لشکر 21 حمزه سیدالشهداء
محسن شیرمحمد
54 بازدید
لشکر 21 حمزه سیدالشهداء از جمله یگان‌های ارتش در شمال غرب کشور است که در دوران دفاع مقدس حضور داشت.
پیشینه این لشکر به قبل از انقلاب اسلامی و تشکیل لشکر پیاده گارد و تیپ گارد جاویدان بازمی‌گردد.[1] پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، لشکر پیاده گارد شاهنشاهی و یگان گارد جاویدان منحل و به لشکر 1 پیاده و لشکر 2 پیاده مرکز تبدیل شدند.[2]
به دنبال پیروزی انقلاب و آغاز بحران داخلی در کردستان، یک گردان از لشکر 1 مرکز به عنوان اولین یگان به دستور سپهبد قرنی، رئیس وقت ستاد ارتش، در 1 فروردین 1358 به سنندج اعزام شد که نقش مهمی در جلوگیری از سقوط پادگان لشکر 28 در این شهر داشت. این موضوع نقطه عطفی در حفظ منطقه کردستان و عدم تسلط کامل ضدانقلاب در این منطقه بود.[3]
در بحران کردستان، یگان‌های مختلف از لشکرهای 1 و 2 پیاده به منطقه فرستاده شدند که این حضور تا شهریور 1359 به طول انجامید.[4]
شهریور 1359 و 18 روز قبل از آغاز جنگ، بنا به دستور فرماندهی نیروی زمینی، یگان‌های دو لشکر 1 و 2 در هم ادغام و لشکر 21 حمزه سیدالشهداء در تهران تشکیل شد.[5]
با آغاز جنگ تحمیلی، یگان‌های لشکر 21 به منطقه خوزستان فرستاده شدند. تا 15 مهر آن سال، 6 گردان پیاده، یک گردان تانک و 4 گردان توپخانه در شمال خوزستان مستقر و مأموریت دفاع از منطقه و مقابله با عبور دشمن از رودخانه کرخه در حوالی شوش و پل نادری را بر عهده گرفتند. در همین منطقه اولین حمله نیروهای ایران در جنگ و در 23 مهر 1359 توسط تیپ 1 و 2 لشکر 21 حمزه برای مقابله با دشمن انجام شد.[6]
روز 9 آبان 1359 نیروی زمینی ارتش عراق در این منطقه، برای تصرف پل نادری و عبور از رود کرخه و سپس پیشروی به سمت دزفول، دست به یک تهاجم گسترده زد که با دفاع لشکر 21 مواجه و علی‌رغم 5 بار حمله، ناموفق بود.[7]
لشکر 21 حمزه در سلسله عملیات آزادسازی خوزستان نقش داشت. فروردین سال 1361 در عملیات فتح‌المبین، این لشکر با 3 تیپ، در قالب قرارگاه نصر، همراه با سایر نیروهای ارتش و سپاه پاسداران، برای آزادسازی مناطق غرب رود کرخه در شمال خوزستان شرکت کرد.[8] قبل از شروع عملیات، تحت نظارت لشکر 21 در منطقه موسوم به کانال هندلی، تونلی به طول 456 متر تا زیر مواضع دشمن حفر شد که در شب اول عملیات در 2 فروردین 1361 و در پیشروی نیروهای خودی نقش داشت.[9] این عملیات تا 9 فرودین به طول انجامید و طی 7 روز نبرد، نیروهای لشکر 21 توانستند منطقه علی‌گره‌زد، تپه‌های ابوصلبی خات و محل استقرار سایت 4 و 5 رادار را آزاد کنند.[10]
در عملیات بیت‌المقدس نیز لشکر 21 حمزه با تیپ 1، 2 و 3 پیاده و تیپ 4 زرهی در قالب قرارگاه نصر در جناح چپ منطقه نبرد حضور داشت.[11] قرارگاه نصر مأموریت یافت در جبهه جنوبی از رودخانه کارون عبور کرده و سرپل منطقه را تأمین کند و در 5 محور، ضمن انهدام نیروهای دشمن و محاصره خرمشهر، جناح چپ عملیات را پوشش دهد.[12]
با آغاز عملیات در 10 اردیبهشت 1361، نیروهای لشکر 21 حمزه سیدالشهداء شبانه و با استفاده از پل‌های شناور از کارون گذشتند و پس از نبرد با دشمن و با وجود مقاومت شدید آنان، خود را به جاده اهواز –خرمشهر رساندند.[13]
در ادامه عملیات، یگان‌های لشکر 21 و قرارگاه نصر مأموریت یافتند ضمن رسیدن به مرزهای بین‌المللی در غرب خوزستان، به سمت شلمچه پیشروی کنند. این نیروها موفق شدند خود را به شمال خرمشهر برسانند که در نهایت منجر به محاصره و سپس آزادسازی این شهر در 3 خرداد 1361 شد.[14]
