. این رویه، تأثیر مطلوبی در روحیه‌اش گذاشت.[1] زمانی که دوازده‌ساله بود، اولین‌بار در روزهای تاسوعا و عاشورا به شکل رسمی نوحه خواند و پس از آن در مسجد چیت‌ساز اهواز نوحه‌خوانی کرد.[2] او دوره تحصیل متوسطه را در دبیرستان‌های فرهنگ و شاهپور اهواز گذراند و در نهایت در دبیرستان خرداد نیاکان تهران دیپلم گرفت.[3]

آهنگران در سال 1356 به سربازی رفت. شش ماه آموزشی را در کرج گذراند و بعد از آن به عنوان عضو سپاه ترویج و آبادانی به کردستان منتقل و یک سال در مریوان در بخش شکاربانی مشغول کار شد.[4] در همین زمان، به دلیل ارتباط با روحانیونی که به مریوان تبعید شده بودند، از طرف ساواک بازداشت و حدود یک ماه به منطقه‌ای مرزی به نام «دله‌مرز» در غرب ایران، تبعید شد. هم‌زمان با اوج‌گیری درگیری‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، به فرمان امام خمینی، از سربازی فرار کرد و به زادگاهش، اهواز، رفت و چند ماه هم مخفیانه در دزفول زندگی کرد.[5]

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357، در مسجد محله‌شان در اهواز به فعالیت پرداخت.[6] بعد از آن کمیته‌ای در اهواز به نام کمیته پرستو تشکیل شد که علی شمخانی، مسئول آن بود. آهنگران و دوستانش در کمیته هم‌زمان با کار عملیاتی و مقابله با اشرار و ضدانقلاب، نیرو هم جذب می‌کردند. آهنگران مسئول اسلحه‌خانه بود. بعد از مدتی، به خاطر اقدامات خرابکارانه گروه خلق عرب که از طرف ضدانقلاب و حزب بعث عراق حمایت می‌شدند، تصمیم به تشکیل سپاه پاسداران گرفتند[7] و در جلسه‌ای که در خانه حسین علم‌الهدی[8] تشکیل شد، علی شمخانی به عنوان فرمانده سپاه اهواز انتخاب و آهنگران نیز معاون پرسنلی و مسئول جذب نیرو شد. بعد از تأسیس سپاه اهواز و مشخص شدن مقر آن، آهنگران ضمن فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی، مسئول تدریس جنگ‌های صدر اسلام شد.[9]

آهنگران هم‌زمان با فعالیت در سپاه و برگزاری کلاس‌های آموزشی، به واسطه برادرش حمید که در امور هنری مشغول فعالیت بود و یک گروه تئاتر هم داشت، وارد این گروه شد و مدتی با حسین پناهی[10] کار تئاتر انجام داد.[11]

آهنگران در 19 بهمن 1358 ازدواج کرد. ثمره این ازدواج، دو فرزند پسر به نام های محمدعلی و حسین و یک دختر به نام زهرا است.[12]

با شروع جنگ تحمیلی در 31‌ شهریور ‌1359، پاسداران خوزستان جزو اولین نیروهایی بودند که به مقابله با این هجوم برخاستند. آهنگران در کنار سایر پاسداران در عملیات‌های متعددی شرکت کرد و در جبهه به خواندن نوحه و اشعار حماسی که از کودکی فراگرفته بود، پرداخت. نوحه «ای شهیدان به خون غلتان خوزستان» که در حسینیه جماران خواند، بین رزمندگان رایج و باعث شهرتش شد.[13]

آهنگران در عملیات‌های سوسنگرد (26 آبان 1359، آزادسازی سوسنگرد) و طریق‌القدس (8 آذر 1360، آزادسازی بستان) حضور داشت و علاوه بر امور جنگی و پشتیبانی، به دعاخوانی و مدیحه‌خوانی برای رزمندگان نیز می‌پرداخت.[14]

گوینده تلویزیون در اعلام خبر آزادسازی بستان و اشاره به اجرای مراسم دعای کمیل، نام آهنگران را که در اصل آهنگری بود، آهنگران اعلام کرد و از آن به بعد، او در میان مردم به این نام مشهور شد.[15]

آهنگران بعد از عملیات طریق‌القدس به دستور محسن رضایی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در اجرای عملیات‌ها حضور نداشت و فقط به دعاخوانی و مدیحه‌خوانی در قرارگاه‌ها پرداخت. از نواهای خوانده‌شده او در عملیات‌های بعدی می‌توان به نوای «سوی دیار عاشقان» در عملیات‌های فتح‌المبین (2 فروردین 1361) و بیت‌المقدس (10 اردیبهشت 1361)، نوای «ای لشکر صاحب زمان» در عملیات‌های مسلم‌بن‌عقیل (9 مهر 1361)، با نوای کاروان در والفجر مقدماتی (17 بهمن 1361)، نوای «ای لشکر حسینی» در عملیات‌های خیبر (3 اسفند 1362) و والفجر 8 (20 بهمن 1364) و نوای «باید به زودی دست بر یک حمله دیگر زدن» در عملیات‌های کربلای 4 (3 دی 1365) و کربلای 5 (19 دی 1365) اشاره کرد.[16]

بعد از عملیات والفجر مقدماتی، رادیو عراق به دروغ اعلام کرده بود در عملیات ناموفقی که نیروهای ایران داشتند، نیروهای عراقی توانستند ضمن وارد کردن تلفات بسیار سنگین به دشمن ایرانی، «بلبل خمینی» را هم به اسارت درآورند. این لقب را اولین بار رادیو عراق به آهنگران داد.[17]

