پایگاه نهم شکاری بندرعباس
محسن شیرمحمد
33 بازدید
پایگاه نهم شکاری در کنار شهر بندرعباس و مشرف به دهانه تنگه هرمز واقع شده که به دلیل اهمیت و موقعیت راهبردی در دوران دفاع مقدس نقش بارزی داشت.
تاریخچه پایگاه بندرعباس به دهه 1340 بازمی‌گردد. در سال 1342، یک ایستگاه هوایی در بندرعباس افتتاح شد. از سال 1348 روند توسعه فرودگاه و ساخت تأسیسات هوایی مربوطه در بندرعباس آغاز و به تدریج تا سال 1352 تکمیل شد[1] و تا سال 1356[2] به عنوان آخرین پایگاه نیروی هوایی، جنگنده بمب‌افکن فانتوم اف-4 در آن مستقر شد و پایگاه نهم شکاری در این شهر شکل گرفت.[3]
اوایل دهه 1350 و با توجه به سواحل طولانی ایران در خلیج فارس و دریای عمان و نیاز به گشت‌های دریایی، تعداد 6 فروند هواپیمای پی.تری. اِف خریداری شد. ابتدا قرار بود این هواپیماها به نیروی دریایی تحویل داده شوند ولی چون زیرساخت‌های لازم در این نیرو فراهم نبود، به خدمت نیروی هوایی ایران درآمد و در سال 1353 در پایگاه بندرعباس مستقر شدند.
در پی آغاز درگیری‌ها در منطقه ظفار عمان موسوم به جنگ ظفار، سلطان این کشور از ایران تقاضای کمک کرد. ارتش ایران از سال 1351 تا 1354 به کمک سلطنت عمان رفت و مخالفان آن را سرکوب نمود. پایگاه بندرعباس در این جنگ مشارکت داشت و هواپیماهای فانتوم از مبدأ این پایگاه پروازهای متعددی بر فراز جنوب عمان و ظفار انجام دادند.[4]
بعد از انقلاب اسلامی و به دلیل مشکلاتی که نگهداری هواپیماهای پی.تری.اف در بندرعباس داشتند، این هواپیماها به پایگاه شیراز منتقل شدند.[5]
سال 1359 و در آستانه جنگ تحمیلی، پایگاه نهم شکاری بندرعباس از نظر تجهیزات پروازی دارای 26 فروند جنگنده اف-4 بود که تعداد 23 فروند آن کاملاً آماده عملیات بودند؛ این پایگاه 41 نفر نیز خلبان شکاری[6] و حدود هزار نفر نیروی فنی و پشتیبانی داشت.[7]
در حمله سراسری عراق، پایگاه بندرعباس به دلیل بعد مسافت مورد حمله هوایی قرار نگرفت. روز بعد حمله عراق، حمله هوایی گسترده‌ای تحت عنوان عملیات کمان-99 توسط نیروی هوایی ایران علیه پایگاه‌ها و مراکز اصلی نظامی عراق انجام شد که پایگاه نهم بندرعباس، مأموریت پشتیبانی از پایگاه ششم بوشهر و سوم همدان، دفاع از آسمانِ خلیج فارس و تنگه هرمز و نیز پوشش یگان‌های دریایی ایران را بر عهده داشت.[8]
روزهای اول جنگ، خبرهای تأییدنشده‌ای از مشاهده ناوچه‌های اوزا(ی) عراقی در حوالی ابوظبی منتشر شد. در صورت صحت چنین اخباری، بندرعباس در معرض خطر حملات نیروی دریایی عراق قرار می‌گرفت، به همین دلیل نیروی دریایی از نیروی هوایی خواست که صبح 10 مهر 1359، گردان شناسایی با استفاده از یک فروند آر اِف-4 از منطقه مورد اشاره عکس‌برداری کند. در این روز هواپیماهای شکاری فانتوم نیز در پایگاه بندرعباس مجهز به موشک ماوریک منتظر نتیجه عکس‌برداری بودند تا با مشاهده ناوچه‌های عراقی، آن‌ها را از بین ببرند، البته بعد از انجام عکس‌برداری مشخص شد که خبر نادرست است و نیروی دریایی عراق در این منطقه حضور ندارد.[9]
