آثار
بمو (کتاب)
بهناز باقرپور
1203 بازدید
کتاب «بمو» خاطرات شناسایی منطقه قصرشیرین و دشت ذهاب در جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران است.
«شناسایی»[1] عبارت است از فعالیت‌های هدایت‌شده به منظور جمع‌آوری اخبار راجع‌به دشمن و منطقه عملیات.[2] یکی از انواع اطلاعات به‌دست‌آمده درباره دشمن، اطلاعات انسانی است و نفوذ عناصر شناسایی زبده[3] یکی از شیوه‌های جمع‌آوری اطلاعات انسانی است. کتاب حاضر نمونه‌ای از به‌دست‌آوردن اطلاعات از طریق نیروهای شناسایی است که در جنگ ایران و عراق از آن استفاده شده است.
چاپ اول بمو در سال 1379 در 722 صفحه، در قطع وزیری، با جلد نرم، با بهای 30000 ریال و شمارگان 3000 نسخه، با تحقیق و تدوین اصغر کاظمی، توسط حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی منتشر شد. طرح جلد کتاب، به طراحی کوروش پارسانژاد، ترکیبی از دو رنگ آجری و خاکی است و تصویر آن، برگرفته از سنگ‌نبشته «آنوبانی‌نی»[4] متلعق به دوره «لولوبی‌ها»، در هزاره سوم پیش از میلاد، در سرپل‌ذهاب است.[5] در صفحه عنوان اسامی ده خاطره‌گو آمده، اما نام پدیدآور قید نشده است. بعد از صفحه شناسنامه و تقدیم، فهرست کتاب شامل «پیشگفتار، فصل یکم: قصرشیرین، فصل دوم: ارتفاعات حمرین، فصل سوم: ارتفاع آق‌داغ، فصل چهارم: ارتفاعات بمو، فصل پنجم: ارتفاعات کانی‌مانگا، نتیجه‌گیری و در انتها ضمایم شامل اسناد، فهرست تفصیلی، فهرست نقشه‌ها، شناسنامه عکس‌ها و فهرست اعلام است. پیشگفتار به قلم اصغر کاظمی در 29 تیر 1378 نگارش یافته است. در ابتدای هر فصل، عناوین فرعی که در فهرست مطالب آمده، تکرار شده است. فصل اول، قصرشیرین، از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول درباره جغرافیای تاریخی و نظامی قصرشیرین در دوران گذشته است. بخش دوم درباره نبرد در قصرشیرین از بهار 1358 تا پاییز 1361، عملیات فکه، شناسایی منطقه قصرشیرین، ذهاب و در انتها عملیات‌های انجام‌شده بین سال‌های 1363 تا 1368 در این منطقه، به روایت حسین الله‌کرم[6] است. در میانه فصل دو نقشه و پنج صفحه عکس دیده می‌شود. فصل دوم، درباره شناسایی ارتفاعات حمرین برای انجام عملیات والفجر یک در فروردین 1362 است. مصطفی مولوی، محمد جوانبخت، مهدی‌قلی رضایی و احمد استادباقر، راویان این فصل هستند. در انتهای فصل، نه صفحه عکس و یک نقشه از عملیات والفجر یک آمده است. فصل سوم درباه شناسایی نافرجام ارتفاع آق‌داغ و لورفتن آن در اردیبهشت 1362 به روایت احمد استادباقر است. فصل چهارم درباره شناسایی ارتفاعات بمو است. در این فصل به تفصیل توضیحات شناسایی بمو از خرداد تا مهر 1362 آمده است. شناسایی راهکار[7] بمو به روایت احمد استادباقر، شناسایی راهکار قَلپ و قله شاخه خیشک به روایت محمد جوانبخت، آموزش کوهنوردی به روایت احمد کوچکی، شناسایی راهکار زیمناکو به روایت محرم قاسمی، شناسایی راهکار سد دربندیخان به روایت جعفر جهروتی‌زاده، شناسایی‌های لشکر عاشورا به روایت مصطفی مولوی، آماده‌سازی منطقه برای عملیات به روایت حسین دمیرچی، توجیه فرماندهان به روایت احمد کوچکی و نحوه هلی‌برن در بمو به روایت علی صیاد شیرازی است. در انتهای فصل روایت احمد استادباقر از اسارت و مفقودالاثری سه نفر از نیروهای اطلاعات عملیات آمده است که موجب تعلیق عملیات بمو شد. هفت نقشه و چند عکس رنگی در صفحات مختلف، به فهم روایت‌ها کمک می‌کنند. فصل پنجم درباره شناسایی ارتفاعات کانی‌مانگا در مرحله سوم عملیات والفجر چهار در آبان 1362 است. راویان این فصل، مصطفی مولوی، علی صیاد شیرازی، احمد کوچکی، محمد جوانبخت، احمد استادباقر هستند و در انتهای فصل یک نقشه و چند عکس ضمیمه شده است. در پایان بعضی از فصل‌ها یا گزارش‌های شناسایی، از یادداشت‌های روزانه مجید زادبود[8]، برای تکمیل و تأیید روایت‌ها استفاده شده است. در نتیجه‌گیری، به بررسی سابقه و علل گرایش عملیات‌ها در جنگ از جبهه جنوبی به جبهه کوهستانی که موضوع این کتاب بوده پرداخته شده است. طولانی‌ترین فصل، «فصل چهارم: ارتفاعات بمو» و کوتاه‌ترین، «فصل سوم: ارتفاع آق‌داغ» است. در انتهای کتاب، ضمائم شامل تصویر چند سند (از جمله دست‌نوشته راویان، گزارش‌های شناسایی و غیره)، فهرست تفصیلی مطالب، فهرست نقشه‌ها، شناسنامه عکس‌ها و فهرست اعلام، در 63 صفحه، محتوای کتاب را دسترس‌پذیرتر کرده‌اند.
