جزیره مجنون
مرضیه عابدینی
58 بازدید
جزیره مجنون از مناطق مهم نفتی در جنوب عراق است و تصرف جزایر مجنون شمالی و جنوبی توسط ایران از اهداف عملیات خیبر و حفاظت از آنها هدف عملیات بدر بود.
جزایر مجنون، از دو قسمت شمالی و جنوبی تشکیل شده که مجموعاً 200 کیلومتر مربع وسعت دارد.[1] هر دو جزیره تقریباً به شکل 5 ضلعی هستند.[2] قسمت شمالی جزیره خطّ دریا و قایقرانی جزیره است و قسمت جنوبی آن، خطّ خاکی.[3] فاصله جزیره مجنون شمالی از شهرک القرنَه عراق 15 کیلومتر است و بزرگراه بصره_ العماره، یکی از گلوگاه‌های عراق، از غرب آن می‌گذرد. شهر هویزه ایران، در شمال شرقی جزیره مجنون شمالی واقع است و مرز ایران از آب‌های هورالهویزه می‌گذرد. در غرب منطقه، رودخانه دجله جریان دارد. در جنوب آن شهرک القُرنَه و در شمال آن شهرک العُزَیر واقع است.[4] غربی‌ترین نقطه جزیره مجنون شمالی به طور تقریبی در فاصله 12 کیلومتری مرز بین‌المللی ایران و عراق و در شمال شرقی نهر زروان عراق قرار دارد و از جزیره مجنون جنوبی کوچک‌تر است.[5]
جزیره مجنون جنوبی به شکل نعل اسبی است که دور تا دور آن را آب که شامل کانالها و رودخانه‌هاست و نیزار پوشانده است.[6] غربی‌ترین نقطه جزیره مجنون جنوبی با مرز بین‌المللی 10 کیلومتر فاصله دارد و نزدیک‌ترین نقطه به آن در خاک ایران منطقه طلائیه است. این جزیره در سمت شرق شهرک القرنه عراق واقع شده است.[7] همچنین در حوالی جزیره مجنون جنوبی عراق حدود 50 روستا وجود دارد که همه آنها دارای ساکنین بومی و غیر نظامی هستند.[8]
جزیره پوشیده از گیاهان مردابی به ویژه نیزار است که زمینه به وجود آمدن پشه‌ها را فراهم کرده و این تحمل شرایط محیطی را برای انسان دشوار می‌کند. این جزیره پناهگاه حیواناتی همچون پرنده ماهی‌خوار، مرغابی، غازهای وحشی، موش، مار، سگ و گرازهای وحشی است.[9]
هر دو جزیره دارای ذخایر نفتی هستند.[10] همچنین جزیره تأسیسات دیگری از جمله دکل‌های برق، دکل‌های تقویتی رادیو و تلویزیون و کارخانجات کاغذسازی دارد.[11] عراق از جاده مواصلاتی العزیر _ جزیره مجنون برای حمل محمولات نفتی از جزیره استفاده می‌کند. این جاده که از دو استان بصره و العماره می‌گذرد، از جاده‌هایی است که در منطقه باتلاقی هورالهویزه احداث شده است.[12] پیش از آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، عراق در پی ایجاد تأسیسات نفتی و انجام پروژه‌های عمرانی در این منطقه بود که با آغاز جنگ، این پروژه‌ها متوقف شد.[13]
با گذشت بیش از سه سال از آغاز جنگ، هورالهویزه گزینه مناسبی برای انجام عملیات تشخیص داده شد. به دلیل آبگرفتگی منطقه، نظامیان بعثی کمتر احتمال می‌دادند رزمندگان ایران از این نقطه حمله کنند.[14]
عملیات خیبر، سوم اسفند 1362 در منطقه هورالهویزه توسط 250 گردان رزمنده از قرارگاه نجف سپاه پاسداران و قرارگاه کربلا از ارتش و با هدایت قرارگاه خاتم‌الانبیاء ارتش اجرا شد. این عملیات دارای نوآوری و خلاقیت‌های بسیاری بود که از جمله آن، احداث جاده سیدالشهدا (ع) در درون هورالهویزه و پل‌های خیبری است. این عملیات تجربه کاربرد هوانیروز و امکانات ترابری نیروی دریایی و عبور از موانع و مقابله با حملات شیمیایی دشمن را نیز در پی داشت. هر چند فتح جزایر نفت‌خیز مجنون در منطقه هور دستاوردی بزرگ و ارزشمند برای نیروهای مسلح ایران به حساب می‌آمد، اما بمباران‌های شیمیایی دشمن مانع دستیابی کامل رزمندگان به اهداف از پیش تعیین شده گردید.
