عملیات‌ها
عملیات والفجر 2
لیلا حیدری باطنی
1077 بازدید
عملیات والفجر 2 در تیر 1362 در منطقه غرب پیرانشهر در استان آذربایجان غربی به اجرا درآمد. این عملیات با هدف تصرف پادگان حاج‌عمران، گرفتن اسیر از ارتش بعث و انهدام مکان‌های ضدانقلاب و گروهک‌ها در خاک دشمن صورت گرفت. عملیات با تصرف برخی ارتفاعات و آزادسازی بیش از هشتاد پایگاه تجمع دشمن موفقیت‌آمیز بود.
پس از عملیات‌های والفجر مقدماتی (17 بهمن 1361) و والفجر 1 (21 فروردین 1362) در مناطق عملیاتی جنوب، نظر فرماندهان به مناطق غرب کشور معطوف شد و پس از تحلیل و بررسی‌های لازم، اجرای عملیات‌های والفجر 2 و 3 و 4 و 5 و 6 در دستور کار قرار گرفت. مهم‌ترین مسائل در اجرای این سلسله عملیات‌ها، به‌کارگیری نیروی اندک، تلفات کم، جلوگیری از واردشدن ضربه اساسی به توان نیروها، تضمین موفقیت عملیات‌ها و قبولاندن شرایط جمهوری اسلامی به عراق بود.[1] موفقیت در عملیات موجب نظارت بر تردد ضدانقلاب و پشتیبانی و حمایت از مبارزان مسلمان کرد عراق می‌شد.[2] علاوه‌برآن تصرف پادگان حاج‌عمران، روستاهای زینو و رایات و جاده استراتژیک پیرانشهر ـ رواندوز باعث می‌شد، مراکز تدارکاتی و توپخانه ارتش عراق از سویی و منابع مهم حمایتی ضدانقلاب از سوی دیگر نابود شود.[3] همچنین از هرگونه تجاوز به پیرانشهر جلوگیری و امکان گسترش عملیات نامنظم در خاک عراق و زمینه نزدیک‌شدن به تأسیسات نفتی کرکوک نیز فراهم می‌شد.[4]
بنابراین قرارگاه‌های غرب و شمال غرب کشور، عملیات‌های آفندی گسترده‌ای تدارک دیدند تا عراق را مجبور به خارج‌کردن نیروهای خود از جنوب کشور کنند و توزان قوا در منطقه جنوب به نفع نیروهای ایران تغییر یابد. عملیات والفجر 2 در پی رسیدن به این اهداف طراحی و اجرا شد.[5]
منطقه عملیات، محور پیرانشهر ـ رواندوز در استان آذربایجان غربی ایران، حد فاصل ارتفاعات قمطره و تمرچین بود. هدف از اجرای عملیات، تصرف ارتفاعات سرکوب و پادگان حاج‌عمران، آزادسازی ارتفاعات حساس و استراتژیک منطقه عمومی پیرانشهر، تسلط بر شهر چومان مصطفی در بیست‌کیلومتری پادگان حاج‌عمران، دفع تجاوز ارتش عراق و گرفتن اسیر از نیروهای عراقی بود. مسدودکردن معابر مهم تردد ضدانقلاب به کردستان ایران در مرز تمرچین، تسهیل نفوذ نیروهای نامنظم ایران به کردستان عراق و امکان تردد مخالفان کُرد عراقی به ایران از دیگر اهداف عملیات بود.[6]
برای انجام این عملیات، در شمال غرب کشور، قرارگاه حمزه سیدالشهدا با قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش، به‌صورت مشترک، قرارگاه مالک اشتر را برای هدایت و کنترل عملیات والفجر 2 در نظر گرفتند.[7] بنابراین عملیات والفجر 2 با فرماندهی قرارگاه مالک اشتر، توسط یگان‌های نیروی زمینی ارتش، سپاه و پیشمرگان کُرد به اجرا درآمد.[8] توان رزمی نیروها از شانزده گردان سپاه، شش گردان پیاده و یک گردان مکانیزه نیروی زمینی ارتش تشکیل شده بود. به دلیل صعب‌العبوربودن ارتفاعات، هوانیروز نیز بخشی از پشتیبانی عملیات را به عهده گرفت.[9]
عملیات والفجر 2 ساعت 1 بامداد 29 تیر 1362، با اعلام رمز «یاالله یاالله یاالله» آغاز شد. با صدور فرمان عملیات، رزمندگان از جناح ارتفاعات قمطره و تمرچین در خاک عراق به عمق تجهیزات ارتش عراق نفوذ کردند و با اجرای عملیات نامنظم در مناطق شهیدان، کهنه لاهیجان و هوار برخلاء در شمال حاج‌عمران و در محور دوم با هجوم به خطوط دشمن در منطقه حاج‌عمران[10] آنان را از سمت جنوب غربی آذربایجان غربی محاصره کردند و زیر آتش توپخانه خود قرار دادند.[11] در ساعات اولیه عملیات، درگیری شدیدی در مناطق گمرک، رایات و دربند صورت گرفت و نیروهای دشمن در پایگاه گمرک، مجبور به فرار شدند. با فرار آنان ارتفاعات مشرف به پایگاه‌های گمرک تصرف و پس از آن دو پایگاه مهم عراق در ارتفاعات کینگ و پایگاه خلان به تصرف درآمد.[12]
