مکان‌ها

هرمزگان

عماد عزت‌آبادی
40 بازدید

استان هرمزگان در طول هشت سال جنگ تحمیلی، به‌خاطر وجود جزایر راهبردی خلیج‌فارس و تنگه هرمز، یکى از اصلى‌ترین مراکز تأمین اقتصاد کشور و پشتیبانى از جنگ بود.

استان هرمزگان به مرکزیت بندرعباس در جنوب ایران و در حاشیه شمالی خلیج‌فارس و بخشی از دریای عمان قرار دارد[1] که از شمال با استان کرمان، از شرق با استان‌های کرمان و سیستان‌وبلوچستان و از غرب با استان بوشهر همسایه است و دریای مکران در جنوب شرق و خلیج‌فارس در جنوب و جنوب غرب با این استان مرز مشترک دارد.[2]

براساس سرشماری سال۱۳۹۰ دارای جمعیتی بیش از یک میلیون و پانصد نفر است. آب‌وهوای این استان در شمال و شمال شرق گرم و خشک و در جنوب و جنوب غرب گرم و مرطوب است. این استان سیزده شهرستان به نام‌های ابوموسی، قشم، بستک، بشاگرد، سیریک، جاسک، میناب، رودان، خمیر، پارسیان، بندرعباس، بندرلنگه، حاجی‌آباد و چهارده جزیره به نام‌های: قشم، هرمز، لارک، هنگام، کیش، لاوان، سیری، فارور بزرگ و کوچک، هندورابی، شتور، ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک (همگی در خلیج‌فارس قرار دارند) دارد[3] ازجمله فعالیت‌های رایج مردم هرمزگان کشاورزی، ماهیگیری و تجارت است. این استان همچنین دارای معادنی از قبیل نفت، گاز، کرومیت، فولاد، آلومینیوم، خاک ‌سرخ و... است. همچنین هرمزگان در زمینه حمل‌ونقل دریایی و شیلات از موقعیت اقتصادی خاصی برخوردار است.[4] در سال ۱۳۴۶ فرمانداری کل بنادر و جزایر سواحل خلیج فارس و دریای عمان به مرکزیت بندرعباس تشکیل شد تا اینکه در ۵ مهر ۱۳۵۵ نام «هرمزگان» به تناسب تنگه هرمز بر این استان نهاده شد.[5]

با شروع جنگ تحمیلی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، هرمزگان به‌علت داشتن هزاروپانصد کیلومتر نوار ساحلی از دریای مکران در شرق تا خلیج‌فارس در غرب و دارابودن جزایر مهمی چون سیری، هرمز، ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک مورد توجه قرار گرفت. بنادر خرمشهر و آبادان که بنادر اصلی ایران بودند زیر حملات دشمن قرار داشتند و به همین دلیل بندرعباس با دارابودن اسکله شهید باهنر و شهید رجایی، مأموریت واردات کالا به کشور را عهده‌دار شد و جایگزین دو بندر خوزستان شد. دوربودن از جبهه اصلی نبرد باعث شد تا این استان محلی مناسب برای پشتیبانی جبهه شود و این امر با ایجاد یک شعبه پشتیبانی توسط ستاد پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی در اوایل جنگ در جزیره هرمز محقق شد.

