مکان‌ها

پایگاه دوم شکاری تبریز

محسن شیرمحمد
2360 بازدید

دومین پایگاه شکاری نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به نام پایگاه شهید فکوری در تبریز مستقر است و در دفاع مقدس نقش ایفا کرده است.

پایگاه دوم شکاری تبریز به‌دلیل مجاورت با کشورهای آذربایجان، ارمنســتان، ترکیــه و عراق در منطقه شمال غرب، از اهمیت زیادی برخوردار اســت.[1] تأسیس این پایگاه به اوایل دهه 1350 بازمی‌گردد. در ســال 1352، ضرورت تشکیل واحدی که بتواند دفاع از منطقه شمال غرب ایران را پوشش دهد، به تأسیس یک پایگاه مقدم هوایی در تبریز انجامید که توسط پایگاه سوم همدان پشتیبانی می‌شد. در اواخر دهه 1346 و به دنبال افزایش اختلافات مرزی ایران و عراق، گروه ناظر مقدم هوایی به پایگاه تبدیل شد. در سال 1348 اولین هواپیمای اُ 2 (نوعی هواپیمای ملخ‌دار سبک) و سپس جنگنده‌های اف 5 به تبریز منتقل شدند.[2]

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز بحران داخلی در کردستان، پایگاه دوم شکاری به پشتیبانی هوایی از نیروهای زمینی در آن منطقه پرداخت و در سال 1358 با مشارکت پایگاه سوم همدان 212 سورتی پرواز انجام داد.[3]

در جریان غائله حزب جمهوری خلق مسلمان در تبریز، گروهی از افراد این حزب سعی کردند تا ضمن نفوذ به پایگاه دوم، کنترل آن را در دست بگیرند که با تلاش سرهنگ جواد فکوری، فرمانده وقت پایگاه، این تلاش ناکام ماند.[4]

پایگاه دوم شکاری، ازجمله فرودگاه‌هایی بود که در 31 شهریور 1359 مورد حمله هوایی عراق قرار گرفت که البته فقط باند پرواز آسیب دید که به‌سرعت تعمیر شد.‌‌[5] در این زمان، از نظر توان عملیاتی، پایگاه تبریز دارای 84 فروند جنگنده اف 5 و 88 خلبان بود.‌‌[6]

یکم مهر 1359 و در چارچوب عملیات کمان 99، پایگاه تبریز نیز برای انهدام اهداف مختلف در کرکوک و موصل عراق وارد عمل شد.[7] نزدیک به 50 درصد عملیات موسوم به کمان 99 مربوط به این پایگاه بوده است.[8] در این روز و درمجموع 52 سورتی پرواز برون‌مرزی از مبدأ پایگاه دوم انجام شد.[9]

در اولین ماه جنگ، پایگاه تبریز عملیات انهدام صنعت نفت عراق را آغاز کرد و در اولین مورد، در روز 5 مهر 1359، جنگنده‌های اف 5 با 21 سورتی پرواز تأسیسات نفتی کرکوک، سلیمانیه، موصل و نوپیردان را بمباران کردند.[10]

با به خطر افتادن پایگاه وحدتی در دزفول به‌دلیل پیشروی ارتش عراق به سمت این منطقه، در هفته اول مهر 1359، جنگنده‌های اف 5 پایگاه دوم به دزفول فرستاده شدند تا با افزایش توان هوایی بتوانند جلوی پیشروی دشمن در منطقه شمال خوزستان را بگیرند.[11]

در طول جنگ تحمیلی، پایگاه تبریز به دفاع هوایی از منطقه شمال غرب پرداخت و به تناوب در مناطق مرزی و داخل خاک عراق به مواضع دشمن حمله کرد. سرنگونی یک فروند هواپیمای پیشرفته میگ 25 به‌وسیله یک فروند جنگنده اف 5 از این دست اقدامات است.[12]

