عملیات‌ها
عملیات اچ-3
محسن شیرمحمد
42 بازدید
مجموعه سه پایگاه هوایی عراق را که در غربی‌ترین نقطه این کشور و در مرز اردن قرار دارند، اچ-۳ می‌گویند.
مجموعه مذکور از سه پایگاه الولید به‌عنوان پایگاه اصلی، الموراسانا در شمال غربی و الطبعات در جنوب غربی پایگاه اصلی تشکیل می‌شود[1] که در صد کیلومتری مرز اردن یک مثلث تشکیل داده‌اند. در سال 1935 باندی برای فرود هواپیما در تلمبه‌خانه اچ-3 در مسیر خط لوله نفت از موصل به بندر حیفا (اسرائیل) ساخته شد که در دهه 1970 و برای مقابله با حملات احتمالی اسرائیل توسعه یافت و به یکی از پایگاه‌های نیروی هوایی عراق تبدیل شد.[2]
پس از حمله ارتش عراق به ایران در 31 شهریور 1359 و آغاز جنگ تحمیلی، حملات نیروی هوایی ایران به پایگاه‌های هوایی عراق، دشمن را مجبور کرد بخشی از هواپیماهای خود را به غرب عراق منتقل کند. اواسط مهر 1359 اسناد و مدارکی مبنی‌بر انتقال هواپیماهای عراقی به غرب این کشور در اختیار نیروی هوایی قرار گرفت.[3] بمب‌افکن‌های ایلوشین28، توپولف16 و 22 و جنگنده‌های میگ23 و سوخو20 ازجمله هواپیماهای دشمن بودند که به مجموعه پایگاه‌های اچ-3 در غرب عراق منتقل شدند.[4]
معاونت عملیات نیروی هوایی طرح حمله به اچ-3 را در دستور کار خود قرار داد. نزدیک‌ترین پایگاه‌های هوایی ایران یعنی شهید نوژه (همدان) تا اچ-3 حدود 850 کیلومتری فاصله داشت و سوخت جنگنده‌های ایرانی برای این فاصله کافی نبود.[5]
سه طرح برای حمله به اچ-3 بررسی شد. طرح اول حمله از مسیر مرز کویت و عربستان و سپس فرود هواپیماهای ایرانی در سوریه بود. طرح دوم پرواز مستقیم از مسیر شمال بغداد و سپس فرود جنگنده‌ها در سوریه و طرح سوم نیز مسیر مرزی عراق و ترکیه و سپس سوریه به سمت پایگاه‌های اچ-3 بود. طرح اول به‌دلیل حضور آواکس‌های عربستان و امکان ردیابی عملیات و طرح دوم نیز به‌دلیل پدافند هوایی دشمن میسر نبود. درنتیجه با طرح سوم موافقت شد.[6]
طبق طرح، چهارده فروند هواپیمای فانتوم از پایگاه شهید نوژه برخاسته و در جنوب دریاچه ارومیه از دو فروند بوئینگ707 سوخت‌گیری هوایی انجام می‌دادند و سپس از مسیر شمال عراق و چسبیده به مرز ترکیه تا سوریه پیش می‌رفتند و بعد دوباره با انجام سوخت‌گیری هوایی به سمت هدف رفته و بعد از بمباران آن با انجام سوخت‌گیری هوایی از مسیر مرز ترکیه و عراق به کشور بازمی‌گشتند. طبق طرح دو فروند بوئینگ747 سوخت‌رسان قبل از عملیات به سوریه فرستاده می‌شدند و سپس در مسیر بازگشت به تهران، سوخت‌رسانی هوایی به فانتوم‌ها را انجام می‌دادند. جنگنده‌های اف14 از پایگاه اصفهان و اف5 از پایگاه تبریز نیز پوشش هوایی از هواپیماهای تانکر707 را بر فراز دریاچه ارومیه بر عهده می‌گرفتند.[7]
