گروه‌ها، نهادها، سازمان‌ها
اتحادیه دولت‌های عرب
معصومه عابدینی
1179 بازدید
جامعه عرب، به منظور هماهنگ کردن اقدامات سیاسی اعضا، تضمین استقلال و حاکمیت آنان و ترغیب همکاری‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی، در سال 1945م تشکیل شد.
اعضای اولیه اتحادیه، مصر، عراق، لبنان، سوریه، اردن، عربستان سعودی و یمن شمالی بودند و بعدها کشورهای مراکش، بحرین، امارات متحده عربی، کویت، عمان، قطر، موریتانی، سومالی، سودان، جیبوتی، لیبی، تونس، جمهوری خلق یمن و سازمان آزادی‌بخش فلسطین نیز به آن پیوستند. این اتحادیه ابتدا با امضای پروتکلی توسط اعضای اولیه پایه‌ریزی شد. سپس کمیته مقدماتی، در کنفرانس اسکندریه در 14 فوریه 1944 به منظور تصویب و امضای اساسنامه آن، تشکیل شد. سرانجام نمایندگان کشورهای عضو و نماینده‌ای از سازمان آزادی‌بخش فلسطین، معاهده اتحادیه کشورهای عرب را در 22 مارس 1945 (2 فروردین 1324) امضا کردند.
عضویت مصر در اتحادیه عرب، به سبب امضای کمپ دیوید با اسرائیل در سال 1979م (1358ش) به حالت تعلیق درآمد و مقر اتحادیه از قاهره به تونس انتقال یافت؛ ولی ده سال بعد، تقاضای عضویت مجدد آن کشور پذیرفته شد و مقر اتحادیه در 31 اکتبر 1990 (9 آبان 1369) به قاهره بازگشت. لیبی در سال 2003م از این اتحادیه خارج شد. بر اساس منشور اتحادیه دولت‌های عرب، حمایت جمعی از استقلال و حاکمیت دول عضو، مهم‌ترین هدف این اتحادیه است.
این اتحادیه، نُه کمیته سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، نظامی و حقوقی دارد. نهاد عالی تصمیم‌گیری اتحادیه، مجلس یا شوراست که با حضور نمایندگان کشورهای عضو، دو بار در سال جلسه تشکیل می‌دهد. هر تصمیم الزام‌آوری همچون مقابله با تجاوز، به اتفاق آرا گرفته می‌شود؛ اما تصمیماتی که با اکثریت آرا اتخاذ شود، فقط برای اعضای موافق، الزام‌آور خواهد بود. کمیته‌های دائم که تحت نظارت شورا فعالیت می‌کنند، امور مربوط را مطالعه و از طرح‌ها و برنامه‌های مشترک حمایت می‌کنند.
اتحادیه عرب، هم‌زمان با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در اوایل 1979م (اواخر 1357ش)، همه توجهش به پیمان کمپ دیوید بین مصر و اسرائیل، انتقال مقر اتحادیه از قاهره به تونس و اخراج مصر از آن سازمان معطوف بود. در نتیجه، در این اتحادیه، پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، به‌عمد یا سهو، تحت‌الشعاع تحولات غرب آسیا قرار گرفت و در عمل، نادیده گرفته شد.
پس از اشغال سفارت امریکا در تهران به دست دانشجویان پیرو خط امام در 13 آبان 1358 (4 نوامبر 1979)، اتحادیه عرب، اعمال تحریم برضد ایران را اقدامی در راستای تشدید بحران دانست و از جمهوری اسلامی ایران خواست که گروگان‌ها را آزاد کند. در پی موافقت جمهوری اسلامی ایران با سفر کورت والدهایم، دبیرکل وقت سازمان ملل، به تهران برای مذاکره درباره گروگان‌ها، نماینده اتحادیه عرب در سازمان ملل ابراز امیدواری کرد که این سفر، می‌تواند آزادی گروگان‌ها و زمینه مناسبی برای گسترش اطلاعات درباره مردم ایران را فراهم آورد. در این حال، در پی اعزام هیئت سه‌نفره ایران به اجلاس 21 نوامبر 1979 (30 آبان 1358) اتحادیه عرب در تونس برای درخواست حمایت رسمی آن اتحادیه از ایران در قضیه اشغال سفارت امریکا در تهران، از ورود هیئت‌های ایرانی به اجلاس و گفت‌وگوی آن با هیئت‌های عرب جلوگیری شد. با تصویب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در 4 دسامبر 1979 (13 آذر 1358) و درخواست آزادی فوری پنجاه گروگان امریکایی و تقاضای امریکا برای تحریم اقتصادی ایران، اتحادیه عرب چنین تحریمی را اقدامی در راستای تشدید بحران تلقی کرد که زیان‌هایی نیز برای تلاش‌های دبیرکل دارد و تصریح کرد که خود را به طور کامل در اختیار دبیرکل قرار می‌دهد تا در هر موقع و به هر وسیله که می‌تواند، در اجرای قطعنامه شورای امنیت آماده باشد.