مهر 1359 خلبانان پایگاه بندرعباس برای کمک به پایگاه شهید نوژه به همدان فرستاده شدند تا در پروازهایی که برای مقابله با دشمن انجام می‌شود، مشارکت کنند.[10]
با توجه به اشغال افغانستان توسط شوروی و مبارزه مجاهدین افغان با اشغالگران و همچنین کمک‌های ارسالی آمریکا از طریق پاکستان به این کشور، برای جلوگیری از تجاوزات احتمالی و رسوخ درگیری‌ها به ایران، پایگاه بندرعباس مأموریت یافت آماده مقابله با تجاوزات احتمالی باشد که البته به دلیل بعد مسافت پایگاه بندرعباس با مرزهای شرقی کشور، دو فروند فانتوم از بندرعباس به پایگاه چابهار فرستاده شد تا در صورت لزوم مورد استفاده قرار گیرد.[11]
در دوران دفاع مقدس تا زمانی که جنگ نفتکشها در سال 1366 در خلیج فارس به اوج رسید،[12] هواپیماها و خلبانان پایگاه نهم به یگان‌های خط مقدم در دزفول، همدان و بوشهر اعزام می‌شدند تا با انجام پروازهای رزمی، در روند پیشبرد امور جنگ مشارکت داشته باشند.[13] به عنوان نمونه در عملیات والفجر-8، پایگاه نهم یکی از پایگاه‌هایی بود که مسئولیت جایگزینی هواپیماهای از دست رفته پایگاه بوشهر حین عملیات را بر عهده گرفت.[14]
یکی از مهمترین اقدامات پایگاه نهم بندرعباس در جریان جنگ نفتکشها رقم خورد. با آغاز حملات عراق علیه نفت‌کش‌های حامل نفت ایران در خلیج فارس، پایگاه بندرعباس مأموریت یافت تا به مقابله با دشمن بپردازد. در این راستا دو فروند جنگنده اف-4 در جزیره کیش مستقر شدند تا ضمن اسکورت کاروان کشتی‌های نفتکش، با حملات هوایی عراق نیز مقابله کنند.[15] مدتی بعد با ادامه حمایت دولت‌های حامی عراق در خلیج فارس مانند عربستان و کویت، ایران تصمیم گرفت در اقدام مقابله به مثل، کشتی‌های نفتکش و تجاری این کشورها را هدف قرار دهد[16] و هواپیماهای فانتوم پایگاه بندرعباس در مأموریت‌های مختلف، کشتی‌های این دولت‌ها را بارها مورد هدف قرار دادند. به عنوان نمونه در 28 فروردین 1365 کشتی حامل گاز مایع متعلق به عربستان در نزدیکی سواحل این کشور توسط 2 فروند اف-4 پایگاه بندرعباس و با استفاده از یک موشک ماوریک هدف قرار گرفت.[17]
با حضور گسترده آمریکا در خلیج فارس، درگیری‌های محدودی نیز بین جنگنده‌های پایگاه بندرعباس و نیروهای آمریکایی رخ داد که در یک نمونه در سال 1363 یک فروند فانتوم به وسیله یک فروند موشک سطح به هوای آمریکا هدف قرار گرفت ولی خلبانان آن توانستند فانتوم را در بندرعباس فرود آورند.[18] در سال 1367 نیز هواپیماهای اف-14 در بندرعباس مستقر شدند تا توان هوایی این پایگاه افزایش یابد.[19]
یکی از اتفاقات تلخ در سال 1367 که در محدوده هوایی پایگاه بندرعباس رخ داد هدف قرار گرفتن هواپیمای مسافربری ایرباس ایران توسط موشک‌های ناو وینسنس آمریکا بود که به شهادت 290 نفر غیرنظامی منجر شد.[20]
بعد از دفاع مقدس، پایگاه بندرعباس به پاسداری از آسمان خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان مشغول است. فانتوم‌های این پایگاه هر هفته بر فراز جزایر ایران در خلیج فارس مانند ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک پرواز کرده و به شناسایی منطقه می‌پردازند. رهگیری هواپیمای حامل تروریست عبدالمالک ریگی و دستگیری وی نیز از اقدامات این پایگاه بود.[21]