نخستین گروه از رزمندگان هرمزگان در ۲۳ آبان ۱۳۵۹ به جبهه اعزام شدند.[6] سپاه هرمزگان بخشی از سپاه منطقه شش کشور بود که در قالب لشکر ۴۱ ثارالله به مرکزیت کرمان فعالیت می‌کرد[7] تا اینکه در یکم فروردین ۱۳۶۵ گردان۴۲۲ الزهرا‌سلام‌الله‌علیها (گردان اختصاصی رزمندگان هرمزگان) توسط منصور نبی‌زاده، تأسیس شد.[8] رزمندگان هرمزگانی به‌دلیل آشنایی با آب در عملیات‌های آبی خاکی حضور داشتند. قایقرانان این استان در عملیات خیبر و والفجر ۸ و غواصان استان در عملیات کربلای ۴ و ۵ نقشی موثر داشتند. [9]همچنین در عملیات‌های خاکی، به‌عنوان نیروی لشکرهای ۴۱ ثارالله‌علیه‌السلام، ۱۹ فجر، امام حسین‌علیه‌السلام و تیپ ۳۳ المهدی‌عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف حضور داشتند[10] و در عملیات‌های مهمی چون فتح‌المبین و طریق‌القدس شرکت کردند. رزمندگان این استان در اغلب مناطق عملیاتی ازجمله پاسگاه زید، خرمشهر، سکوهای نفتی، جزیره خارک، فکه، شرق دجله، زبیدات، بستان، دشت عباس، کرخه نور، چزابه، ام‌الرصاص، الصخره، شطعلی، جزایر مجنون، مریوان، قصرشیرین و سقز حضور داشتند. در جبهه دریایی، هرمزگان در خط مقدم قرار داشت. رزمندگان استان در تنگه هرمز (محل تردد ناوگان تجاری رژیم بعث و حامیان منطقه‌ای او مانند کویت و عربستان و همچنین ناوگان متجاوز آمریکا) با استفاده از قایق‌های سبک تندرو، ضمن انجام عملیات دریایی محیط را برای دشمن و حامیان آن‌ها ناامن می‌کردند.[11] اوج این اقدامات در ۲۹ فروردین ۱۳۶۷ بود. در این روز ناوگان نیروی دریایی آمریکا به سکوی نفتی سلمان واقع در جنوب جزیره لاوان و سکوی نفتی نصر واقع در جنوب شرق جزیره سیری که هر دو در محدوده استان هرمزگان قرار دارند حمله کردند.[12] در پاسخ، قایق‌های تندرو نیروی دریایی سپاه استان از جزیره ابوموسی به سکوی نفتی مبارک و چند هدف دیگر حمله کردند[13] و ناوهای سهند و سبلان و ناوچه جوشن از منطقه یکم نیروی دریایی ارتش با دشمن درگیر شدند. در خلال این نبرد یک بالگرد آمریکایی ساقط شد و ناوچه جوشن و ناو سهند غرق شدند و ناو سبلان خسارت دید.[14] ازجمله شهدای این عملیات می‌توان شهید علی زارع نعمتی و ابراهیم حرآبادی از ناوچه جوشن و شهیدان عباس عفیفه، حمید قهرمانی ارجاسی، رضا سلطانی، از ناو سهند[15] و شهید اسدالله رئیسی و اسحاق دارا از نیروی دریایی سپاه پاسداران که بالگرد کبرای آمریکایی را هدف قراردادند یاد کرد.[16] در ساعت۱۰:۲۲، ۱۲ تیر ۱۳۶۷ ایرباس ایران که از بندرعباس عازم دبی بود، در نزدیکی جزیره هرمز هدف حمله ناو وینسنس آمریکا قرار گرفت و همه ۲۹۰ مسافر و خدمه آن به شهادت رسیدند.[17] پیکر شهدا توسط افراد نیروی دریایی ارتش و سپاه پاسدران، هوادریای ارتش و نیروهای مردمی پس از جمع‌آوری از سطح دریا به بندرعباس منتقل شد.[18]

در دفاع مقدس، بندرعباس میزبان مهاجران جنگ نیز بود. این مهاجرین که بیشتر از خوزستان بودند، در محله ۲۲ بهمن اسکان داده شدند. استان هرمزگان در طول جنگ تحمیلی ۱۲۴۸ شهید، ۲۴۷۶ جانباز و ۳۴۱ آزاده تقدیم کرده است. جزیره هرمز با ۳۹ شهید بالاترین تعداد شهید نسبت به جمعیت را در سطح کشور دارد.[19] ازجمله شهدای استان هرمزگان می‌توان به شهیده فاطمه نیک، که نه نفر از بستگانش ازجمله سه پسرش در جبهه‌ها به شهادت رسیدند و خود او نیز در فاجعه حمله رژیم سعودی به زوار حرم مکه در راهپیمایی برائت از مشرکین در سال ۱۳۶۶ به شهادت رسید و ام الشهدای ایران لقب گرفت، [20]شهید علیرضا آرمات بسیجی مینابی، شهید علی حاحبی جانشین ستاد لشکر ۴۱ ثارالله، شهید غلامشاه ذاکری فرمانده سپاه جزیره قشم،خلبان شهید مسعود محمدی فرمانده اسکادران ۹۱ پایگاه شکاری بندرعباس اشاره کرد.[21]