در عملیات رمضان نیز لشکر 21 حمزه سیدالشهداء که در منطقه عمومی غرب خرمشهر خط پدافندی داشت، در قالب قرارگاه نصر شرکت کرد.[15]
یگان‌های لشکر 21 حمزه سیدالشهداء در بهمن 1361 در عملیات والفجر مقدماتی در منطقه شمال چذابه، فروردین 1362 در عملیات والفجر-1 در منطقه بین عین‌خوش و چزابه و مرداد 1362 در عملیات والفجر-3 در منطقه مهران حضور داشت.[16] لشکر 21 حمزه سیدالشهداء، اسفند 1362 در عملیات خیبر نیز شرکت کرد که با فتح جزیره مجنون همراه بود.[17] سال بعد و در اسفند 1363 نیز در عملیات بدر که در همان منطقه صورت گرفت این لشکر حضور داشت.[18]
پشتیانی یگان‌های توپخانه لشکر 21 حمزه از نیروهای سپاه پاسداران در عملیات والفجر-8 که منجر به تصرف فاو شد از جمله مهم‌ترین اقدامات این یگان در دفاع مقدس است.[19]
سرهنگ سیدزین‌العابدین ورشوساز، سرلشکر حسین حسنی سعدی، سرتیپ بهروز سلیمانجاه، سرتیپ فرض‌الله شاهین‌راد و سرتیپ هوشنگ ناصری از جمله فرماندهان شاخص این لشکر در دفاع مقدس بودند.[20]
در دوران دفاع مقدس 6839 نفر از نیروهای لشکر 21 حمزه سیدالشهداء شهید و 2670 نفر جانباز شدند و همچنین 4130 نفر به اسارت دشمن درآمدند.[21]
با پایان جنگ تحمیلی، یگان‌های لشکر 21 حمزه سیدالشهداء به تهران بازگشتند و مدتی بعد در سال 1370 به شمال غرب کشور منتقل و به لشکر 21 حمزه آذربایجان تغییر نام یافتند. با اجرای طرح ثامن، تیپ‌های این لشکر در سال 1390 مستقل شدند و فقط از نظر عملیاتی همچنان تحت نظارت قرارگاه لشکر 21 حمزه آذربایجان قرار دارند.[22]
اکنون سرتیپ دوم امیرحسین شفیعی فرماندهی لشکر 21 حمزه آذربایجان را بر عهده دارد.[23]
[1]. پژمان، جلال، فروپاشی ارتش شاهنشاهی، تهران، نامک، 1386، ص 319.
[2]. روزنامه اطلاعات، 28 بهمن 1357، ش 15786، ص 2.
[3]. نوروزی فرسنگی، احمد، ناگفته‌هایی از زندگی سپهبد قرنی، تهران، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی زهد،1382، ص 49، 301 و 302.
[4]. حسینی، سیدیعقوب و دیگران، ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج 1، تهران، سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، 1372، ص 75.
[5]. مفید، عبدالحسین، بازخوانی جنگ تحمیلی، تهران، انتشارات ایران سبز، 1398، ص 51.
[6]. حسینی، سیدیعقوب و دیگران، همان، ص 127و135.
[7]. سلیمانجاه، بهروز، هفتاد سال خاطرات سرتیپ بهروز سلیمانجاه، تهران، انتشارات ایران سبز، 1393، ص 204 تا 210.
[8]. همان، ص 215.
[9]. همان، ص 221 و 224.
[10]. حسینی، سیدیعقوب و دیگران، همان، ص 262، 266 و 267.
[11]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج1، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چ چهارم، 1377، ص 113.
[12]. همان، ص 119.
[13]. سلیمانجاه، بهروز، همان، ص 239.
[14]. درودیان، محمد، همان، ص149و150و152و153.
[15]. حسینی، سیدیعقوب، عملیات رمضان، تهران، ایران سبز، 1393، ص 92.
[16]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران، سوره سبز، چ سی‌وپنجم، 1393، ص 86، 88 و 90.
[17]. حسینی، سید یعقوب، نبردهای سال 1362 تا پایان 1364، تهران، هیئت معارف جنگ شهید علی صیاد شیرازی، 1389، ص 312.
[18]. همان، ص445 و451.
[19]. اسدی، هیبت‌الله، ارتش در فاو، تهران، ایران سبز، 1387، ص 107و108.
[20]. «پاسخ کوبنده به دشمن از دیار آذربایجان»، ماهنامه صف، ش 430، اسفند 1395، ص 27.
[21]. خبرگزاری مهر،16 تیر 1397، www.mehrnews.com/amp/4340840.
[22]. «پاسخ کوبنده به دشمن از دیار آذربایجان»، ص 27.
[23]. خبرگزاری ایسنا، 28 اردیبهشت 1400، www.isna.ir/news/1400022820063.
