مکان‌ها
بازی دراز
مرضیه عابدینی
4375 بازدید
ارتفاعات بازی‌دراز از جمله نقاط راهبردی در منطقه سرپل‌ذهاب در غرب کشور است که در ابتدای جنگ به اشغال دشمن درآمد. این منطقه پس از چندین بار دست‌به‌دست‌شدن بین نیروهای خودی و دشمن، پس از فتح خرمشهر آزاد شد.
این کوه با ارتفاع 1150 متر در هشت‌کیلومتری جنوب غربی شهرستان سرپل‌ذهاب واقع در استان کرمانشاه است.[1] بازی‌دراز ارتفاعاتی صعب‌العبور و حساس با قله‌های بلند و شیب‌های تند و بریدگی‌های ممتد است که دامنه‌های شمالی آن بر شهرهای سرپل‌ذهاب، قصرشیرین و همچنین دشت ذهاب، پادگان ابوذر و منطقه ریخَک و دامنه جنوبی آن بر محور مواصلاتی گیلان‌غرب ـ قصر شیرین، دشت قلعه شاهین و دِیره تسلط کامل دارد. بلندترین قله‌های بازی‌دراز که شامل قلل 1150، 1100 شمالی یا صخره‌ای و1100 جنوبی یا گچی و1050 است، در شرق این ارتفاعات قرار دارند و به سمت غرب شیب این ارتفاعات ملایم‌تر می‌شود. در روزهای اول هجوم عراق، محمد بروجردی، فرمانده سپاه منطقه7، برای حفظ این ارتفاعات تعدادی از رزمندگان را روی آن مستقر کرد، اما به دلیل نداشتن جاده تدارکاتی و کمبود مهمات و غذا، ارتش عراق در 15 مهر 1359 این ارتفاعات را اشغال کرد.[2]
ارتش عراق در روزهای آغازین جنگ از بازی‌دراز برای دیده‌بانی استفاده می‌کرد. ویژگی این ارتفاعات موجب شد ارتش بعث، روی این ارتفاعات جاده بسازد تا یگان‌های عراق با استفاده از این جاده‌ها در آنجا مستقر شوند و ضمن افزایش تسلط بر قصرشیرین، سرپل‌ذهاب را نیز زیر دید خود بگیرند. عراق در قلل مرتفع 1050 و 1100 شمالی و جنوبی و 1150، به دلیل مزیت و برتری که به لحاظ دیده‌بانی و هدایت آتش‌های توپخانه داشت، جاده آسفالتی به طول شش کیلومتر در مسیر جاده قصرشیرین ـ گیلان‌غرب به دامنه غربی قله 1150 بازی‌دراز احداث کرد و ضمن استقرار یگان‌هایی به استعداد یک تیپ و یک گروهان تانک بر روی آن، استحکاماتی نیز برای دیده‌بانی ایجاد کرد که به «دیدگاه صدام» معروف شد.
نظر به برتری نسبی نیروهای عراق در آغاز جنگ، نیروهای ایران نتوانستند آنان را از ارتفاعات بازی‌دراز عقب برانند. از اوایل سال 1360، نیروهای مسلح ایران تصمیم گرفتند اقدامات جدی‌تری برای عقب‌راندن نیروهای متجاوز انجام دهند.[3]
پس از سه ماه شناسایی، قرارگاه مقدم سپاه و لشکر 81 زرهی ارتش نخستین عملیات نیمه‌گسترده را در این منطقه در قالب «طرح عملیاتی محسن» طرح‌ریزی کردند که یکی از اولین تجربه‌های همکاری مشترک سپاه و ارتش بود که با نام «عملیات بازی‌دراز» در بامداد 2 اردیبهشت 1360 در چهار محور به وسعت سی کیلومترمربع آغاز شد و هفت روز به طول انجامید و طی آن نیروهای خودی و دشمن بارها به تک و پاتک متقابل پرداختند.