با پایان جنگ تحمیلی روند توسعه استان هرمزگان آغاز شد. در سال ۱۳۷۱ ساخت کارخانه آهن اسفنجی در قشم آغاز شد و در سال ۱۳۷۲پالایشگاه نفت بندرعباس مورد بهره‌برداری قرار گرفت.[22] کارخانه آلومینیوم و سیمان هرمزگان و شرکت کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران از دیگر صنایعی است که پس از جنگ ایجاد شد. صنایع مستقر در غرب بندرعباس و موقعیت راهبردی این استان، هرمزگان را به پایتخت اقتصادی ایران بدل کرده است. در تیر ۱۳۹۸ فرودگاه بین‌المللی بندرعباس با نام یادمان شهدای پرواز ۶۵۵ نامگذاری شد و در خرداد ۱۳۹۹ از یادمان شهدای دریابانی جزیره هرمز رونمایی شد. یادمان شهدای پرواز ایرباس در ساحل شرقی بندرعباس و در نزدیکی فرودگاه این شهر هنوز تکمیل نشده است.[23]

[1]. سایبانی، احمد، جغرافیایی تاریخی هرمزگان، بندرعباس: نسیم بادگیر، ۱۳۹۹، ص۲۰.

[2]. افشار سیستانی، ایرج، استان هرمزگان، تهران: هیرمند، ص۶۹.

[3]. سایبانی، احمد، همان، ص۲6-۲1.

[4]. محمدیان کوخردی، محمد، شهرستان بستک و بخش کوخرد، ج۱، دبی، ۲۰۰۵ میلادی.

[5]. افشار سیستانی، ایرج، همان، ص۱۱۱ و ۱۱۲.

[6]. روزنامه صبح ساحل، سال بیست‌وپنجم، ش۴۱۴۴، شنبه ۵ مهر ۱۳۹۹، ص۲.

[7]. میرزایی، عباس، اطلس یگانی لشکر ۴۱ ثارالله علیه‌السلام در ۸ سال دفاع مقدس، تهران: مرکز چاپ اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ۱۳۹۵، ص۸.

[8]. کیخا، علی، نبرد فاوالبحار، بندرعباس: رسول، ۱۴۰۰، ص۳۷.

[9]. فصلنامه خط‌شکنان خلیج فارس، سال اول، ش۲، زمستان ۱۳۹۴، ص۱۲ و ۱۴.

[10]. روزنامه صبح ساحل، همان.

[11]. دفتر پژوهش‌های فرهنگی بنیاد شهید و امور ایثارگران، فرهنگ اعلام شهدا استان هرمزگان، تهران: شاهد، ۱۳۹۳، ص۴۳.

[12]. دانشنامه عملیات‌های ماندگار نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس، تهران: سوره مهر، 1398، ص213 با اضافات.

[13]. اقدامات و نتایج عملیات نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در مقابله با تجاوزات و مداخلات عراق و نیروهای فرامنطقه‌ای در خلیج فارس، سلیمانی سوادکوهی، شاهرخ، تهران: دافوس، 1397، ص326.

[14]. دانشنامه عملیات‌های ماندگار نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس، ص 208 و 212 و 213 با اضافات.

[15]. همان، ص400 و 403.

[16]. فصلنامه خط‌شکنان خلیج فارس، همان، ص۱۴ با اضافات.

[17]. ماهنامه صنایع هوایی، سال بیست و ششم، ش۲۹8، تیر ۱۳۹۵، ص۲۶ و ۲۷.

[18]. فصلنامه خط‌شکنان خلیج فارس، همان، ص۳۳.

[19]. دفتر پژوهش های فرهنگی بنیاد شهید و امور ایثارگران، همان.

[20]. بغلانی، محسن، متولد ماه مهر قصه دخترای خوب، ج۱، تهران: قدر ولایت، ۱۳۹۷، ص۳۳ و ۳۴.

[21]. فصلنامه خط‌شکنان خلیج فارس، ش۸، پاییز ۱۳۹۶، ص۲۳.

[22]. افشار سیستانی، ایرج، همان، ص۳۹۶.

[23]. فصلنامه خط‌شکنان خلیج فارس، پیوست راهیان نور دریایی.