گروه‌ها، نهادها، سازمان‌ها

قرارگاه حمزه سیدالشهدا

زینب احمدی
4818 بازدید

قرارگاه حمزه سیدالشهدا در سال 1361 به منظور وحدت و هماهنگی بین سپاه، ارتش و ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران در برابر نیروهای ضدانقلاب، در غرب و شمال غرب ایران (شهر ارومیه) تأسیس شد و استان‌های آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه را تحت پوشش قرار داد. این قرارگاه از 19 مرداد 1361 با تبلیغات رسمی آغاز به کار کرد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، طی سال‌های 1358ـ1357، در مناطق کردنشین ایران، بین ارگان‌های سپاه، ارتش و ژندارمری وحدت چندانی وجود نداشت و روابط فراسازمانی بین فرماندهان باعث پیشروی و هماهنگی امور بین ارگان‌ها می‌شد. اقدامات مربوط به جنگ با ضدانقلاب، اغلب با سیاست‌های محلی فرماندهان هر استان انجام می‌شد، درصورتی‌که واحدهای تابعه این سازمان‌ها که در سه استان آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه مستقر بودند، باید با یکدیگر هماهنگ می‌بودند.[1]

برای اداره یک‌نواخت و ایجاد تعادل و هماهنگی کل مناطق کردنشین، قرارگاه حمزه تأسیس شد.[2]

دلایل اصلی تأسیس قرارگاه حمزه به این شرح بود: 1. سرکوب ضدانقلاب به ‌عنوان مانع اصلی ایجاد امنیت در منطقه. 2. برقراری امنیت پایدار با مردمی‌ کردن دفاع. 3. طرح‌ریزی و برنامه‌ریزی به ‌صورت منظم و نامنظم و اجرای آن در سطح دو استان آذربایجان غربی و کردستان 4. هماهنگی در رساندن امکانات پشتیبانی به ‌صورت متعادل. 5. هماهنگ‌ کردن عملیات و اطلاعات نیروهای سپاه، ارتش و ژاندارمری و ایجاد تفاهم و هماهنگی بیشتر مسئولان در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه. 6. ایجاد وحدت فرماندهی در اجرای عملیات پدافندی و توسعه داخلی. 7. پیوند مستحکم‌تر بین سپاه و ارتش در ایجاد امنیت.[3]

در این قرارگاه برای هر سه نهاد سپاه، ارتش و ژاندارمری مسئولانی انتخاب شد. محمدابراهیم سنجقی به فرماندهی قرارگاه حمزه سپاه، سرهنگ حسن آبشناسان به فرماندهی قرارگاه حمزه ارتش و بیژن بهرام‌پور به فرماندهی قرارگاه حمزه ژاندارمری منصوب شدند.[4]

در جلساتی با فرماندهان سپاه، ارتش و ژندارمری مشخص شد که ضعف مهندسی رزمی از مشکلات اساسی نیروهای ایرانی در جبهه کردستان است. به این معنی که نیروها در جبهه ارتفاعات را فتح می‌کردند، ولی به ‌دلیل نبود امکان احداث جاده، پل، سنگر، خاکریز، تدارکات و عدم پشتیبانی نیروها، ارتفاعات بعد از مدتی به ‌دست عراقی‌ها می‌افتاد.[5] برای پشتیبانی از نیروهای ایرانی در شمال غرب کشور، ستاد مرکزی پشتیبانی جهاد سازندگی جنگ در تهران، یک گردان مهندسی رزمی از جهادگران شهر سمنان که نُه گردان مهندسی را از استان‌های مختلف مدیریت می‌کرد، برای این قرارگاه به ارومیه اعزام کرد.[6] فرمانده این گردان مهندسی رزمی در سال 1361 ابوالفضل حسن‌بیکی بود.[7]

سازمان قرارگاه شامل یگان‌های سازمانی و یگان‌های تحت امر بود. یگان‌های سازمانی شامل سپاه ناحیه کردستان، سپاه ناحیه آذربایجان غربی، قرارگاه شهید بروجردی در آذربایجان غربی، قرارگاه شهید شهرام‌فر در استان کردستان، قرارگاه مقدم حمزه، قرارگاه شهید کاظمی در کرمانشاه، قرارگاه قدس در سه استان آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه، تیپ ویژه شهدا، تیپ ویژه قدس، تیپ شهید بروجردی، تیپ بیت‌المقدس، تیپ‌های منطقه‌ای شهید جوانی، شهید کاظمی، شهید حجتی، شهید طیاره و...، یگان‌های پشتیبانی رزم شامل توپخانه، پدافند، ادوات، مهندسی و...، یگان‌های پشتیبانی خدمات رزم شامل تعاون، لجستیک، بهداری، مخابرات، طرح و برنامه، بودجه و پشتیبانی مالی بود. یگان‌های تحت امر، بنا به وضعیت عملیاتی، به ‌صورت موقت، تحت کنترل عملیاتی قرارگاه قرار می‌گرفتند، مانند لشکر 14 امام حسین‌علیه‌السلام، لشکر 8 نجف اشرف، لشکر 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله و... .[8]

