مکان‌ها
بستان
زهراسادات گرامی
1564 بازدید
بستان یکی از شهرهای استان خوزستان در جنوب غربی ایران است که از آغاز جنگ تحمیلی عراق برضد ایران، به آن حمله شد و در 4 مهر 1359 به اشغال دشمن درآمد.
بستان از حدود نیم قرن قبل، مرکز بخش شهرستان دشت آزادگان (دشت میشان سابق) بود. این منطقه به علت داشتن درخت‌های نخل و دشت‌های سرسبز به بستانی و آبادانی معروف بود. در کتاب‌های فرهنگ قدیمی، نام «شماریه» را نیز برای بستان ذکر کرده‌اند که بعدها به «بستیین» به معنی باغات و در سال 1314 به بستان تغییر نام یافت.[1]
این شهر از شمال به دهلران، از شرق به دزفول از جنوب شرقی به سوسنگرد، از جنوب به هویزه و از غرب به عراق محدود است. مجریه، سابله، خرابه، رمیم، ندیوه، فنیخی، دبیه و شماریه از روستاهای مهم بستان هستند.[2]
آب و هوای آن گرم و مرطوب و دارای پوشش گیاهی چون درختان گز و کنار و گیاهان دارویی و صنعتی و علوفه برای چرای دام است.[3]
بستان بخشی از جلگه خوزستان محسوب می‌شود و ارتفاع چندانی ندارد، ولی تپه‌های شنی و کوه‌های کم‌ارتفاع شمال‌شرقی آن به میشداغ معروف است.[4]
بر اساس سرشماری سال 1355، جمعیت بستان 6825 نفر بوده است.[5]
مردم بستان از طوایف بنی طرف، بیت صیاح، بیت مهادی، بیت سعید و بیت منشد و از نژاد آریایی و سامی هستند. مذهب اکثریت شیعه اثنی‌عشری است و به فارسی و عربی سخن می‌گویند. اقتصاد این شهر بر پایه کشاورزی، دامداری، صنایع دستی و ماهی‌گیری استوار است.
نیروهای نفوذی عراق تابستان 1358 چند عملیات خرابکارانه مانند حمله به پاسگاه سعیدیه و پاسگاه یزدنو، حمله به بخشداری بستان و انفجار پل بستان انجام دادند که رعب و وحشت زیادی بین مردم ایجاد کرد.[6]
با شروع جنگ تحمیلی عراق برضد ایران در 31 شهریور 1359، ارتش عراق که پاسگاه‌های مرزی را اشغال کرده بود، وقتی در تنگه چزابه با مقاومت جدی روبه‌رو نشد، به سوی بستان پیشروی کرد.[7] تنگه چزابه از مناطق مهم شمال غرب بستان است و با این شهر شش کیلومتر فاصله دارد.[8]
سوم مهر 1359 اندک مقاومت مردمی و نیروهای سپاه پاسداران هم شکسته شد و ارتش عراق از سه ناحیه رمیم در غرب و جنوب، ناحیه ابوچلاچ در شمال و ناحیه ملاعب روستای عبیات و شماریه، به بستان هجوم آورد.[9]
محور بستان سوسنگرد از نظر نظامی محوری مهم به حساب می‌آید و بهترین معبر برای تهدید مرکز خوزستان (اهواز) از سمت مرزهای غربی کشور تلقی می‌شود. رود کرخه این محور را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کرده است. اما به علت رملی بودن زمین‌های منطقه، برای نیروهای نظامی مشکلاتی را ایجاد می‌کند.[10]
تلاش مدافعان بستان و تخریب پل بستان در 4 مهر 1359 نتوانست از پیشروی دشمن جلوگیری کند. بنابراین بستان سقوط کرد و نیروهای عراقی پس از اشغال آن به سوی تپه‌های الله‌اکبر و پل سابله پیشروی کردند.[11]
بعد از آنکه بستان به اشغال دشمن درآمد، در پنجم و ششم مهر 1359 جنگ‌های پراکنده در روستای عبیات (چهار کیلومتری شرق بستان)، دفار (چهارونیم کیلومتری شرق بستان) و سرانجام، فنیخی و سابله روی داد و خسارات جانی و مالی بر مردم وارد شد.[12] مدافعان نهم مهر 1359بستان را آزاد کردند و تمامی شهر و مناطق روستایی آن از بعثی‌ها تخلیه شد.[13]
پس از آزاد شدن بستان، 19 مهر 1359 عراق نیروی پیاده‌ای به استعداد 150 تن از تکاوران و نیروهای جیش‌الشعبی خود را از راه باتلاق هورالعظیم و رودخانه سعیدیه، وارد و از جنوب و غرب به بستان حمله کرد که با مقاومت و مقابله نیروهای ایران مواجه شد و پس از مدتی درگیری، ناچار به عقب‌نشینی شد. بااین‌حال آتش سنگین دشمن روی بستان ادامه یافت طوری که تعدادی از مردم که تا این زمان در شهر باقی مانده بودند، به طرف سوسنگرد حرکت کردند. بیستم مهر 1359 دشمن حرکت مجدد خود را از راه رودخانه سعیدیه برای تسخیر بستان آغاز کرد و جاده بستان ـ سوسنگرد را به‌شدت بمباران کرد.[14]
