عملیات‌ها
عملیات اربیل
معصومه سجادیان
2361 بازدید
قرارگاه رمضان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با همکاری گروه‌های معارض عراقی از سال 1365 تا 1367 عملیات‌های محدودی در منطقه اربیل عراق انجام داد.
استان اربیل در منطقه‌ای کوهستانی و در شمال عراق قرار دارد که از شرق با شهرهای مرزی پیرانشهر و سردشت ایران و از شمال با ترکیه همجوار است. این استان در هشتادکیلومتری شرق موصل قرار گرفته و کرکوک در جنوب و سلیمانیه در جنوب شرقی آن واقع شده‌اند. استان اربیل با ده شهرستان در میان دو رودخانه زاب بزرگ و زاب کوچک قرار دارد. دشت وسیع اربیل نیز در جنوب غربی آن واقع شده است. دو رشته‌کوه هیبت سلطان و سفین آن را از دشت رواندوز جدا می‌کنند.
در اربیل گویش‌های کردی، عربی و ترکی رواج دارد. بیشتر مردم سنی‌مذهب هستند و کشاورزی و دامپروری می‌کنند. بااینکه خودمختاری مناطق کردنشین در سال 1974 (1352ش) به‌طور رسمی از جانب دولت عراق اعلام شد، اما کردها آن را حرکتی نمایشی تلقی کردند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، اقدامات مسلحانه ضدانقلابیون در کردستان ایران، سبب ناامنی این منطقه شد. عقبه تدارکاتی و لجستیکی ضدانقلاب در نوار مرزی عراق قرار گرفته بود و ارتش عراق از آن‌ها پشتیبانی می‌کرد.
تأسیس پایگاه‌های نظامی و رفت‌و‌آمد آزادانه معارضین در استان‌های شمالی عراق، موجب دستیابی آسان آن‌ها به مناطق و تأسیسات استراتژیک عراق بود. تمایل گروه‌های مخالف حکومت عراق به همکاری با جمهوری اسلامی ایران در راستای مبارزه و عملیات مشترک برضد ارتش عراق، زمینه‌ساز اجرای عملیات‌های متعدد در منطقه کردستان عراق شد. از جمله اهداف این عملیات‌ها درگیر نگاه داشتن ارتش عراق، نفوذ به قلمرو درونی، ناامن کردن حوزه اقتدار عراق، جلوگیری از تمرکز قوای ارتش عراق در محور جنوبی، آزاد کردن سرزمین‌های شمالی عراق و تأمین امنیت کردستان ایران بود.
عملیات‌های برون‌مرزی به سه روش اجرا می‌شدند. بعضی از عملیات‌ها را قرارگاه رمضان به‌طور مستقل اجرا می‌کرد، اما از کمک‌های اطلاعاتی یا نیروهای چریکی معارض بهره می‌برد. برخی عملیات‌ها را نیروهای معارض به‌طور مستقل انجام می‌دادند و از پشتیبانی قرارگاه رمضان بهره‌مند می‌شدند و بعضی از عملیات‌ها را نیز قرارگاه رمضان و معارضین به‌صورت مشترک انجام می‌دادند.
یگان‌های تحت امر قرارگاه رمضان شامل سپاه 9 بدر، لشکر 6 ویژه پاسداران، تیپ 75 ظفر و تیپ 65 هجرت بودند. گروه‌های معارض عراقی که با قرارگاه همکاری می‌کردند شامل اتحادیه میهنی کردستان عراق، حزب دموکرات کردستان عراق، قوات سیدالشهدا‌علیه‌السلام، حزب‌الدعوه اسلامی، حزب دموکراتیک مردم کردستان، حزب‌الله کرد عراق، حزب سوسیالیست عراق، حرکت اسلامی عراق، سازمان امل اسلامی عراق، لشکر اسلامی کردستان عراق و پیشمرگان مسلمان بودند.
از 9 شهریور 1365 تا 9 مرداد 1367، در منطقه اربیل عراق 166 عملیات انجام شد. چهل عملیات، به‌صورت مشترک و بقیه عملیات‌ها به‌صورت مستقل و یا با حمایت قرارگاه رمضان اجرا شدند.
اولین عملیات، 9 شهریور 1365 به‌صورت مشترک با کمین در جاده حیات و غافلگیری دو خودروی نظامی عراقی انجام شد. بیست عملیات کمین دیگر هم در منطقه اربیل انجام شد.
