هوانیروز
محسن شیرمحمد
60 بازدید
هوانیروز یا «هواپیمایی نیروی زمینی» ارتش جمهوری اسلامی ایران در دفاع مقدس نقش مهمی در پشتیبانی از واحدها و نیروهای نظامی ایران در مقابله با دشمن داشت.
در سال ۱۳۴۱ هواپیمایی نیروی زمینی ارتش (هوانیروز) با شش فروند هواپیمای یک موتوره سِسنا و 14 خلبان و نیروی فنی در فرودگاه قلعه‌مرغی تهران تشکیل شد که بعداً به اصفهان منتقل گردید. شمار وسایل پرنده این نیرو تا سال ۱۳۴4 به ۳۰ فروند رسید؛ در این دوره هوانیروز یک گردان هوایی بود که به یک گردان هواپیمایی و یک گروهان نگهداری تقسیم می‌شد. در سال ۱۳۴۵ تعداد ۱۷ فروند بالگرد اِچ-43 نیز به این گردان افزوده شد. در سال ۱۳۵۰ هوانیروز با دریافت انواع بالگردهای جدید، توسعه یافت و به تدریج مرکز آموزش اصفهان (پایگاه شهید وطن‌پور)، گروه رزمی کرمانشاه، گروه رزمی مسجدسلیمان و گروه رزمی کرمان به همراه گروه پشتیبانی عمومی اصفهان تشکیل شد.[1]
در سال 1357 هوانیروز 207 فروند بالگرد کبرا، 50 فروند بِل-205، 206 فروند بل-206، 285 فروند بل-214 و 90 فروند شنوک داشت؛[2] همچنین 2 فروند هواپیمای اف-27، 2 فروند جت فالکن-20 و 4 فروند کُماندر نیز در این نیرو برای ترابری به کار گرفته می‌شد.[3]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز بحران داخلی در کردستان، بالگردهای هوانیروز به پشتیبانی از نیروهای دولتی پرداختند. در اسفند 1357 و اوایل 1358 که جاده‌های مواصلاتی کردستان در کنترل ضدانقلاب تجزیه‌طلب بود و دسترسی زمینی به این منطقه میسر نمی‌شد، بالگردهای هوانیروز، افراد و مهمات به پادگان لشکر 28 سنندج منتقل می‌کردند.[4] این نیرو تا پایان سال 1361 با حدود 60 هزار ساعت پرواز، افراد و مهمات در کردستان جابجا کرد.[5]
با آغاز جنگ تحمیلی، هوانیروز نیز به مقابله با ارتش دشمن پرداخت و به دلیل عدم انسجام نیروهای زمینی ارتش، هوانیروز به همراه نیروی هوایی نقش مهمی در توقف ارتش عراق در روزهای نخستین جنگ در خوزستان و غرب کشور داشت.[6]
با آغاز سلسله عملیات آزادسازی خوزستان، هوانیروز کنار سایر نیروهای ارتش و سپاه پاسداران، حضور داشت؛ در عملیات ثامن‌الائمه و شکست حصر آبادان (مهر 1360)، 600 ساعت پرواز به وسیله 46 فروند از بالگردهای کبرا، شنوک و بل-214 برای پشتیبانی رزمندگان اسلام انجام شد.[7]
آذر 1360 و در عملیات طریق‌القدس نیز 40 فروند از انواع بالگردهای هوانیروز، 4862 ساعت پرواز کردند و علاوه بر انهدام ادوات زرهی و تجهیزات دشمن، تعداد زیادی از نیروهای ارتش و سپاه را جابجا نمودند.