از برجسته‌ترین فرماندهان و خلبانان پایگاه نهم در دوران دفاع مقدس می‌توان به فریدون طالب‌دوست، علی‌اکبر اسکندری، فریدون صمدی و قاسم مساعد اشاره کرد.[22] اکنون فرماندهی پایگاه نهم را سرتیپ دوم خلبان محسن حیدریان بر عهده دارد.[23]
پس از سانحه هوایی در رزمایش خلیج فارس در 18 اردیبهشت 1374 که به شهادت خلبان خسرو عبدالکریمی منجر شد، پایگاه بندرعباس به پایگاه شهید عبدالکریمی تغییر نام یافت.[24]
[1]. نصرتی، مهرداد، «پرواز بر فراز خلیج فارس»، ماهنامه صف، ش 440، بهمن 1396، ص 36.
[2]. علی‌عسگری، زهره، پرواز با آتش، جنات فکه، 1395، ص 145.
[3]. نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی ـ عملیات کمان -99 موسوم به 140 فروندی و انهدام نیروی هوایی دشمن، ج 3 تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص 62 و 63.
[4]. شیرمحمد، محسن، چشمان عقاب، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص 105.
[5]. شیرمحمد، محسن، «پاکبازان عرصه عشق»، ماهنامه صنایع هوایی، ش 315، مرداد تا مهر 1397، ص 28.
[6]. گروه مؤلفین تاریخ دفاع مقدس هوایی، تاریخ نبردهای هوایی ـ تا آغاز تهاجم سراسری عراق، ج 1، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1393، ص 393.
[7]. همان، ص 62 و 63.
[8]. همان.
[9]. شیرمحمد، محسن، چشمان عقاب، ص 149 و 150.
[10]. علی‌عسگری، زهره، همان، ص 211 و 212.
[11]. غلامی، براتعلی، پدافند هوایی ـ سیر توسعه و تکامل، ج 1 ، تهران، ایران سبز، 1399، ص 154؛ علی‌عسگری، زهره، همان، ص 399.
[12]. «همه چیز در مورد جنگ نفتکشها»، خارگ نیوز،20 مهر 1398،https://www.khargnews.ir
[13]. نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، همان، ص 62 و 63.
[14]. نمکی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس، تهران، انتشارات ایران سبز، 1389، ص 293 و 294.
[15]. علی‌عسگری، زهره، همان، ص 400.
[16]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 2، ترجمه حسین یکتا، تهران، مرزوبوم، 1390، ص 32.
[17]. علی‌عسگری، زهره، همان، ص 411.
[18]. نصرتی، مهرداد، «پرواز بر فراز خلیج فارس»، ماهنامه صف، ش 440، بهمن 1396، ص 35؛ کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، همان، ص 564.
[19]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، همان، ص 585.
[20]. همان، ص 565.
[21]. نصرتی، مهرداد، «کوچک‌ترین تهدید دشمن را کوبنده‌تر پاسخ خواهیم داد»، ماهنامه صف، ش 463، اسفند 1398، ص 21.
[22]. نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، همان، ص 62 و 63.
[23]. خبرگزاری صداوسیما، 10 تیر 1400، www.iribnews.ir/fa/news/3152877.
[24]. خبرگزاری فارس، 13 اسفند 1391 www.farsnews.ir/news/13911212001049؛ شهید خسرو عبدالکریمی، www.golzar.info/37551/.