با تشکیل قرارگاه حمزه سیدالشهدا، روش عملیات‌ها در منطقه غرب و شمال ‌غرب تغییر کرد. به این شکل که وقتی نیروهای ایران منطقه‌ای را تصرف و پاک‌سازی می‌کردند، عملیات پدافندی و توسعه‌ای در آن انجام می‌شد. اولین عملیات با این روش، آزادسازی محور پیرانشهر ـ سردشت بود که در 16 آبان 1361 با موفقیت انجام شد.[9]

در پیام تبریک امام خمینی‌قدس‌سره‌الشریف در 25 آبان 1361 به مناسبت پیروزی نیروهای قرارگاه حمزه سیدالشهدا در عملیات پاک‌سازی مناطق کردستان و آذربایجان غربی از عوامل ضدانقلاب، نقش این قرارگاه در کلام امام روشن شد:[10] «از قول من به کلیه رزمندگان اسلام به‌ویژه رزمندگانی که در منطقه عملیاتی قرارگاه حمزه سیدالشهدا با دشمنان اسلام مبارزه می‌کنند تبریک بگویید. اسلام و مسلمانان به این پیروزی‌های چشمگیر شما چشم دوخته‌اند و از یاد هیچ یک از ما نخواهید رفت. شما فرزندان عزیز ملت هستید. فتحی که به دست شما صورت گرفت برای ملت سرافرازی بود. امیدوارم این پیروزی تا آخرین مرحله موفق باشد...»[11]

پاک‌سازی روستاهای شهرهای سنندج و مریوان با عنوان عملیات شهدای دولاب در 6 فروردین 1361 انجام شد.[12]

قرارگاه حمزه سیدالشهدا با همکاری قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش در شمال ‌غرب، قرارگاه مشترک مالک اشتر را برای هدایت و فرماندهی عملیات والفجر 2 که در 29 تیر 1362 انجام شد، تشکیل داد.[13]

اواسط 1362 مصطفی ایزدی فرماندهی قرارگاه حمزه را بر عهده گرفت. قرارگاه حمزه در طول دو سال، شهرها و جاده‌های اصلی و فرعی، مناطق بینابینی و مناطق مرزی را در کنترل نیروهای نظامی ایران درآورد.

پاک‌سازی مناطق لاجان در شرق پیرانشهر، منگور در جنوب غربی مهاباد و عملیات شهید حسینی (13 شهریور 1362) به قصد پاک‌سازی روستاهای بین شهرهای بوکان و سردشت و بانه، عملیات یا زهرا‌سلام‌الله‌علیها (29 بهمن 1362) در مرز دو استان آذربایجان غربی و کردستان برای پاک‌سازی منطقه گل‌تپه بین بوکان و تکاب و سقز، عملیات جهاد (28 خرداد 1362) برای پاک‌سازی مناطق مرزی در غرب سردشت و ارتفاعات کاسه‌شکن، کانی‌رش، رستم آلیان و...، همچنین عملیات وحدت به قصد پاک‌سازی روستا‌ها و ارتفاعات اطراف بانه، عملیات شهید ناصر کاظمی برای پاک‌سازی مناطق جنوب سقز و غرب دیوان‌دره و پاک‌سازی جاده‌های مهاباد ـ سردشت و ارومیه ـ اشنویه از دیگر فعالیت‌های این قرارگاه در سال 1362 بود.[14]

روز 28 مهر 1362، عملیات والفجر 4 در منطقه شیلر از دو محور بانه و مریوان آغاز شد که فرماندهی این عملیات بر عهده قرارگاه حمزه سیدالشهدا بود.[15]

در سال 1363 به‌مرور آن دسته از یگان‌های ارتش که تحت پوشش قرارگاه حمزه بودند، به قرارگاه خط مقدم جبهه جنگ با عراق مأمور شدند و سپاه به ‌تنهایی فرماندهی قرارگاه حمزه را به عهده گرفت تا با هماهنگی ژاندارمری و شهربانی انجام وظیفه کند.