از سوی دیگر، درگیری‌های مرزی بین ایران و عراق شدت می‌گرفت. با زمین‌گیر شدن ارتش عراق در مناطق اشغالی ایران و به بن‌بست رسیدن جنگ که با تحولات درون نظام جمهوری اسلامی در سال 1981م (1360ش) همراه بود، شورای دولت‌های اتحادیه عرب، با شرکت نمایندگانی از کشورهای مراکش، کویت، سومالی، امارات متحده عربی، اردن، جمهوری عربی یمن، لبنان و سازمان آزادی‌بخش فلسطین، اجلاس فوق‌العاده‌ای را در بغداد در 11 ژوئن 1981 (21 خرداد 1360) تشکیل داد و با صدور قطعنامه‌ای، از دو کشور ایران و عراق خواست که به تلاش‌های میانجیگرانه سازمان کنفرانس اسلامی، جنبش عدم تعهد و سازمان ملل متحد پاسخ دهند و جنگ را متوقف کنند و مسائل خود را مسالمت‌آمیز حل‌وفصل کنند. جمهوری اسلامی ایران، هدف از تشکیل اجلاس فوق‌العاده شورای اتحادیه عرب در بغداد را حفظ صدام حسین از سراشیبی سقوط حتمی و سرپوش گذاشتن بر جنایات عراق در جنگ با ایران، اعلام کرد و سقوط رژیم بعث عراق را به نفع مبارزه مقدس برضد رژیم اشغالگر قدس دانست.
با اعلام تصمیم ایران مبنی بر تداوم دفاع مشروع در داخل خاک عراق و در آستانه آغاز عملیات رمضان در 22 تیر 1361 (13 ژوئیه 1982)، دولت عراق اعلام کرد که در صورت حمله ایران به خاک عراق، این کشور، به موجب منشور اتحادیه عرب که اعراب را موظف به دفاع از مرزهای عربی کرده است، از کشورهای عربی خواستار دفاع از مرزهای عراق خواهد شد. سران اتحادیه عرب، در بیانیه پایانی دوازدهمین کنفرانس سران (نشست دوم) که از 6 تا 9 سپتامبر 1982 (15 تا 19 شهریور 1361) در فاس مراکش تشکیل شد، بر هم‌بستگی عربی و منشور دفاع مشترک عربی تأکید کرده، در ماده 1 بیانیه، از ابتکارات عراق در خصوص عقب‌نشینی نیروهای این کشور به مرزهای بین‌المللی استقبال کردند و در ادامه، با صراحت به ایران چنین هشدار دادند: «با در نظر گرفتن اصل هم‌بستگی و وحدت صفوف اعراب و با توجه به نگرانی کنفرانس از وجود جو صلح، تفاهم و حسن هم‌جواری بین کشورهای عرب و همسایگان آن‌ها، کنفرانس مصمم است به تعهد خود در دفاع از سرزمین‌های عربی تأکید کند و هر گونه تجاوز برضد یک کشور عرب را به مثابه تجاوز برضد همه کشورهای عربی تلقی می‌کند.»[1]
[1]. تلخیص مقاله از دایرةالمعارف دفاع مقدس، ج1، تهران: مرکز دایرةالمعارف پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، 1390، ص304ـ301.