چهارم آبان همان سال قرارگاه رمضان و حزب‌الله کرد عراق در برنامه‌ریزی مشترکی به سه پایگاه در منطقه گوارای بارزان در عمق بیست‌کیلومتری خاک عراق حمله کردند. هشتادویک عملیات دیگر نیز به‌صورت تهاجمی انجام شد.
پانزدهم فرودین 1366 اولین عملیات نفوذی در اربیل به‌صورت مشترک انجام و خساراتی به یک پایگاه نظامی عراق در منطقه شیروان مازین وارد شد. پنج عملیات نفوذی دیگر هم پس از این عملیات در منطقه اجرا شد.
در 21 فروردین 1366 تیمی متشکل از پیشمرگان حزب‌الله کرد عراق و نیروهای قرارگاه رمضان به پایگاه نظامی‌ای در منطقه گلی بخمه سوران هجوم بردند و خساراتی به آن وارد کردند. پس از آن، پانزده عملیات انهدامی دیگر هم اجرا شد.
بیست‌ودوم اردیبهشت دو گردان از نیروهای ارتش عراق به قصد تخریب دو روستا و سرکوب معارضین به سوی منطقه بالیان حرکت کردند. منطقه بالیان یکی از پایگاه‌های نیروهای حزب دموکرات کردستان عراق و قرارگاه رمضان بود. نیروهای پایگاه با سلاح و تجهیزات از منطقه بالیان خارج شدند و صف‌آرایی کردند. نیروهای عراقی که انتظار درگیری زودهنگام نداشتند، غافلگیر و پس از درگیری مجبور به عقب‌نشینی شدند. این اولین عملیات تدافعی بود و دوازده عملیات تدافعی دیگر هم انجام شد.
اولین عملیات تخریبی 27 اردیبهشت 1366 با هدف ضربه زدن به ماشین جنگی عراق و ناامن کردن عقبه نیروهای ارتش آن در عمق پنجاه‌کیلومتری خاک عراق انجام شد. پیشمرگان حزب‌الله کرد در جاده‌های کولیکان به دیانا و جاده سیدکان به دیانا مین‌گذاری کردند. نیروهای عراقی حدود پنج ساعت در منطقه مین‌گذاری‌شده گرفتار بودند و با سه کشته و تعدادی زخمی به شهر دیانا برگشتند. هجده عملیات تخریبی دیگر هم انجام شد.
دهم شهریور 1366 پیشمرگان اتحادیه میهنی کردستان عراق با شناسایی یک افسر بعثی در شهر رانیه که عامل دستگیری و اعدام بسیاری از معارضان عراقی بود، وی را تعقیب و ترور کردند. هشت عملیات تعرضی دیگر هم انجام شد.
ارتش عراق در پاسخ به عملیات‌های انجام‌شده در منطقه اربیل، سیاست زمین سوخته را در پیش گرفت. بدین معنا که هر منطقه مسکونی که توسط نیروهای ایرانی اشغال شده بود و یا با نیروهای ایرانی همکاری می‌کرد، اگر در دسترس بود با خاک یکسان می‌شد و اگر در دسترس نبود بمباران شیمیایی می‌شد.
هجدهم بهمن 1366 نیروهای اتحادیه میهنی کردستان عراق و قرارگاه رمضان به اقامتگاه تابستانی صدام در جنوب غربی استان اربیل هجوم بردند. در این عملیات حدود 350 نفر کشته و بیش از هفتصد نفر مجروح و پنجاه نفر اسیر و ایستگاه رادار و ایستگاه‌های مخابراتی منهدم شدند. فردای آن روز به دستور صدام بیست تن از فرماندهان پایگاه و مسئولین محلی و فرمانده تیپ مستقر در اقامتگاه، اعدام شدند.
شانزدهم اسفند، 220 نفر از نیروهای اتحادیه میهنی کرد و قرارگاه رمضان به پادگان اربیل (مقر سپاه پنجم عراق) حمله کردند و شبانه به پایگاه‌های خود بازگشتند.
عملیات‌های انجام‌شده در اربیل در مدت دو سال، ضربات و صدماتی به ارتش، تأسیسات و امکانات عراق وارد کرد.[1]
[1]. تلخیص مقاله از دایرة‌المعارف دفاع مقدس، ج1، تهران: مرکز دایرة‌المعارف پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1389، ص460ـ410.