دشمن با استفاده از پشتیبانی هوایی و جاده‌های مواصلاتی، یگان‌های خود را حمایت می‌کرد، اما رزمندگان ایران از جاده و حمایت هوایی کافی و پشتیبانی آتش محروم بودند، درنتیجه نتوانستند روی تمام اهداف مستقر شوند. با وجود آزادسازی قلل جنوبی بازی‌دراز شامل 1050 و 1100 گچی، در تثبیت قله 1150 و قله 1100 شمالی ناکام ماندند. در این عملیات هوانیروز ارتش نیز نقش بسزایی داشت که طی آن خلبان علی‌اکبر شیرودی به شهادت رسید.[4]
در ادامه عملیات‌های محدود سال 1360 و به منظور تکمیل اهداف عملیات بازی‌دراز، منطقه بازی‌دراز بار دیگر مورد بررسی قرار گرفت. با افزایش قدرت رزمی یگان‌های سپاه و ورود این نیروها به میدان‌های نبرد، توان رزمی نیروهای مستقر در منطقه غرب افزایش یافت و به فرماندهان منطقه این امکان را داد تا طرح‌های عملیاتی حساب‌شده‌تری تهیه کنند و ضمن تحکیم مواضع پدافندی، طرح‌های آفندی مناسب را بررسی و برای اجرا آماده کنند.[5]
براین‌اساس، فرماندهی قرارگاه مقدم سپاه و ارتش در غرب، طرح‌ریزی و اجرای مرحله دوم عملیات بازی‌دراز را که «شهید رجایی و باهنر» نام گرفت، در دستور کار خود قرار دادند و منطقه وسیع‌تری شامل ارتفاعات قَراویز، بُنِه دَستَک و کوره‌موش را به محدوده عملیات افزودند تا امکان مانور برای تسهیل در آزادسازی مرتفع‌ترین قله بازی‌دراز ممکن شود. این عملیات با شرکت یگان‌های سپاه پاسداران و تیپ 3 لشکر 81 زرهی ارتش در 11 شهریور 1360 در سه محور به اجرا درآمد. در این عملیات پنج‌روزه، بخشی از کوره‌موش و چند قله از قراویز آزاد شد و ارتفاع 1150 چند بار دست‌به‌دست شد، اما دشمن با پاتک سنگین مانع از تثبیت منطقه شد. سرانجام این ارتفاعات در پی عقب‌نشینی دشمن پس از فتح خرمشهر آزاد شد. آزادسازی ارتفاعات بازی‌دراز به سنبلی از شهادت و اقتدار رزمندگان ایران در غرب تبدیل شد.[6]
یادمان شهدای گمنام بازی‌دراز در سال 1390 در ارتفاع 1100 متری سرپل‌ذهاب ساخته شد. هرساله اردوهای راهیان نور و مراسم گرامیداشت عملیات بازی‌دراز در این نقطه برگزار می‌شود و صعود 15هزار نفری به این ارتفاعات صورت می‌گیرد.[7]
یادمان شهید شیرودی نیز در حاشیه روستای زرین‌جوب سرپل‌ذهاب قرار دارد که روبه‌روی آن ارتفاعات بازی‌دراز نیز قابل مشاهده است. این یادمان در سال 1394 ساخته شد.[8]
[1]. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی کوه‌های کشور، ج2، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1379، ص275.
[2]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی3: کرمانشاه در جنگ، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس،1393، ص118.
[3]. درویشی سه تلانی، فرهاد، محمدپور، محمد، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب سیزدهم: تداوم اشغال و بحران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1398، ص541 و 542.
[4]. پورجباری، پژمان، جغرافیای حماسی3، ص119.
[5]. بهروزی، فرهاد، تقویم تاریخ دفاع مقدس (به سوی بستان)، ج13، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1388، ص304.
[6]. پورجباری، پژمان، جغرافیای حماسی3، ص120.
[7].خبرگزاری تسنیم، 15 اردیبهشت 1401. ش 831
[8]. روزنامه فرهیختگان، 21 اسفند 1395. htt.p://fdn.ir/3868