ساعاتی بعد، رزمندگان با انهدام و تصرف چندین پایگاه تجمع دشمن، به هدف خود دست یافتند و با تخریب پل‌های تدارکاتی و مواصلاتی جاده اصلی پیرانشهر ـ رواندوز، توان مقاومت دشمن را گرفتند. ولی دشمن با ازدست‌دادن چند نقطه استراتژیک مهم در ارتفاعات و نواحی هموار، کماکان به مقاومت ادامه داد. در محور شرق عملیات نیز رزمندگان با عبور از موانع ایذایی و نفوذ به مواضع ارتش عراق، عملیات پاک‌سازی میدان مین را آغاز کردند. در محور تمرچین و قمطره تبادل آتش به‌شدت ادامه داشت، ولی نبرد در ارتفاعات کینگ بیشتر از سایر مناطق بود.[13] رزمندگان با مسدودکردن تنها راه مواصلاتی و تدارکاتی ارتش عراق در منطقه دربند در انتهای منطقه عملیاتی، حدود پنج تیپ ارتش عراق را که متشکل از پنج هزار نیرو بود، با تمام تجهیزات به محاصره درآوردند. صبح روز دوم، نیروهای ایران منطقه را از ضدانقلاب و حامیان ارتش عراق پاک کردند.[14]
در مرحله دوم عملیات، نیروهای ایران موفق شدند در جاده اصلی پیرانشهر ـ رواندوز به سوی مواضع دشمن پیشروی کنند. ارتش عراق نتوانست مانع پیشروی آنان شود. دشمن با مشاهده برتری توان رزمی نیروهای ایرانی، با استفاده از شیارها و ارتفاعات منطقه فرار کرد و به‌رغم تهاجم هوایی گسترده بر ضد مواضع نیروهای ایران، نتوانست از تلفات و ضایعات بیشتر نیروهای خود جلوگیری کند. در این مرحله، تعداد زیادی از افسران و درجه‌داران ارتش عراق، خود را تسلیم نیروهای ایران کردند.[15]
هفتم مرداد 1362 نیروهای عراقی مستقر در گذرگاه‌های ارتفاعات ایران عقب‌نشینی کردند و سه خط دفاعی تشکیل دادند که شامل سنگرگیری، ایجاد پناهگاه و مین‌گذاری مناطقی وسیع بود. بنابراین درگیری‌های بسیاری در این مناطق صورت گرفت و ارتفاعات اطراف حاج‌عمران توسط ایران محاصره شد.[16] روزهای بعد، رزمندگان با ریختن آتش بر مواضع دشمن، خط پدافندی آنان را شکستند و تا عمق چند کیلومتری خاک عراق پیشروی کردند و توانستند پادگان حاج‌عمران را با تمام تجهیزات زرهی به تصرف خود درآورند. این پادگان در شش‌کیلومتری غرب مرز ایران و عراق و مجاور جاده اصلی پیرانشهر ـ رواندوز واقع شده بود و از مراکز مهم فرماندهی ارتش عراق در منطقه و همچنین منبع تغذیه ضدانقلاب بود.[17]
اوج درگیری نیروها در ارتفاعات 2519 (گردمند) بود که پس از یک بار دست‌به‌دست‌شدن، به تصرف رزمندگان ایرانی درآمد.[18]
سرانجام عملیات والفجر 2 در 23 مرداد 1362 پس از 25 روز نبرد مداوم و با تصرف اهداف تعیین‌شده، به اتمام رسید.[19]
از نتایج عملیات والفجر 2 می‌توان به سرکوب ضدانقلاب، واردکردن تلفات سنگین به دشمن و به غنیمت‌گرفتن مقدار زیادی مهمات، تدارکات و وسایل جنگی ارتش عراق اشاره کرد. همچنین آزادسازی حدود 270 کیلومتر از خاک عراق، تصرف مناطقی مانند ارتفاع کلو، تسلط بر شهر چومان مصطفی، آزادسازی روستاهای واقع در محور پیرانشهر ـ رواندوز و بیش از هشتاد پایگاه و مرکز تجمع دشمن، تصرف ارتفاعات مهم کینگ (آزادی)، گردمند، سیدالشهدا‌علیه‌السلام، تایچی کوران، قله‌های 2120 و 1970 شهید آیت‌الله صدر، ارتفاعات 2062، کدو، خدرشرفان، کوه سرسول، تپه خالان در مناطق عمومی پیرانشهر، پایگاه شیوه‌رش، آزادسازی روستاهای مینوتان بالا و پایین، خووار بالا و پایین، الانه، رایات بالا و پایین، سومر و بابکرآب عراق در اطراف منطقه حاج‌عمران از موفقیت‌های عملیات به شمار می‌رود.[20]
در این عملیات چندین زاغه مهمات توپخانه، انواع توپ و خمپاره‌انداز منهدم شد و بیش از 150 دستگاه لودر، بلدوزر، شصت دستگاه تانک و نفربر و دوازده هزار قبضه سلاح سبک به دست آمد.[21] علاوه‌برآن، از غنائم باارزش عملیات، رادار ردیاب توپخانه بود که عراق تلاش می‌کرد به دست نیروهای ایرانی نیفتد.[22] تعداد تلفات انسانی ارتش عراق در این عملیات را چهار هزار نفر زخمی و کشته و 510 اسیر تخمین زدند.[23]