در عملیات خیبر، هوانیروز ارتش برای اولین بار و علیرغم کمبود امکانات لازم برای پرواز شبانه، با به کارگیری بیش از 82 فروند بالگرد، 19 هزار رزمنده را شبانه به جزیره مجنون رساند و بیش از 1700 تن تدارکات و تجهیزات و توپخانه و مهمات را به منطقه حمل و بیش از 2 هزار مجروح جا به جا کرد.[15] در این عملیات ضربه سختی به دشمن وارد شد و جزایر مجنون شمالی و جنوبی که بزرگ‌ترین ذخایر نفتی عراق را دارد، به تصرف رزمندگان ایران درآمد و عراق قادر به بازپس‌گیری این جزایر نشد.[16]
به دنبال پیروزی‌های رزمندگان در عملیات خیبر و تصرف و تأمین جزایر مجنون شمالی و جنوبی، رژیم بعث ضمن بمباران و گلوله‌باران این جزایر و سایر یگان‌های مستقر در منطقه، به بمباران گسترده شیمیایی[17] با گاز خردل و اعصاب روی آورد.[18] البته با وجود همه این اقدامات غیر انسانی رژیم بعث، رزمندگان ایران مقاوت جانانه‌ای کردند که به شهادت و جراحت تعدادی از فرماندهان سپاه پاسداران در جزیره مجنون جنوبی انجامید. حمید باکری قائم‌مقام لشکر 31 عاشورا شهید مفقودالاثر و حاج ابراهیم همّت فرمانده لشکر 27 محمد رسول‌الله شهید شد.[19] حاج حسین خرازی، فرمانده لشکر 14 امام حسین (ع) نیز یک دستش را از دست داد.[20]
ارتش عراق پس از تحمل شکست‌های پی‌درپی، به بمباران‌های هوایی سنگین شهرها، بمباران شیمیایی مداوم در جزایر مجنون و حملات هوایی به کشتی‌های نفت‌کش و کاروان‌های تجاری دریایی ایران در خلیج فارس روی آورد.[21]
پس از عملیات خیبر، ارتش عراق اقدامات گسترده و بازدارنده‌ای در غرب هور و سواحل دجله انجام داد؛ احداث سدّهای خاکی و کانالها و نهرهای فراوان آبیاری در حدود 50 مورد، احداث پل‌های ارتباطی و موانع گسترده سیم خاردار و مین، استقرار نیروهای پدافندی در مواضع مستحکم و در نهایت تشکیل یک فرماندهی مستقل به نام فرماندهی ویژه شرق دجله از آن جمله است.[22]
یک سال بعد در 19 اسفند 1363، عملیات بدر توسط رزمندگان ایران در منطقه هورالهویزه، شرق رودخانه دجله با اهداف انهدام وسیع نیروهای دشمن و تصرف و تأمین هورالهویزه و کنترل جاده بصره _ العماره و پاسخ به حملات دشمن به مناطق مسکونی ایران آغاز شد.
با تلاش رزمندگان ایران، شرق دجله، پاسگاه ترابه و مقر فرماندهی و جاده خندق با حمایت نیروی هوایی و هوانیروز ارتش به تصرف ایران درآمد و پل جویبر بر رودخانه دجله به دست رزمندگان ایران منفجر شد و رفت‌وآمد دشمن از جاده بصره_ العماره مختل گردید. گردان المهدی از لشکر مهندسی 43 امام علی (ع) سپاه پاسداران در زیر بمباران هوایی و آتش توپخانه دشمن، در مدت 24 ساعت از جزیره مجنون جنوبی پلی به طول 10 کیلومتر نصب کرد که با این پل، ارتباط رزمندگان با خطوط پشتیبانی برقرار شد. در نتیجه این عملیات، سه هزار نفر از دشمن اسیر و موضع ایران در شرق دجله تثبیت شد.[23] مهدی باکری فرمانده لشکر 31 عاشورا و عباس کریمی فرمانده لشکر 27 محمد رسول‌الله سپاه از شهدای شاخص این عملیات هستند.[24]
عراق سرانجام در 4 تیر 1367، با انجام عملیات جزایر مجنون را پس گرفت.[25]
با گذشت بیش از سی سال از پایان جنگ تحمیلی، تفحص پیکر شهدا از این جزایر توسط کمیته جست‌وجوی مفقودین ستاد کل نیروهای مسلح ایران ادامه دارد.
فیلم حماسه مجنون به کارگردانی جمال شورجه در سال 1373 ساخته شد که گوشه‌ای از رشادت‌های رزمندگان ایران را در جزیره مجنون به تصویر کشیده است.[26]
[1] . سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، تهران، معاونت انتشارات و تبلیغات نمایندگی ولی فقیه در نیروی زمینی سپاه پاسداران، 1376، ص168.
[2] . پورداراب، سعید، تقویم تاریخ دفاع مقدس (عملیات خیبر)، ج 43، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1396، ص264.
[3] محمدی، سهیلا، جزیره مجنون (حماسه:4/4/1367)، دزفول، سهیلا محمدی، چ چهارم، 1395، ص49.
[4] . سمیعی، علی، همان، ص168.
[5] . پورداراب، سعید، همان، ص264.
[6] . محمدی، سهیلا، همان، ص65.
[7] . پورداراب، سعید، همان، ص264.
[8] سمیعی، علی، همان، ص168.
[9] . محمدی، سهیلا، همان، ص48.
[10] . عملیات خیبر- تصرف جزایر مجنون (طراحی، اجرا، نتایج، بازتاب‌ها)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، چ دوم، 1387، ص33.
[11] . جزایری، مسعود، مجنون (مروری بر عملیات خیبر و بدر)، قم، انتشارات نسیم حیات، 1384، ص31.
[12] . پورداراب، سعید، همان، ص264و 263.
[13] . سمیعی، علی، همان، ص168.
[14] . جزایری، مسعود، مجنون (مروری بر عملیات خیبر و بدر)، ص14.
[15] . پورداراب، سعید، همان، ص11و12و463.
[16] . همان، ج 44، ص11.
[17] . همان، ج 43، ص735 و 739.
[18] . جزایری، مسعود، همان، ص103و104و105.
[19] . همان، ص62.
[20] . عملیات خیبر: تصرف جزایر مجنون (طراحی، اجرا، نتایج، بازتاب ها)، ص27.
[21] . پورداراب، سعید، همان، ج 44، ص11.
[22] . همان، ج 55، ص11.
[23] . سمیعی، علی، همان، ص195و196و197و98.
[24] . جزایری، مسعود، همان، ص23.
[25] . محمدی، سهیلا، همان، ص67.
[26] . فراستی، مسعود، فرهنگ فیلم‌های جنگ و دفاع مقدس ایران 1391-1359، تهران، ساقی، 1392، ص114و115.