هوانیروز در عملیات فتح‌المبین و آزادسازی بستان در فروردین 1361 نیز ضمن هدف قراردادن تجهیزات دشمن، نیروهای نظامی را جابجا کرد. در عملیات بیت‌المقدس در اردیبهشت و خرداد 1361 که منجر به آزادسازی خرمشهر شد، هوانیروز با 95 فروند انواع بالگرد، حدود 5180 ساعت پرواز برای پشتیبانی از نیروهای خودی انجام داد.[8]
یکی از گسترده‌ترین حضور هوانیروز در جنگ تحمیلی مربوط به عملیات خیبر در اسفند 1362 و منطقه هورالعظیم است. مهم‌ترین هدف این عملیات، تصرف جزایر مجنون بود، اما با توجه به راکد بودن نسبی آب هور و وسعت بیش از اندازه آن، فاصله محورهای عملیاتی با عقبه‌های نیروهای خودی زیاد بود. در این عملیات برای نخستین بار از بالگرد برای انتقال گسترده نیروها استفاده شد.[9] 98 فروند بالگرد طی 1291 ساعت پرواز 19400 نفر از نیروهای ارتش و سپاه را به جزایر مجنون انتقال دادند. در همین منطقه و در اسفند 1363 نیز در عملیات بدر، هوانیروز با 49 فروند بالگرد رزمندگان اسلام را جابجا کرد.[10]
هوانیروز تقریباً در همه عملیات دفاع مقدس حضور داشت؛ در مجموع انواع بالگردهای هوانیروز حدود 300 هزار ساعت پرواز برای پشتیبانی از 160 عملیات زمینی انجام دادند و 70 هزار تن تجهیزات نظامی و 270 هزار نفر از رزمندگان اسلام را به مناطق نبرد منتقل و 269 هزار نفر مجروح را به پشت جبهه تخلیه کردند.[11] هواپیماهای هوانیروز نیز حدود 10 هزار ساعت پرواز در این دوره انجام دادند.[12]
162 نفر از نیروهای هوانیروز در دوران دفاع مقدس به شهادت رسیدند که 94 نفر از این افراد خلبان بودند؛ منصور وطن‌پور، علی‌اکبر شیرودی، احمد کشوری، حمیدرضا سهیلیان و نصرت‌الله آسیایی تعدادی از خلبانان شهید هوانیروز هستند؛[13] همچنین 19 نفر از خلبانان و خدمه پروازی نیز به اسارت دشمن درآمدند.[14]
پس از پایان جنگ، هوانیروز همچنان توسعه یافت و پایگاه زاهدان زیرمجموعه پایگاه رزمی کرمان شد و پایگاه رزمی مشهد و تبریز تأسیس گردید.[15] همچنین هوانیروز در امدادرسانی به آسیب دیدگان بلایای طبیعی نیز حضور دارد که حضور گسترده بالگردهای آن در زلزله منجیل در سال 1369 از آن جمله است.[16]
سرهنگ علی سعدی‌نام، سرتیپ محمدحسین جلالی و سرتیپ محمود انصاری در دوران دفاع مقدس فرماندهی هوانیروز را بر عهده داشتند؛ اکنون سرتیپ دوم قاسم خاموشی فرمانده هوانیروز است.[17]
[1]. گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، تهران، انتشارات ایران سبز، 1393، ص 255، 256 و 258.
[2]. درویشی، فرهاد، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق ـ ریشه‌های تهاجم، ج 14، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1378، ص 95.
[3]. تقوایی، بابک، «یگان بال ثابت هوانیروز»، ماهنامه صف، ش 374، اسفند 1390 و فروردین 1391، ص 43.
[4]. گروه اساتید معارف جنگ، همان، ص 260.
[5]. قضات، رحمان، «نقش هوانیروز در دفع غائله ضدانقلاب از منطقه کردستان»، ماهنامه صف، ش 364، اسفند 1389 و فروردین 1390، ص 79.
[6]. معارف جنگ، همان، ص 262 تا 264.
[7]. اردشیرزاده، کریم، حماسه‌‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس، تهران، نوید طراحان، 1388، ص 54.
[8]. همان، ص 56، 64، 66 و 71.
[9]. شیرمحمد، محسن، برفراز دریاها ـ نگاهی به تاریخ هوادریا و حماسه اسکادران‌های هواناو، بالگرد و بال ثابت در جنگ تحمیلی، تهران، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی،1400، ص 221.
[10]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 101 و 107.
[11]. گروه اساتید معارف جنگ، همان ص 275.
[12]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 175.
[13]. حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، صحیفه پرواز ـ زندگینامه شهدای هوانیروز، تهران، انتشارات سوره مهر، 1369، ص 5 تا 7.
[14]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 178 تا 187.
[15]. گروه اساتید معارف جنگ، همان، ص 260.
[16]. زارع، مهدی، «درسی از زلزله منجیل»، روزنامه اعتماد، ش 4671، 31 خرداد 1399، ص 3.
[17]. باشگاه خبرنگاران جوان، 6 مرداد 1400 www.yjc.news/fa/news/7836761.