برای تکمیل اهداف این عملیات، عملیات‌های والفجر 3، 4 و 5 نیز در مناطق غرب کشور صورت گرفت.[24] این عملیات‌ها در شرایطی انجام شدند که فرانسه درصدد تحویل پنج هواپیمای سوپراتاندارد به عراق بود. به این شکل عراق می‌توانست با استفاده از این هواپیماها تأسیسات نفتی ایران را تهدید کند و زمینه برای بین‌المللی‌شدن جنگ فراهم شود.[25] کشورهای غربی در راستای جلوگیری از گسترش ابعاد جنگ ایران و عراق درصدد صدور قطعنامه‌ای برای پایان‌دادن به جنگ برآمدند و شورای امنیت سازمان ملل متحد در 9 آبان قطعنامه 540 را تصویب کرد.[26]
پس از موفقیت ایران در عملیات‌های والفجر 2 و 3، عراق بمباران شهرهای مسکونی ایران مانند اندیمشک و گیلان‌غرب را شدت بخشید.[27] مراسم بزرگداشت شهدای عملیات والفجر 2 و 3 و شهرهای بمباران‌شده در مسجد امام خمینی بازار تهران برگزار شد.[28]
[1]. نعمتی، یعقوب، کریمی، حجت‌الله، اکبرپور، محمدجواد، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب بیست‌وهفتم: آماده‌سازی عملیات والفجر 4، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1394، ص21؛ جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: سوره سبز، چ سی‌وپنجم، 1393، ص89ـ86.
[2]. اردستانی، حسین، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، ج3: تنبیه متجاوز، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1379، ص56.
[3]. کریمی، نبی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج35: والفجر 2، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1395، ص1244 و 1245.
[4]. اردستانی، حسین، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، ج3، ص56.
[5]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، ص87.
[6]. کریمی، نبی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج35، ص1125؛ اردستانی، حسین، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، ج3، ص56؛ رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1379، ص86.
[7]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، ص89.
[8]. کریمی، نبی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج35، ص1131.
[9]. اردستانی، حسین، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، ج3، ص56.
[10]. کریمی، نبی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج35، ص1159؛ جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، ص89.
[11]. کریمی، نبی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج35، ص1159.
[12]. همان، ص1128.
[13]. همان، ص1242.
[14]. همان، ص1157.
[15]. همان، ص1243 و 1244.
[16]. جنگ ایران و عراق، عملیات جبهه میانی، ج12، تهران: شکیب، 1387، ص349 و 350.
[17]. کریمی، نبی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج35، ص1157-1129.
[18]. اردستانی، حسین، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، ج3، ص56.
[19]. کریمی، نبی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج36: والفجر 3، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1395، ص1389.
[20]. همان، ص1157.
[21]. همان، ص1125.
[22]. روزنامه جمهوری اسلامی، ش1219، 24 مرداد 1362، ص10.
[23]. اطلس راهنما5، کارنامه نبردهای زمینی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1381، ص135؛ جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، ص89.
[24]. روزنامه اطلاعات، ش17083، 23 مرداد 1362، ص2.
[25]. نعمتی، یعقوب، کریمی، حجت‌الله، اکبرپور، محمدجواد، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب بیست‌وهفتم، ص19 و 20.
[26]. لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، همتی، ایرج، روزشمار اجنگ ایران و عراق، کتاب بیست‌وهشتم: نخستین عملیات بزرگ در شمال غرب، والفجر 4، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1396، ص43 و 46.
[27]. روزنامه اطلاعات، ش17083، 23 مرداد 1362، ص2.
[28]. روزنامه جمهوری اسلامی، ش1220، سال پنجم، 25 مرداد 1362، ص1.