تعدادی از نیروهای دشمن 21 مهر 1359 ضمن عبور از کنار بستان، وارد شهر شدند و جنگ به صورت تن‌به‌تن درآمد. مدافعان بستان با وجود کمبود شدید نیرو و سلاح و مهمات ساعت‌ها جنگیدند، اما براثر فشار دشمن مجبور به عقب‌نشینی شدند. در نتیجه، اشغال مجدد بستان از 21 مهر 1359 آغاز شد و تا ساعت 14 روز 22 مهر 1359 کامل شد.[15]
در روزهای 25 و 26 مهر 1359 نیروهای دشمن تا پل سابله پیشروی کردند و مناطق روستایی عبیّات و فنیخی و سابله را هدف قرار دادند.[16] یکم آبان 1359 نیروهای هوابرد و هلیکوپترهای هوانیروز ایران موفق شدند نیروهای عراق را وادار به عقب‌نشینی کنند.[17]
در مدتی که بستان در اشغال عراقی‌ها بود، آن‌ها تغییراتی در شهر ایجاد کردند. پول رایج، دینار عراقی بود. ارتش عراق ساختمان شهرداری بستان را مقر خود قرار داده و پرچم عراق را بالای ادارات دولتی به اهتزاز درآورده بود. بین جاده‌های مناطق مرزی بستان و العماره عراق هم ارتباط برقرار شده بود.[18]
حدود یک سال بعد از اشغال بستان، عملیات طریق‌القدس در 8 آذر 1360 با رمز یا حسین‌علیه‌السلام در منطقه دشت آزادگان با هدف آزادسازی بستان و بیش از پنجاه روستای منطقه اجرا شد.[19] در این عملیات منطقه شمال کرخه به عنوان محور اصلی حمله انتخاب شد. اهداف اصلی آن، آزادسازی بستان، سوسنگرد و منطقه غرب سوسنگرد و دستیابی به کرانه شمالی رودخانه نیسان و سواحل شرقی هورالهویزه بود.[20]
با اجرای این عملیات، بستان در 8 آذر 1360 آزاد شد. با انجام موفقیت‌آمیز عملیات طریق‌القدس، حدود 650 کیلومتر مربع از خاک ایران آزاد و راه آزادسازی بخش اشغالی خرمشهر باز شد. بعد از آزادسازی شهر بستان و ارتفاعات الله‌اکبر و غرب سوسنگرد، دشمن تقریباً مهم‌ترین جاده مواصلاتی و تدارکاتی ارتش خود را در این منطقه از دست داد.[21]
بعد از آزادسازی بستان، ستاد معین استان کرمان بازسازی و نوسازی بستان و روستاهای آن را در سال‌های 1361 و 1362 آغاز کرد.[22]
براساس سرشماری سال 1395، جمیت شهر بستان 8476 نفر است.[23]
[1]. فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های استان خوزستان، شهرستان‌های آبادان، خرمشهر، دشت آزادگان و ضمائم آن‌ها در دوران دفاع مقدس، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1385، ص339.
[2]. حبیبی، ابوالقاسم، اطلس راهنما4: دشت آزادگان در جنگ، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چ دوم: 1387، ص12، 16؛ پوراحمد، احمد، جغرافیای عملیات ماندگار دفاع مقدس، تهران: صریر، 1386، ص75.
[3]. پوراحمد، احمد، جغرافیای عملیات ماندگار دفاع مقدس، ص60.
[4]. نیری، حسین، قطعه‌ای از آسمان: بستان، تهران: سازمان هنری و ادبیات دفاع مقدس، 1393، ص12 و 13.
[5]. حبیبی، ابوالقاسم، اطلس راهنما4، ص16.
[6]. طرفی، حمید، دشت آزادگان در هشت سال دفاع مقدس، قم: نسیم حیات؛ تهران: صریر، 1368، ص140.
[7]. همان.
[8]. نیری، حسین، قطعه‌ای از آسمان: بستان، ص46.
[9]. حبیبی، ابوالقاسم، اطلس راهنما4، ص166.
[10]. همان، ص98.
[11]. همان، ص40.
[12]. همان، ص250.
[13]. همان، ص312 و 313.
[14]. حیدری، مصطفی، فانوس شکسته: بستان، تهران: امیرکبیر، 1391، ص93 و 92.
[15]. حبیبی، ابوالقاسم، اطلس راهنما4، ص51 و 52.
[16]. طرفی، حمید، دشت آزادگان در هشت سال دفاع مقدس، ص363.
[17]. همان، ص70 و 71.
[18]. نیری، حسین، قطعه‌ای از آسمان: بستان، ص73 و 74.
[19]. حبیبی، ابوالقاسم، اطلس راهنما4، ص98 و 101.
[20]. اطلس راهنما 4: دشت آزادگان در جنگ، ص100و 101 و 104.
[21]. پوراحمد، احمد، جغرافیای عملیات ماندگار دفاع مقدس، ص62.
[22]. اهم فعالیت‌های بازسازی و نوسازی مناطق جنگزده در سال 1361 و 1362، ص278.
[23]. مرکز آمار ایران، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، تهران: دفتر ریاست، روابط عمومی و همکاری‌های بین‌الملل مرکز آمار ایران، 1397، ص107.