در طول جنگ، بنا به نیاز، جنگنده‌های اف 5 از پایگاه تبریز به سایر پایگاه‌ها اعزام می‌شدند و در عملیات‌های مختلف از رزمندگان اسلام پشتیبانی می‌کردند. در بهمن 1364 و در عملیات والفجر 8، هشت فروند از هواپیماهای اف 5 از پایگاه تبریز به دزفول منتقل شدند تا در بمباران نیروهای دشمن مشارکت کنند.[13] اسفند 1365 و در عملیات کربلای 5 نیز هواپیماهای اف 5 برای پشتیبانی از نیروهای سپاه پاسداران در منطقه شلمچه به پایگاه امیدیه اعزام شدند.[14]

به دنبال پذیرش قطعنامه 598، ارتش بعث در مرداد 1367 دست به یک تهاجم گسترده به خوزستان زد که این بار هم جنگنده‌های پایگاه تبریز برای کمک به پایگاه امیدیه فرستاده شدند که نقش مهمی در بمباران هوایی نیروهای دشمن داشتند.[15]

از شهدای خلبان پایگاه تبریز در دفاع مقدس می‌توان به علی اقبالی، غلامحسن افشین‌آذر، محمد حجتی، علی جهان‌شاه‌لو، ابوالحسن ابوالحسنی، امیر زنجانی و محمدحسین دارابی اشاره کرد.[16]

بعد از پایان جنگ تحمیلی، این پایگاه به اسم پایگاه دوم شکاری شهید فکوری تغییر نام یافت و ســال 1371 جنگنده میــگ 29 هم به تجهیزات این پایگاه اضافه شــد که توان هوایی آن را افزایش داد.

در سال 1389، جنگنده بمب‌افکن صاعقه ساخت ایران نیز در اختیار پایگاه دوم قرار گرفت تا در کنار جنگنده اف 5 و میگ 29 مأموریت‌های محوله را انجام دهند.[17]

از فرماندهان و خلبانان برجسته پایگاه تبریز در دوران دفاع مقدس می‌توان به سرهنگ مرتضی فرزانه، سرهنگ رضا سعیدی، سرهنگ جواد ورتوان اشاره کرد که اکنون این سمت را سرتیپ دوم رضا یوسفی بر عهده دارد.[18]

[1]. ماهنامه صف، ش446، شهریور 1397، ص50.

[2]. همان، ش373، بهمن 1390، ص30.

[3]. تاریخ نبردهای هوایی، ج1: تا آغاز تهاجم سراسری عراق، تهران: مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1393، ص176.

[4]. همان، ص 173 و 174.

[5]. تقویم مستند عملکرد نیروی الهی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ج3: مهرماه 1359، تهران: مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1397، ص14.

[6]. تاریخ نبردهای هوایی، ج1: تا آغاز تهاجم سراسری عراق، ص390.

[7]. تقویم مستند عملکرد نیروی الهی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ج3، ص68.

[8]. ماهنامه صف، ش373، ص32.

[9]. نمکی، علی‌رضا، تاریخ نبردهای هوایی، ج3: عملیات کمان 99 موسوم به 140 فروندی و انهدام نیروی هوایی دشمن، تهران: مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص114.

[10]. نمکی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس، تهران: ایران سبز، 1389، ص146.

[11]. مجله صنایع هوایی، ش307، ص9 و 10.

[12]. خلیلی، حسین، نبردهای هوایی ایران: مروری کوتاه بر روند نبردهای هوایی ایران در دفاع مقدس، تهران: ایران سبز، 1398، ص292 و 293.

[13]. نمکی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس، ص301.

[14]. معما، محمد، غرش رعد: زندگینامه سرتیپ خلبان عبدالحمید نجفی، تهران: سوره مهر، 1394، ص272.

[15]. ناطق، ساسان، آسمان مال من بود: خاطرات سرهنگ خلبان صمدعلی بالازاده، تهران: سوره مهر، 1391، ص205.

[16]. همان، ص106 و 126 و 127؛ نمکی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس، ص37.

[17]. ماهنامه صف، ش373، ص32.

[18]. خبرگزاری شبستان، 4 دی 1400 http://shabestan.ir/detail/News/1130437