چهارده فروند فانتوم 10 آبان 1359 از پایگاه شهید نوژه برای حمله به اچ-3 برخاستند و بر فراز دریاچه ارومیه سوخت‌گیری هوایی کردند، اما به‌دلیل لورفتن موضوع، عملیات لغو شد. بار دوم و در 18 بهمن 1359 دوباره فانتوم‌ها از پایگاه نوژه عازم مأموریت بمباران اچ-3 شدند، اما به‌دلیل نامناسب‌بودن وضعیت هوا در آسمان دریاچه ارومیه و بارش برف و عدم دید لازم، مأموریت لغو شد.[8]
روز 15 فروردین 1359 و برای سومین‌بار هشت فروند فانتوم به‌عنوان هواپیماهای اصلی و دو فروند به صورت ذخیره از پایگاه شهید نوژه عازم بمباران پایگاه‌های الولید شدند. پس از سوخت‌گیری هوایی بر فراز دریاچه ارومیه، هشت فروند فانتوم مسیر شمال عراق را در پیش گرفتند و پس از رسیدن به سوریه اولین سوخت‌گیری هوایی را انجام دادند. در ادامه به موازات مرز عراق به سمت جنوب پیش رفتند.[9]
هم‌زمان سه فروند جنگنده اف5 از پایگاه تبریز، پالایشگاه کرکوک عراق را بمباران کردند تا توجه دشمن را از موضوع فانتوم‌ها پرت کرده و به این حمله جلب کنند.[10]
سپس فانتوم‌ها به سه دسته پروازی تقسیم شدند و سه فروند دسته اول به پایگاه شمالی، دو فروند دسته دوم به پایگاه جنوبی و سه فروند دسته سوم نیز به پایگاه اصلی (الولید) حمله کردند.[11]
پس از بمباران پایگاه‌ها، یک فروند از فانتوم‌ها آسیب دید و در پایگاه پالمیرا در شمال شرقی دمشق (پایتخت سوریه) فرود آمد.[12]
مابقی فانتوم‌ها در مسیر بازگشت دوباره سوخت‌گیری هوایی کردند و به سلامت وارد خاک ایران شده و پس از چهار ساعت و پنجاه دقیقه پرواز[13] و طی مسیر شش هزار کیلومتری در پایگاه شهید نوژه فرود آمدند.[14]
مقامات اطلاعاتی آمریکا انهدام سه فروند هواپیمای ترابری آنتونف12، یک فروند بمب‌افکن توپولف16، چهار فروند جنگنده میگ21، پنج فروند سوخو 20، هشت فروند میگ23، دو فروند میراژ اف1 و چهار فروند بالگرد میل8 را در جریان بمباران پایگاه‌های اچ-3 تأیید کردند.[15] دو خلبان و چهارده نفر از نیروهای عراقی به همراه سه نفر مصری و یک نفر از آلمان شرقی کشته شدند و نوزده نفر عراقی، چهار نفر مصری و دو نفر اردنی نیز مجروح شدند.[16]
برای پشتیبانی و انجام عملیات اچ-3 تعداد 54 فروند انواع هواپیمای جنگنده، سوخت‌رسان و ترابری و همچنین 75 خلبان نیروی هوایی ارتش شرکت کردند.[17]
[1]. مهرنیا، احمد، حمله به الولید، تهران: سوره مهر، چ هفتم، 1392، ص39.
[2].www.wikipedia.org/wiki/H-3_Air_Base
[3]. ماهنامه همشهری پایداری، ش139، فروردین 1394، ص69.
[4]. مهرنیا، احمد، همان، ص27.
[5]. ماهنامه همشهری پایداری، همان.
[6]. همان، ص69.
[7]. مهرنیا، احمد، همان، ص39-35.
[8]. ماهنامه همشهری پایداری، همان، ص70؛ مهرنیا، احمد، همان، ص45.
[9]. مهرنیا، احمد، همان، ص152-141.
[10]. همان، ص153 و 154.
[11]. همان، ص170 و 171.
[12]. همان، ص181-179.
[13]. همان، ص85 و 191 و 194.
[14]. ماهنامه همشهری پایداری، ش40، اسفند 1388، ص15.
[15]. همان، ص214 و 222.
[16]. مهرنیا، احمد، همان، ص214 و 222 و 223.
[17]. همان، ص214