در سال 1362 به پیشنهاد سید کمال خرازی، مسئول ستاد تبلیغات جنگ، ستادی برای فرستادن مداح و واعظ به یگان‌های رزمی تشکیل شد که ستاد دعا نام گرفت. آهنگران و محمدحسین آل‌مبارک از اعضای اصلی این ستاد بودند.[18]

طنین صدای آهنگران، هشت سال تمام در امتداد خاکریزها و میدان‌های نبرد به گوش رزمندگان رسید و آنان را بیش‌ازپیش آماده دفاع از ایران ‌کرد. صدا و اشعار حماسی صادق آهنگران، خاطره مشترک همه رزمندگان و مردمی است که در جبهه‌های دفاع مقدس پایداری کردند.[19]

بعد از اتمام جنگ تحمیلی، آهنگران که احساس می‌کرد وظیفه او در ایران به پایان رسیده و باید در جبهه جدیدی ادای تکلیف کند، تصمیم گرفت به کشورهای عربی خصوصاً لبنان برود و کار نوحه‌خوانی را در آنجا ادامه دهد. به همین خاطر برای آموختن زبان عربی در قم ساکن شد. در آنجا از حضور علمای دین بهره برد و با آن‌ها ارتباط داشت.[20] همین‌طور در این دوران به دلیل تغییر فضای جامعه، آهنگران احساس کرد که دیگر نمی‌تواند آثارش را به شکل سنتی بخواند. ازاین‌رو تصمیم گرفت تا برای حفظ روحیه حماسی، در قالبی جدید همان آثار را همراه با موسیقی ارائه کند. البته قبل از این کار با تعدادی از علما از جمله آیت‌الله محی‌الدین حائری شیرازی هم مشورت کرد و او هم نکاتی را در این مورد به وی گوشزد کرد. بالاخره اولین آلبوم موسیقایی نواهای او به نام «اشک افشان» در سالگرد ارتحال امام خمینی‌قدس‌سره‌الشریف منتشر شد. این آلبوم با استقبال عمومی مواجه شد؛ به‌خصوص قطعه «کاروان رفته منزل به منزل».[21]

آهنگران پس از اتمام جنگ به تحصیل هم ادامه داد و موفق به دریافت مدرک کارشناسی در رشته ادبیات فارسی از دانشگاه تهران شد.[22] او یکی از اعضای هیئت امنای رزمندگان در اهواز و تهران بود و بیشتر برای همین هیئت نوحه‌سرایی می‌کند.[23]

آثار مدیحه‌سرایی او در قالب آلبوم‌های اشک افشان، مثنوی شهادت، داغ ازلی و دشت کربلا تهیه و منتشر شده است.[24] همچنین خاطرات و متن نوحه‌های او در کتابی با عنوان «کتاب آهنگران» به قلم علی اکبری در سال 1391 به چاپ رسیده است.[25]

[1]. دایرة‌المعارف انقلاب اسلامی، ج1، تهران: سوره مهر، 1384، ص24؛ اکبری، علی، کتاب آهنگران، تهران: یا زهرا‌سلام‌الله‌علیها، 1391، ص42 و 43.

[2]. اکبری، علی، کتاب آهنگران، ص43 و 44.

[3]. دایرة‌المعارف انقلاب اسلامی، ج1، ص24.

[4]. همان، ص24؛ اکبری، علی، کتاب آهنگران، ص48.

[5]. دایرة‌المعارف انقلاب اسلامی، ج1، ص24.

[6]. همان، ص24.

[7]. اکبری، علی، کتاب آهنگران، ص56.

[8]. از دانشجویان پیرو خط امام که فرماندهی گروهی از رزمندگان را در ابتدای جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بر عهده داشت و دی 1359 در هویزه شهید شد./ دایرة‌المعارف انقلاب اسلامی، ج1، ص24.

[9]. اکبری، علی، کتاب آهنگران، ص57 و 58.

[10]. حسین پناهی، اصالتاً اهل کهکیلویه و بویراحمد بود، اما در اهواز سکونت داشت. قبل از انقلاب درس طلبگی خواند. سپس وارد فعالیت‌های انقلابی شد و در کنار حسین علم‌الهدی فعالیت کرد (کتاب آهنگران، ص58)؛ او از اوایل دهه 1360 وارد عرصه بازیگری و کارگردانی در تلویزیون و سینما شد و سال 1383 درگذشت (رامین، علی، زمانی، کامران، دانشنامه دانش‌گستر، تهران: مؤسسه دانش‌گستر، 1389، ص368).

[11]. اکبری، علی، کتاب آهنگران، ص58.

[12]. همان، ص86ـ76.

[13]. دایرة‌المعارف انقلاب اسلامی، ج1، ص24 و 25.

[14]. اکبری، علی، کتاب آهنگران، ص108-90.

[15]. همان، ص115.

[16]. همان، ص187ـ128.

[17]. همان، ص156.

[18]. همان، ص162.

[19]. دایرة‌المعارف انقلاب اسلامی، ج1، ص25.

[20]. اکبری، علی، کتاب آهنگران، ص204.

[21]. کتاب آهنگران، ص231.

[22]. همان، ص45.

[23]. همان، ص219 و 221.

[24]. سایت خبر آنلاین، 8 شهریور 1399، کد خبر 1426782.

[25]. اکبری، علی، کتاب آهنگران، ص31.