عملیات قائم (27 اردیبهشت 1363) در منطقه سارال و خورخوره بین سنندج مریوان و دیوان‌دره، عملیات نصر (27 تیر 1363) در شمال غرب سردشت، عملیات فتح (25 مرداد 1363) برای پاک‌سازی 43 روستای منطقه وسیع لاجان و منگور بین مهاباد، نقده و پیرانشهر، عملیات فجر در منطقه آلواتان (18 شهریور 1363) برای پاک‌سازی مناطق آلواتان سردشت و روستاهای آن، عملیات ثارالله (1 مهر 1363) برای پاک‌سازی مناطقی بین سردشت و بوکان، عملیات نصر (27 تیر 1363) در شمال غرب سردشت با هماهنگی و پشتیبانی این قرارگاه انجام شد.[16]

در سال 1365، هدایت‌الله لطفیان، بعد از مصطفی ایزدی، به فرماندهی قرارگاه حمزه سپاه منصوب شد. دوره فرماندهی لطفیان واحدهای ژندارمری و سپاه، در انهدام گروهک‌های ضدانقلاب موفق بودند و امنیت نسبی در بیشتر شهرها و جاده‌های منطقه برقرار شد، اما افراد ضدانقلاب به مناطق کردنشین ایران نفوذ کرده و عملیات‌هایی در این مناطق انجام می‌دادند.[17]

عملیات انصارالله در 21 خرداد 1364 در منطقه سارال و خورخوره در حد فاصل سقز، دیوان دره و سنندج، عملیات غدیر خم در 10 شهریور 1364 در منطقه مرزی بانه، عملیات عملیات کربلای 2 در 10 شهریور 1365 به قصد تصرف ارتفاعات گرده‌کوه و گرده‌مند با پشتیبانی و هماهنگی این قرارگاه انجام شدند.[18]

قرارگاه حمزه سیدالشهدا منطقه تحت مسئولیت خود را به سه منطقه شمال، میانی و جنوب تقسیم کرده بود که در ابتدای سال 1371 احمد کاظمی، فرمانده قرارگاه حمزه شد. او در دوران فرماندهی، برای ایجاد و برقراری امنیت در این مناطق طرح قدر را اجرا کرد که بر اساس این طرح پایگاه‌های تأمینی در بیشتر نقاط جمع‌آوری شد و یگان‌های مانوری سپاه با تعقیب گروهک‌های ضدانقلاب در دو طرف مرز آن‌ها را سرکوب کردند که به این شکل امنیت به طور مطلوب‌تری در مناطق کردنشین برقرار شد.[19]

در شامگاه 18 خرداد 1397 نیروهای قرارگاه حمزه سیدالشهدا در درگیری با دو تیم تروریستی مسلح در منطقه عمومی سروآباد و اشنویه موفق به انهدام آن‌ها شدند.[20]

قرارگاه حمزه سیدالشهدا همچنان مسئولیت برقراری امنیت در مناطق مرزی آذربایجان غربی را بر عهده دارد. فرماندهی این قرارگاه به عهده سردار محمدتقی اصانلو است.[21]

[1]. صادقی، رضا، اطلس راهنما12: آذربایجان غربی در جنگ با ضدانقلاب و دفاع مقدس، تهران: سپاه پاسدران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1391، ص45.

[2]. ایزدی، مصطفی، استکی، جواد، یاران، مسعود، تاریخ بیست‌ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، ج6: نتایج و دستاوردها، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات توسعه امنیت پایدار دانشگاه امام حسین‌(ع)، 1387، ص216.

[3]. همان، ص217.

[4]. صادقی، رضا، اطلس راهنما12، ص45.

[5]. دعایی، حمید، اسطوره‌های ماندگار، تهران: امینان، 1394، ص251ـ249.

[6]. همان، ص189ـ184.

[7]. همان، ص208.

[8]. ایزدی، مصطفی، استکی، جواد، یاران، مسعود، تاریخ بیست‌ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، ج6، ص221 و 222.

[9]. همان، ص218.

[10]. روح‌الله خمینی، صحیفه امام، ج17، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی‌(ره)، 1378، ص94.

[11]. همان، ص94.

[12]. صادقی رضا، اطلس راهنما9: کردستان در جنگ ضد شورشگری و دفاع مقدس، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1390، ص90.

[13]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: سوره سبز، 1391، ص89.

[14]. صادقی رضا، اطلس راهنما9، ص96، 112، 122؛ صادقی، رضا، اطلس راهنما12، ص96، 100، 122، 124، 126، 130، 132، 150.

[15]. لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا؛ همتی، ایرج، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب بیست‌وهشتم: والفجر 4، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1396، ص22، 72.

[16]. صادقی، رضا، اطلس راهنما12، ص136، 138، 140، 154.

[17]. همان، ص45.

[18]. همان، ص180؛ اطلس راهنما9، ص102، 116، 110.

[19]. صادقی، رضا، اطلس راهنما12، ص45.

[20]. روزنامه صبح نو، ش488، 22 خرداد 1397، ص2.

[21]. روزنامه رسالت، ش7417، 1 آذر 1390، ص3.