گروه‌ها، نهادها، سازمان‌ها
اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا و امریکا
معصومه عابدینی
1960 بازدید
این اتحادیه، نام یک سازمان دانشجویی است که در دو دهه پیش از انقلاب اسلامی در اروپا و امریکای شمالی فعالیت داشت. اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان، در سال 1343 به وسیله ابراهیم یزدی و مصطفی چمران در امریکا تشکیل و به موازات آن، در اروپا نیز چنین سازمانی تأسیس شد. مؤسسان این سازمان در اروپا، آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی، صادق قطب‌زاده، سیدابوالحسن بنی‌صدر، حسن حبیبی و سیدصادق طباطبایی بودند.
از سال 1348، فعالیت این تشکیلات زیاد شد و در کشورهایی چون فرانسه، آلمان، اتریش، انگلستان، ایتالیا و...، انجمن‌های اسلامی دانشجویان تأسیس شد. این انجمن‌ها که رابط اصلی آن‌ها، صادق قطب‌زاده بود، با دیگر گروه‌های مشابه در کشورهای غرب آسیا مثل لبنان، عراق، سوریه و مصر در ارتباط بودند.
علت اصلی رونق انجمن‌های اسلامی در این زمان، حضور جوانان ایرانی بود که برای تحصیل به اروپا و آمریکا سفر می‌کردند. تعداد افرادی که تحت تأثیر حرکت‌های مذهبی در دانشگاه‌های ایران قرار می‌گرفتند، روزبه‌روز زیادتر می‌شد و وجود تشکیلات مذهبی برای جذب این افراد، لازم می‌نمود. به علاوه، محیط آزاد برای فعالیت‌های سیاسی باعث شده بود دانشجویان مذهبی در اتحادیه انجمن‌های اسلامی در خارج از کشور گرد هم آیند.
اوایل دهه 1350، دو انجمن اسلامی فعال در اروپا و امریکا، با هم ادغام شدند و یک گروه به نام «اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا و امریکا» تشکیل دادند. این اتحادیه، برای اعضای خود کلاس‌های مذهبی و تفسیر قرآن برگزار می‌کرد. همچنین برای هماهنگی بین مسئولان شاخه‌های اتحادیه، هرساله یک هفته نشست در یکی از مراکز فعال تشکیل می‌شد.
از سال 1346، اتحادیه انجمن‌های اسلامی در اروپا، انتشار فصلنامه‌ای به نام مکتب مبارز را آغاز کرد که بعدها به ارگان مشترک اتحادیه اروپا و امریکای شمالی بدل شد. در شماره دوازده، این نشریه، هدف از نشر خود را شناخت و شناسایی چهره حقیقی اسلام بیان کرده بود. مقالات اساسی این نشریه، بیشتر در زمینه اسلام‌شناسی، نیروهای اسلامی و راه‌های هماهنگی آن‌ها و اتحاد کشورهای اسلامی بود.
ابراهیم یزدی که در اداره و سازمان‌دهی انجمن اسلامی دانشجویان امریکا فعال بود، در «هوستون»، یکی از شهرهای ایالت تگزاس امریکا، یک مؤسسه انتشاراتی تأسیس کرد که کتب و نشریات انجمن اسلامی را در سراسر امریکا، اروپا و کشورهای عربی پخش می‌کرد. از سال 1353، کتاب‌هایی که اجازه چاپ و انتشار آن‌ها در ایران داده نمی‌شد، در انتشارات هوستون چاپ می‌شد. برخی از متون این کتاب‌ها، به زبان انگلیسی نیز برگردانده شد؛ از جمله در سال 1356، کتاب‌های علی شریعتی برای اولین بار در این مرکز ترجمه شد. این مرکز همچنین نوشته‌هایی از مهدی بازرگان و آیت‌الله سیدمحمود طالقانی را تجدید چاپ و منتشر کرد. هزینه این فعالیت‌ها را بازاریان داخل کشور تأمین می‌کردند.
اعضای اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان، غیر از کارهای مذهبی، فعالیت‌های سیاسی نیز می‌کردند. در آغاز تأسیس این سازمان، هیئتی از اعضای اتحادیه، در سال 1344، راهی دیدار با امام خمینی در نجف شد. در طول دوران فعالیت قبل از انقلاب، این اتحادیه، ارتباط مستقیمی با امام برقرار کرده بود و در اعلامیه‌های خود، همیشه از ایشان حمایت می‌کرد. همچنین هر زمان که شاه به کشورهای اروپایی یا امریکا سفر می‌کرد، اعضا و هواداران اتحادیه انجمن‌های اسلامی، همراه با سایر گروه‌های مخالف رژیم پهلوی، تظاهرات گسترده‌ای برضد شاه برپا می‌کردند. این تظاهرات، تصویر خوشایندی را که شاه سال‌ها از طریق رسانه‌های گروهی غرب برای خود ساخته بود، خدشه‌دار می‌کرد.
اتحادیه انجمن‌های اسلامی در اروپا و امریکای شمالی، از حرکت‌های سیاسی مذهبی در داخل ایران نیز حمایت می‌کرد. برای نمونه، پس از گسترش جنبش چریکی در ایران، اتحادیه با یکی از گروه‌های مسلحانه به نام «سازمان مجاهدین خلق» رابطه نزدیکی برقرار کرد و در نشریات خود، از آرمان‌های مجاهدین پشتیبانی می‌کرد. این رابطه تا سال 1354 که سازمان مجاهدین خلق، ایدئولوژی مارکسیستی را پذیرفت و منحرف شد، ادامه یافت.
از دیگر فعالیت‌های این اتحادیه، تشکیل سمینار و راه‌پیمایی‌هایی در حمایت از مبارزان ملت‌های مظلوم و ستم‌دیده مانند فلسطین و ویتنام بود که معمولاً بازتاب‌هایی در مطبوعات و رسانه‌های خبری داشت.
با توجه به این فعالیت‌ها و نیز شرکت داشتن مستمر در رشد نهضت اسلامی، شماری از اعضای اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا و امریکا، به سمت‌های مهمی در جمهوری اسلامی رسیدند. از آن جمله می‌توان به صادق قطب‌زاده (نخستین مسئول رادیو و تلویزیون پس از انقلاب اسلامی و وزیر امور خارجه)، ابراهیم یزدی (وزیر امور خارجه دولت موقت)، سیدابوالحسن بنی‌صدر (اولین رئیس‌جمهوری ایران)، حسن حبیبی (معاون اول رئیس‌جمهوری)، حسن غفوری‌فرد (نماینده مجلس، وزیر نیرو و رئیس سازمان تربیت بدنی)، حسن عباس‌پور (وزیر نیرو)، کمال‌الدین نیک‌روش (وزیر کشور)، محمد هاشمی (رئیس سازمان صداوسیما)، سیدمحسن نوربخش (وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی)، کمال خرازی (وزیر خارجه) و... اشاره کرد.[1]
[1]. تلخیص مقاله از دایرةالمعارف انقلاب اسلامی، ج1، تهران: سوره مهر، 1384، ص34 و 35.