ویراست دوم بمو در سال 1397 همزمان با تغییر ناشر از حوزه هنری به سوره مهر چاپ شده است. در طرح جلد سفیدرنگ کتاب در این چاپ، عنوان با رنگ آجری، چهار بار تکرار شده است و تصویر نقش برجسته در چاپ اول، در گوشه سمت چپ جلد طراحی شده است. طراح جلد این چاپ، حسام صادقی است. اسامی راویان قبل از صفحه عنوان چاپ شده و نام مجید زادبود نیز به فهرست راویان اضافه شده است. در صفحه عنوان نام پدیدآور قید شده است. فهرست تفصیلی از انتهای کتاب به ابتدای کتاب منتقل شده و نقشه‌ها و عکس‌ها با کیفیت بهتری چاپ شده‌اند. تعدادی از عکس‌ها نیز جایگزین شده‌اند. در قسمت ضمائم، دست‌نوشته‌هایی با عنوان «حرف آخر» از راویان چاپ شده و تعداد اسناد نسبت به چاپ اول افزایش یافته است.
بمو در ششمین دوره کتاب سال دفاع مقدس در سال 1380 در گروه خاطره، رتبه اول را کسب کرد.[9] اسماعیل علوی (1394) در مطلبی با عنوان «روایتی از بزرگ‌ترین عملیات کوهستانی» به معرفی این کتاب در روزنامه ایران پرداخته است.[10] مرجان قندی (1397) در گفت‌وگوی کوتاه با اصغر کاظمی در روزنامه ایران به کتاب بمو نیز اشاره کرده است.[11] علاوه‌بر نسخه‌های چاپی، نسخه الکترونیک کتاب بمو، مطابق ویراست دوم، نیز در دسترس است.[12]
[1]. Reconnaissance
[2]. رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1378، ص527.
[3]. معین‌وزیری، نصرت‌الله، نقش اطلاعات و حفاظت اطلاعات در جنگ تحمیلی، تهران: مرکز آموزشی و پژوهشی شهید صیاد شیرازی، 1387، ص1.
[4]. سنگ‌نبشته 4800 ساله «آنوبانی‌نی» اثری به‌جامانده از «آنوبانی‌نی» پادشاه «لولوبی‌ها» است که از اقوام زاگرس‌نشین بوده و پیش از آریایی‌ها (پارس و ماد) حکومت می‌کردند. (انیسی، فریبا، سرپل‌ذهاب در جنگ، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1390، ص25 و 26).
[5]. کاظمی، اصغر، بمو، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، سوره مهر، 1379، ص661.
[6]. مصطفی مولوی و حسین دمیرچی از لشکر 31 عاشورا و بقیه راویان کتاب از واحد اطلاعات عملیات لشکر 27 محمد رسول‌الله(ص) هستند.
[7]. روش هدایت یک یگان در درگیری (رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1378، ص442).
[8]. مجید زادبود از دیگر نیروهای اطلاعات عملیات لشکر 27 محمد رسول‌الله(ص) بود که در 29 آبان 1362 در کانی‌مانگا به شهادت رسید. (کاظمی، اصغر، بمو، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، سوره مهر، 1379، ص646).
[9]. سیمای آثار هفده دوره کتاب سال دفاع مقدس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، سازمان ادبیات و دفاع مقدس، 1397، ص15.
[10]. روزنامه ایران، ش6103، 28 آذر 1394، ص10.
[11]. روزنامه ایران، ش6749، 18 فروردین 1397، ص14.
[12]. https://www.faraketab.ir/book/19536
